Khai thác giá trị Nếp Quýt Đạ Tẻh

Theo người dân địa phương, nếp quýt có nguồn gốc từ người dân tộc Tày, Nùng ở Tây Bắc đưa về trồng tại Đạ Tẻh từ những năm 80 thế kỷ trướ

Đạ Tẻh là huyện miền núi nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Lâm Đồng và là vùng tiếp giáp giữa cao nguyên Di Linh và vùng Đông Nam Bộ. Theo người dân địa phương, nếp quýt có nguồn gốc từ người dân tộc Tày, Nùng ở Tây Bắc đưa về trồng tại Đạ Tẻh từ những năm 80 thế kỷ trước. Do hợp thổ nhưỡng, khí hậu mà hạt lúa tròn đầy, ngát thơm ngay cả khi còn trên cánh đồng.

Giống nếp này có đặc điểm là thời gian sinh trưởng dài, cây cao, thân nhỏ, bông to, hạt tròn và vỏ mỏng. Đây là giống nếp có mùi vị thơm ngon đặc trưng, dẻo và chất dinh dưỡng cao. Nhờ được duy trì phương thức canh tác truyền thống kết hợp với kỹ thuật hiện đại nên giống lúa nếp Quýt vẫn giữ được chất lượng nguyên bản, không lai tạp và ngày càng khẳng định được thương hiệu trên thị trường.

Cánh đồng Nếp Quýt tại xã An Nhơn, huyện Đạ Tẻh

Đặc biệt, cùng ở huyện Đạ Tẻh, nhưng giống Nếp quýt khi được gieo trồng ở xã An Nhơn và một phần huyện Đạ Tẻh sẽ cho chất lượng và năng suất cao nhất. Hiện mỗi năm, cây nếp Quýt được người dân An Nhơn gieo trồng trong 2 vụ là vụ Mùa và vụ Đông - Xuân. Riêng trên cánh đồng gần đập Đạ Hàm có thể sản xuất được 2 vụ nếp quýt và 1 vụ lúa thường, cho thu nhập bình quân 150 triệu đồng/ha, cao hơn mức thu nhập bình quân chung của xã là 100 triệu đồng/ha.

Từ hạt gạo, nếp Quýt còn được bà con sử dụng làm các món bánh truyền thống như bánh trôi, bánh dày, bánh chưng, xôi,... Ngoài ra, nếp quýt còn dùng để nấu rượu với hương vị thơm ngọt đặc trưng.

Trước đây, giống lúa nếp Quýt được một số hộ dân ở xã An Nhơn trồng để phục vụ cho nhu cầu của gia đình. Nhưng giờ đây, giống nếp quýt đã khẳng định thế đứng của mình trong tất cả các giống lúa mà người dân nơi đây đang canh tác.

Bằng việc sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP mà nếp Quýt Đạ Tẻh đã có thị trường ổn định, giá trị sản phẩm cao hơn giá thị trường, người nông dân phấn khởi khi tham gia vào chuỗi sản xuất.

Bà Nguyễn Ngọc Mai, ngụ Đạ Tẻh cho biết, gia đình bà trồng khoảng 3 công nếp quýt. Mỗi vụ thu hoạch được khoảng hơn 2 tấn, với giá thu mua khoảng là 11.000 - 12.000 đồng/kg thóc, thu chừng 6-70 triệu/năm.

Đóng gói để tiêu thụ

Cao điểm thị trường tiêu thụ loại đặc sản này bắt đầu từ đầu tháng Chạp đến ngày 20 tháng 12 Âm lịch. Thị trường chủ lực là các tỉnh, thành Nam Bộ như TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu… Riêng nếp Quýt hữu cơ được doanh nghiệp đứng ra tổ chức liên kết để sản xuất, bao tiêu rồi xuất khẩu sang Mỹ. Gạo nếp quýt chuẩn hữu cơ có giá trên 40.000 đồng/kg, lúa đạt chuẩn VietGAP từ 25.000 - 30.000 đồng/kg.

