Khám phá di tích quốc gia đặc biệt - Núi Non Nước

Đền thờ Danh nhân văn hóa Trương Hán Siêu dưới chân núi Non Nước (thành phố Ninh Bình). Ảnh: Anh Tuấn

Những cáitên

Thời vuaĐinh Tiên Hoàng, thế kỷ thứ X (khoảng năm 968 - 970), triều đình nhà Đinh lâýnúi làm bức bình phong trấn ngự kinh đô Hoa Lư và đặt tên là “Ngự trấn phòngsơn”. Thời vua Lê Đại Hành (980 - 1005), đổi tên thành “Băng sơn”. Thời Trần(thế kỷ XIII), danh nhân văn hóa Trương Hán Siêu về ẩn dật ở nơi này, thấy cảnhnúi đẹp, có hình tựa như một con chim trả màu xanh biếc đang nghiêng mình tắm ởcửa biển, nên ông đặt mỹ tự: “Dục Thúy sơn hải khẩu” nghĩa là chim trả tắm mìnhở cửa biển, theo đó núi Non Nước được gọi là Dục Thúy sơn. Người đương thơìthường gọi tắt là “Thúy sơn”.

Thời Nguyễn Gia Long, lấy Thuận Hóa (Huế) làmkinh đô, Nhà Nguyễn đã đổi đất Hoa Lư thành “Thanh Hoa ngoại trấn”, núi Thuýcũng được gọi là Thanh Hoa ngoại trấn sơn. Đến thời Minh Mệnh (1821) nhà Nguyễnlại đổi núi Thúy thành “Hộ Thành sơn” (Núi Hộ Thành).

Dù mang rấtnhiều cái tên nhưng tên gọi “núi Non Nước” và “núi Thúy” ngày nay đã trở nênquen thuộc và gắn bó với người dân Ninh Bình và du khách thập phương.

Nơi gắnliền với các sựkiện lịch sử

Nằm ở vịtrí trọng yếu, án ngữ toàn bộ ngã ba sông Đáy, sông Vân, quốc lộ 10 và nhiêùđường giao thông quan trọng, nên núi Non Nước vô tình trở thành nơi ghi dâúnhiều sự kiện trọng đại của đất nước qua các giai đoạn lịch sử khác nhau.

Thơìkỳ nhà nước Đại Cồ Việt, núi Non Nước là trạm tiền tiêu của kinh thành Hoa Lư.Sau đó, chính nơi đây lại chứng kiến cuộc chuyển giao quyền lực quan trọngtrong lịch sử đất nước: từ bến Vân Sàng dưới chân núi, hoàng hậu nhà Đinh,Dương Vân Nga đã trao áo Long Bào cho tướng quân Lê Hoàn, thực hiện cuộc chuyểngiao quyền lực từ triều đại nhà Đinh sang nhà Tiền Lê.

Trong kháng chiến chốngthực dân, đế quốc, núi Non Nước là nơi để hiệu triệu tinh thần đấu tranh củanhân dân chống giặc ngoại xâm… Năm 1929, để tuyên truyền ảnh hưởng của Đảng,khích lệ tinh thần đấu tranh của quần chúng và kỷ niệm Cách mạng Tháng MươìNga, chiến sỹ cách mạng trẻ tuổi Lương Văn Tụy (1914-1932) anh dũng xung phongnhận nhiệm vụ cắm cờ trên núi Non Nước. Sau sự kiện này, Lương Văn Tụy bị thựcdân Pháp bắt giam và hy sinh năm 1932.

Hiện, dọc đường lên núi vẫn còn lô cốtvà nhiều vết tích của bom đạn thời chiến tranh. Một số tảng đá có khắc chữ bịbom đạn làm vỡ, rơi xuống dưới chân núi, hiện vẫn còn dấu vết.

