Khám phá mộ xông hơi và văn hóa tắm hơi độc đáo của người Ireland

Du khách thích thú với hình thức tắm hơi từ những ngôi mộ cổ rỗng nghi ngút hơi ẩm.

Những “ngôi mộ” chữa bệnh độc đáo

Ireland nằm ở Tây Bắc châu Âu, có diện tích 70.273 km2 và dân số gần 5 triệu người. Trên khắp đất nước này, tồn tại các công trình bằng đá cổ xưa nhỏ, nhìn như những nấm mộ. Tuy nhiên thực chất đó là nhà xông hơi, giúp người dân chữa bệnh từ thời xa xưa.

Cách thức xây dựng mộ rỗng giống như đắp lều tuyết. Trên đỉnh vòm, người ta để lỗ thông hơi nhỏ, có cửa ra vào đủ rộng để một người trưởng thành chui lọt. Vật liệu xây mộ rỗng là đá và bùn. Người Ireland nhặt các tảng đá lớn, nhỏ khác nhau gần nơi quyết định xây cất, khéo léo xếp lên nhau rồi phết bùn vào các khe. Chúng được xây dựng trên các sườn đồi gần nguồn nước, ví dụ như ao, hồ, sông, suối, và cách xa khu dân cư.

Khác với lời đồn đại, các ngôi mộ rỗng ở Ireland được người cận đại dùng với mục đích y tế. Nhà khảo cổ Aidan Harte (Ireland) gọi chúng là mộ xông hơi (sweathouse).“Nguyên nhân khiến những giả thuyết lạ lùng trên xuất hiện là vì người ta chưa biết rõ công dụng của nó. Mặc dù gặp nhiều khó khăn, nhưng cuối cùng chúng tôi đã tìm ra”, Harte nói.

Theo đó, trước thế kỷ XX, Ireland là vùng đất biệt lập, thưa người và thiếu thốn cơ sở, trang thiết bị y tế. Bắt đầu từ năm 1600, người dân nơi đây phát hiện, xông hơi cho đổ mồ hôi giúp giải quyết nhiều vấn đề về sức khỏe. Vì thế, họ chăm chỉ xây đắp mộ xông hơi khắp nơi.

Bên trong mộ tắm hơi, người ta đốt cỏ hoặc củi, trước khi chặn lối vào và lỗ thông hơi trên mái. Sau vài giờ, khói sẽ được cho thoát ra, than hồng tràn ra và một người trần truồng sẽ bò vào không gian ngột ngạt này để đổ mồ hôi chừng nào họ có thể chịu được. Sau cùng, họ bước ra để tẩy rửa và tắm mát trong dòng suối gần đó. Bằng cách thần kỳ nào đó, bệnh tình của họ đã thuyên giảm và được cải thiện rất nhiều.

Vì người dân khỏa thân và “tắm tiên”, nên mộ xông hơi phải được xây đắp ở nơi hẻo lánh, bảo đảm sự riêng tư. Suốt 300 năm, hễ cứ có người Ireland nào đang đau bệnh mà đột ngột biến mất thì y như rằng đã lén tới mộ xông hơi tự chữa.

Theo Tiến sĩ Gerry Quinn cho biết: “Vào những ngày trước khi xuất hiện thuốc kháng sinh, chữa bệnh giống như một sự kiện tâm linh. Những người khỏe mạnh bỗng dưng bị ốm và không thể khỏe lại, nhưng khi sử dụng mộ tắm hơi mà khỏi bệnh thì được cho là một phép màu”.

Theo Tiến sĩ Ronan Foley, chuyên gia hàng đầu về nhà tắm hơi thuộc Đại học Maynooth của Ireland, đổ mồ hôi là liệu pháp cải thiện sức khỏe hiệu quả. Nó được chứng minh là có lợi cho sức khỏe, bao gồm cải thiện lưu thông máu và lọc độc tố khỏi cơ thể, nhờ đó khiến nhiều loại bệnh như cảm cúm, thấp khớp... giảm bớt triệu chứng.

Xông hơi còn tác động lên hệ thần kinh làm tăng nhanh quá trình chuyển hóa chất trong cơ thể, làm giảm mệt mỏi nên giảm các chấn thương thường xảy ra, giúp cơ thể phản ứng nhanh với những hoàn cảnh luôn thay đổi của môi trường chung quanh, trong mức độ tự chủ của bản thân.

Tuy nhiên, đổ mồ hôi không phải là phương pháp chữa bệnh. Cách khỏa thân tắm hơi trong mồ xông hơi của người Ireland chỉ mang lại hiệu quả như hiệu ứng giả dược.Bất chấp điều đó, người Ireland trong thời kỳ còn thiếu thốn y tế xem mồ xông hơi là “phép thuật của đất”. Họ tin tưởng nó có thể trị khỏi mọi thứ bệnh tật trên đời.

So với công dụng, nguồn gốc của mộ xông hơi mới thật sự là bí ẩn. Theo Foley, có ít nhất 4 giả thuyết về nó. Thứ nhất, mộ xông hơi là sản phẩm sáng tạo của người Viking. Nó được sử dụng trong khu vực Bắc Âu từ 2.000 năm trước, và đến Ireland theo gót hải tặc vào khoảng thế kỷ 9-12.

Thứ 2, mộ xông hơi được “nhập khẩu” từ Mỹ, do người Ireland tha hương lập nghiệp trở về truyền bá. Thứ 3, mồ xông hơi là “hậu duệ” của lò nướng ngoài trời, thuộc “hàng bản địa” Ireland. Thứ 4, mồ xông hơi là sáng tạo lấy cảm hứng từ phòng tắm hơi Hồi giáo, vốn thịnh hành ở Trung Đông trong thế kỷ I.

Được dùng thu hút khách du lịch

Trải qua thế kỷ XX tiến bộ y học, các mồ xông hơi Ireland bị quên lãng. Ngày nay, chúng vẫn còn đó nhưng thuộc đất tư nhân, rất khó tiếp cận.Gần đây, Ireland mới quan tâm tới những kiến trúc cổ nhỏ xinh này. Họ khởi động Dự án Mồ xông hơi Leitrim (Leitrim Sweathouse Project), ở tỉnh Leitrim với hy vọng biến nó thành nét đặc trưng văn hóa, thu hút khách du lịch.

Tỉnh này nổi tiếng là nơi yên tĩnh, đẹp như tranh ở Tây Bắc Ireland với nét đặc trưng là các nông trang rộng lớn, thị trấn nhỏ nhắn và cảnh quan đồi núi xanh mướt vốn là nguồn cảm hứng cho vô số thi ca Ireland.Theo ghi nhận, hơn 100 mộ tắm hơi được tìm thấy chỉ riêng ở tỉnh Leitrim - nhiều hơn bất cứ nơi nào khác ở Ireland, mật độ đáng kinh ngạc vì địa hạt nhỏ bé có kích thước bằng London Mở rộng (Greater London), nhưng lại là nơi sinh sống của chưa tới 35.000 người.

Có thể nhận thấy rằng, văn hóa và di sản sẽ là nhân tố quan trọng tạo nên sức hấp dẫn của Ireland đối với du khách nước ngoài. Họ có thể đến đây tận hưởng khung cảnh bình yên, nên thơ, đồng thời được tận mắt tham quan và tìm hiểu về những mộ tắm hơi thú vị này.

Sau khi khảo sát một số mộ xông hơi ở Leitrim, ông Harte nhận ra những ngôi mộ tắm hơi rất có tiềm năng, “Thật may, các kiến trúc này được xây đắp với mục đích dùng lâu dài”, ông vui vẻ. Giờ đây, cái Ireland cần là sự đồng ý của các chủ đất. Nếu họ gật đầu, Ireland không chỉ có thêm một yếu tố hấp dẫn du khách, mà còn bảo vệ được di sản kiến trúc độc đáo này cho tương lai.

Văn hóa xông hơi thú vị của người Phần Lan

Tắm hơi để chữa bệnh không chỉ xuất hiện ở Ireland mà còn xuất hiện ở nhiều nền văn hóa khác nhau trên thế giới. Đơn cử như ở Phần Lan, người dân coi tắm hơi là một nhu cầu thiết yếu hàng ngày và là một phần không thể thiếu trong văn hóa. Ở quốc gia có dân số thưa thớt, rừng rậm với 5,4 triệu dân này, có ba triệu phòng tắm hơi và đang đếm.

Phòng tắm hơi (Sauna) xuất hiện ở Phần Lan từ hơn 2.000 năm trước. Từ hàng trăm năm trước, khi con người hầu như ít tắm rửa, thì người Phần Lan đã tự làm sạch mình trong các sauna ít nhất một lần một tuần.

Được mệnh danh là 'dược phẩm của người nghèo', phòng tắm hơi được cho là giúp người Phần Lan chiến đấu với những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe: từ việc khuyến khích giảm cân và giảm căng thẳng đến cải thiện lưu thông và tăng cường hệ miễn dịch. Tại hầu hết các sự kiện quan trọng trong cuộc sống mà bạn quan tâm, bạn có thể đặt cược một phòng tắm hơi có liên quan ở đâu đó dọc theo đường. Bên cạnh việc thanh lọc tâm trí và cơ thể, đây là nơi người Phần Lan xã hội hóa và làm kinh doanh, và theo truyền thống chuẩn bị cho việc sinh, tử và hôn nhân.

Ngày nay, người Phần Lan rất thích ra phòng tắm hơi công cộng. Họ gặp nhau ở đây hàng ngày, cùng nhau tán gẫu cũng giống như văn hóa tụ tập, cùng nhau uống bia ở các nước khác. Thậm chí, đồng nghiệp trong một cơ quan cũng tới phòng tắm hơi để thư giãn cùng nhau, tiện thể bàn bạc tiếp công việc dở dang. Nếu bạn là một người xa lạ và được người dân nơi đây mời đi tắm hơi, bạn không nên từ chối.

Thông thường, trước khi tắm hơi, mọi người sẽ dùng một cành bạch dương để đập lên người nhau. Điều này được tin là khiến cho việc tắm hơi trở nên thoải mái, dễ chịu hơn. Sau khi kết thúc, mọi người sẽ đi tắm lại bằng nước lạnh, hoặc nhảy xuống một con sông lạnh giá. Điều này khiến mọi người cảm thấy khỏe và sảng khoái hơn…

Hoài Thu