Đại diện huyện Đạ Tẻh cho biết, tổng diện tích lúa nếp quýt toàn huyện hiện khoảng 450 hecta đến 500 hecta. Bình quân năm 2022 và năm 2023, năng suất đạt khoảng 2.700 tấn thóc. Vụ mùa năm 2024, mỗi ha canh tác nếp quýt đạt sản lượng trung bình từ 6 - 6,5 tấn, Giá nếp quýt bán tại ruộng cũng tăng cao, đạt 12.000 đồng/kg, và 32.000 - 34.000 đồng/kg gạo nếp nên bà con rất vui mừng, phấn khởi.

Nếp Quýt được xếp hạng 4 sao trong chương trình OCOP Lâm Đồng

Ngày 15/11/2016 Sản phẩm gạo nếp Quýt Đạ Tẻh đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận nhãn hiệu độc quyền “Nếp quýt Đạ Tẻh”. Hiện nay, tỉnh Lâm Đồng đã cấp tem truy xuất nguồn gốc cho 1 hợp tác xã, 3 cơ sở kinh doanh và 1 doanh nghiệp sử dụng.

Giai đoạn 2019 - 2025, trong hành trình tìm kiếm đặc sản Việt Nam lần thứ 2, gạo nếp Quýt Đạ Tẻh đã trở thành sản phẩm nông nghiệp duy nhất của khu vực miền Trung Tây Nguyên và có mặt trên “bản đồ” gạo đặc sản Việt Nam.

Năm 2019, nếp Quýt được xếp hạng 4 sao trong chương trình OCOP Lâm Đồng và cũng được xếp vào loại gạo ngon nhất của Việt Nam được xuất khẩu sang thị trường Mỹ.

Nhờ vào các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ hiệu quả, nếp Quýt Đạ Tẻh không chỉ khẳng định được vị thế trên thị trường trong nước mà còn từng bước mở rộng ra thị trường quốc tế, góp phần nâng cao đời sống cho người nông dân và phát triển kinh tế địa phương.

Hợp tác xã Sản xuất Nông nghiệp và Dịch vụ Quyết Tâm (HTX Quyết Tâm), tọa lạc tại xã An Nhơn, huyện Đạ Tẻh, tỉnh Lâm Đồng, là đơn vị chủ lực trong việc sản xuất và tiêu thụ nếp Quýt. Được thành lập từ năm 2014, HTX đang ngày càng đã khẳng định vai trò quan trọng trong chuỗi giá trị nếp Quýt Đạ Tẻh.

Thành viên HTX Quyết Tâm (xã An Nhơn) tất bật đóng gói gạo nếp quýt

Đại diện HTX Quyết Tâm cho biết, để tiêu thụ sản phẩm nếp Quýt Đạ Tẻh, HTX đã gặp gỡ, làm việc với một số doanh nghiệp về địa phương liên kết, hợp tác, hợp đồng tiêu thụ nông sản cho HTX và nông dân. Sản phẩm nếp Quýt Đạ Tẻh được Công ty Cổ phần Phát triển xanh (TP Hồ Chí Minh) ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm, giúp thành viên HTX và nông dân yên tâm sản xuất.

Trong các năm 2018 - 2020, Công ty Cổ phần Phát triển xanh đã ký kếp hợp đồng với HTX tiêu thụ toàn bộ số lúa 30 ha nếp Quýt sản xuất sạch theo tiêu chuẩn GlobalGAP và sản xuất 10 ha lúa VĐ20 theo tiêu chuẩn VietGAP. Bước đầu sản xuất sản phẩm được đánh giá là đạt tiêu chuẩn theo yêu cầu đặt hàng của Công ty. Đến nay, sản phẩm đã được Công ty thu mua hết và đưa đi tiêu thụ trên địa bàn TP Hồ Chí Minh.

Bà con phấn khởi đóng gói từng bao lúa nếp quýt Đạ Tẻh để giao cho thương buôn.

Ngoài ra, HTX đã tập trung hướng dẫn, vận động các thành viên nên chú trọng sản xuất và tìm kiếm thị trường tiêu thụ lúa gạo do mình sản xuất ra. Riêng về phần lợi nhuận thì HTX giữ lại một phần nhỏ từ bán sản phẩm để làm kinh phí chi phí việc tìm kiếm thị trường, quảng bá giới thiệu sản phẩm ra thị trường. Chính từ việc làm này mà hiện nay sản phẩm nếp Quýt Đạ Tẻh đã có mặt ở rất nhiều nơi trong và ngoài tỉnh. Sản phẩm được các nhà máy lớn của Long An, Bình Thuận mua hết về chế biến tiêu thụ tại Long An, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP Hồ Chí Minh và một số tỉnh lân cận khác... Những năm gần đây sản lượng nếp Quýt Đạ Tẻh trên địa bàn không đủ cung cấp cho các thị trường.

Hợp tác xã Quyết Tâm thu hút nhiều lao động nữ tại địa phương tham gia. Ảnh: Thúy Hạnh

Vào dịp Tết thị trường rất hút hàng. HTX đã liên kết với người dân để thu mua lúa chín, sau đó chuyển về nhà máy ở miền Tây để xay xát cho đảm bảo chất lượng, rồi mới chuyển ngược về đây để đóng gói thành phẩm. Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025, HTX đã chuẩn bị khoảng 40 tấn nếp quýt thành phẩm để cung cấp cho thị trường.

Thơm nồng Rượu đòng đòng nếp quýt

Là người dân tộc Tày vùng núi phía Bắc, chị Hoàng Thị Oanh được sinh ra và lớn lên tại mảnh đất An Nhơn, huyện Đạ Tẻh, tỉnh Lâm Đồng. Để thu về lợi nhuận cao hơn và địa phương có thêm một sản phẩm mới cho gạo nếp Quýt Đạ Tẻh, từ năm 2021 chị đã tạo ra một sản phẩm riêng biệt, đó là rượu đòng đòng.

Chị Hoàng Thị Oanh - Hợp tác xã Quyết Tâm (xã An Nhơn) cho biết, quy trình rượu đòng đòng nếp Quýt sau thời gian ngâm từ 2 - 3 tháng là có thể sử dụng. Nhưng để thời gian càng lâu thì hương vị của rượu càng thơm ngon, êm dịu và có vị ngọt thanh. Rượu có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, được UBND huyện Đạ Tẻh cấp giấy phép sản xuất, được cấp giấy phép vệ sinh an toàn thực phẩm và giấy chứng nhận kiểm tra định kỳ về độ an toàn của rượu.

Rượu đòng đòng ngâm, hay là rượu đòng đòng nấu cũng được làm thủ công theo truyền thống. Do vậy, mô hình chế biến từ rượu nếp quýt đòng đòng này đã thu hút rất nhiều chị em phụ nữ tham gia. Chị Oanh đã tạo được việc làm lúc nhàn rỗi cho 30 lao động nữ trong thôn, nhất là những phụ nữ lớn tuổi cũng đều tham gia được. Sản phẩm rượu đòng đòng nếp Quýt được cung ứng ra thị trường trong và ngoài tỉnh, phần lớn sản phẩm rượu đòng đòng nếp quýt được sản xuất từ đơn đặt hàng của khách. Sản phẩm rượu đòng đòng có giá trị kinh tế cao, với giá một bình nhỏ nhất từ 5 đến 25 lít, được bán từ 1 đến 5 triệu đồng.

Chị Oanh cho biết: “Thời gian tới, tôi vẫn sẽ tiếp tục tận dụng công nghệ để bán hàng trên mạng xã hội. Đồng thời, tôi cũng sẽ nhân rộng mô hình thành một hợp tác xã chuyên sản xuất rượu đòng đòng và các sản phẩm từ lúa nếp Quýt”.

Nâng ''tầm'' cho bánh chưng truyền thống

Từ loại gạo nếp Quýt đặc sản nổi tiếng, Cơ sở Sản xuất bánh chưng Lương Huế (Đạ Tẻh, Lâm Đồng) đã tạo dựng được một thương hiệu bánh chưng uy tín tại địa phương.

Khác với các loại gạo nếp khác, nếp Quýt trồng ở vùng đất Đạ Tẻh màu mỡ, ngậm nước nên trước khi gói, gạo không cần ngâm nhiều giờ đồng hồ mà chỉ cần vo kỹ, trộn với màu xanh từ các loại lá tự nhiên. Bánh không cần luộc lâu, chỉ cần từ 6 - 7 tiếng là đã có thành phẩm.

Bánh chưng xanh Lương Huế được làm từ hạt nếp quýt Ðạ Tẻh và nhân đậu xanh, thịt heo do chính nông dân địa phương làm ra; lá dong cũng được thu hái từ những nhà vườn trong khu vực.

Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường, cơ sở sản xuất đã đầu tư hệ thống máy móc hiện đại. Máy ép lá giúp lá dong giữ được màu sắc tự nhiên, mềm mại, dễ gói. Máy thái thịt đảm bảo các miếng thịt đều nhau, đẹp mắt. Đặc biệt, máy ép chân không công suất lớn giúp bảo quản bánh được lâu hơn, đảm bảo chất lượng.

Khác với nhiều hộ gia đình chỉ làm bánh chưng vào dịp lễ Tết, cơ sở sản xuất của chị Lương Thị Huế cung cấp bánh chưng quanh năm. Hiện nay, trung bình mỗi ngày cơ sở đưa ra thị trường khoảng 200 - 300 chiếc bánh chưng. Thời gian gần đây, chị Huế đã chú trọng đầu tư mẫu mã bằng việc cho thiết kế logo, thiết kế vỏ hộp bằng bìa cứng và có túi xách, để mỗi hộp bánh đến tay người tiêu dùng như một thức quà bắt mắt hơn.

Bánh chưng xanh Lương Huế được chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao

Tháng 6/2023, sản phẩm bánh chưng Lương Huế được UBND huyện Đạ Tẻh công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu và hiện tại sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao. Từ đó, chị Huế có cơ hội tham gia quảng bá sản phẩm trong các buổi triển lãm, các chương trình xúc tiến thương mại trong và ngoài tỉnh.

Theo chị Huế, tại các chương trình xúc tiến thương mại, bánh chưng được khách hàng đánh giá cao. Chị cũng đã có ký kết với Siêu thị Go! Đà Lạt và Siêu thị Tứ Sơn tại TP Long Xuyên, tỉnh An Giang để đưa bánh chưng lên kệ.

Với quy trình, công nghệ đang áp dụng, cùng uy tín thương hiệu sản phẩm, hiện cơ sở sản xuất kinh doanh Lương Thị Huế đang mở rộng thêm nhiều cơ sở sản xuất bánh chưng mang thương hiệu Lương Huế tại thành phố Bảo Lộc và hướng tới thị trường thành phố du lịch Ðà Lạt.

Để có được thành công như ngày hôm nay, bánh chưng Lương Huế đã được nhiều sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, từ Sở Công Thương tỉnh Lâm Đồng trong việc xây dựng thương hiệu, đăng ký nhãn hiệu để bảo hộ độc quyền thương hiệu bánh chưng Lương Huế. Đây cũng là động lực góp phần thúc đẩy cơ sở ngày càng phát triển, đưa tới cho người tiêu dùng một thương hiệu đặc sản vùng cao nguyên.

Khánh Vy