“Bảo tàngthơ”

Nổi tiếnglà “cảnh tiên cõi tục” nên Non Nước còn là ngọn núi được nhiều danh sỹ lựa chọnlàm đề tài để sáng tác thơ ca. Hiện nay, trên vách núi vẫn còn lưu giữ khoảng30 bài thơ khắc trên đá của các vị vua, công hầu khanh tướng, các danh nhân,thi sĩ nổi tiếng như: Trương Hán Siêu, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Thiệu Trị,Tự Đức, Phạm Sư Mạnh, Tản Đà… Trong đó, Trương Hán Siêu là người lưu bút tíchmột bài thơ khắc vào đá, cũng là bài thơ “đặt tên” cho ngọn núi này.

Sơn sắc thượng yy,

Du nhân hồ bấtquy?

Trung lưuquang tháp ảnh,

Thượng giơíkhải nham phi.

Phù thế nhưkim biệt,

Nhàn danhngộ tạc phi.

Ngũ hồthiên địa khoát,

Hảo phỏngcựu ngư ky.

Dịch nghĩa:

Sắc núi vẫn(xanh) mượt mà

Người đichơi sao không về

Giữa dòngsáng ngời bóng tháp

Thượng giơímở cánh cửa hang

Có cáchbiệt với cuộc đời trôi nổi như ngày nay

Mới biết rõcái danh hờ trước kia là không đúng

Trời đất ởNgũ hồ rộng thênh thang

Hãy tìm lạitảng đá ngồi câu khi trước.

183 bậc đá

Đến NinhBình, du khách tuyệt đối không nên bỏ qua điểm tham quan núi Non Nước. Bởi tơíđây, bạn có thể tìm hiểu được địa thế cảnh quan, phạm vi của kinh thành Hoa Lưxưa và quá trình biến đổi về địa hình địa mạo của vùng đất Ninh Bình từ xưa đếnnay. Nơi đây cũng cung cấp cho chúng ta những hiểu biết quan trọng về nghề chạmkhắc đá ở Ninh Bình.

Đặc biệt, vào những ngày cuối và đầu năm, khi thời tiếtvẫn còn chút se lạnh, bạn sẽ dễ dàng được tận hưởng một không khí trong lành vàchiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc của ngọn núi.

Du kháchleo 183 bậc đá để lên được đỉnh núi. Trên đỉnh núi khá bằng phẳng, cây cối xanhmát. Trên cao, du khách sẽ được ngắm nhìn cảnh sông nước hữu tình, mây trơìtuyệt đẹp. Nơi đây, có bức tượng của người chiến sỹ cách mạng trẻ tuổi LươngVăn Tụy; có lầu đón gió được xây dựng từ thế kỉ XIV là nơi dành cho Trương HánSiêu cùng với những tao nhân và các vị văn sĩ ngồi tọa đàm ngâm thơ.

Phía TâyBắc của đỉnh núi hiện vẫn còn dấu vết một lô cốt do thực dân Pháp xây dựng đểquan sát, canh phòng. ở phía Đông Nam, trên đỉnh núi cao nhất có dựng một cộtcờ Tổ quốc. Quan sát trên các vách núi, bạn cũng dễ dàng tìm thấy hàng chục bàithơ được khắc trực tiếp vào núi.

Ngoài ra,dưới chân núi Non Nước còn có đền thờ Trương Hán Siêu và chùa Non Nước. Đền thờTrương Hán Siêu được kiến trúc theo kiểu chữ đinh. Trên đỉnh đền có hai conrồng chầu mặt nguyệt. Gian Bái Đường ở hai bên cắm bát cửu. Gian cuối cùng củaHậu Cung có tượng thờ Trương Hán Siêu được đúc bằng đồng. Chùa Non Nước là mộtngôi chùa cổ được xây dựng vào thời vua Lý Nhân Tông. Gần đây chùa đã được tusửa lại khang trang.

Hà Phương
(Bài viếtcó sử dụng tư liệu của Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình)