Khát vọng bất thành về đạo đức giữa cơn sốt AI

Thông qua câu chuyện về OpenAI và DeepMind, tác giả sách Bá chủ AI khắc họa một thế giới công nghệ đầy tham vọng.

Một cuộc đua đang diễn ra giữa những cái tên quyền lực bậc nhất thế giới. Không phải trong ngành tài chính hay vũ khí, mà trên đường đua trí tuệ nhân tạo (AI). Ở đó, mỗi mô hình ngôn ngữ lớn là sản phẩm nghiên cứu đồng thời biểu hiện quyền lực. Và ở trung tâm cuộc đua là hai con người không khoan nhượng, mang theo tham vọng định hình tương lai loài người.

Thông qua câu chuyện về OpenAI và DeepMind, tác giả sách Bá chủ AI khắc họa một thế giới công nghệ đầy tham vọng, nơi những cam kết đạo đức dần mờ nhạt trước áp lực thương mại. Cuộc đối đầu giữa các ông lớn được nhà báo Parmy Olson phân tích, bà còn cảnh báo về một tương lai do AI dẫn dắt, nơi chúng ta có thể không còn là người nắm quyền lựa chọn.

Giấc mơ bất thành về một công nghệ an toàn

Parmy Olson mở đầu bằng câu chuyện của hai con người mang hai hệ giá trị khác biệt nhưng cùng hướng về một giấc mơ chung. Sam Altman là một nhà điều hành dạn dày, theo chủ nghĩa thực dụng ở Thung lũng Silicon. Demis Hassabis là một nhà khoa học mang theo giấc mộng chạm đến bí ẩn vũ trụ bằng AI. Họ là những người đã khơi nguồn và dẫn dắt hai thực thể đầy tham vọng trong thế giới công nghệ. Một bên là OpenAI, bên còn lại là DeepMind.

Cả hai xuất phát từ mong muốn xây dựng một công nghệ an toàn, vì lợi ích của nhân loại. Tiếc thay, mong muốn ấy không thể tránh khỏi va đập khi đi vào thực tế. Để tạo nên một mô hình ngôn ngữ có khả năng học hỏi và phản hồi tự nhiên, các công ty cần đến hàng chục nghìn bộ xử lý hiệu năng cao, mỗi bộ như thế lại trị giá hàng chục nghìn đôla. Đó mới chỉ là chi phí phần cứng, chưa kể đến nguồn dữ liệu, đội ngũ kỹ sư và các khoản đầu tư nghiên cứu khổng lồ.

Sách Bá chủ AI kể về cuộc đua trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo giữa Sam Altman và Demis Hassabis. Ảnh: FHS.

Dù vậy, OpenAI nhanh chóng trở thành đối tượng được săn đón. Năm 2019, Microsoft đã đầu tư vào công ty này 1 tỷ USD và tính đến năm 2023, con số này đã lên đến 13 tỷ. Đổi lại, tập đoàn cần duy trì nhịp độ ra mắt sản phẩm đều đặn. ChatGPT, Dall-E, Codex lần lượt xuất hiện và gây tiếng vang lớn. Những công cụ này vừa phục vụ nghiên cứu, vừa trở thành vũ khí chiến lược trong cuộc chiến thị phần công nghệ giữa các tập đoàn lớn.

DeepMind cũng không đứng ngoài. Dù từng được hứa hẹn trao quyền tự chủ sau khi được Google mua lại vào năm 2014, nhóm nghiên cứu này ngày càng bị kéo vào các mục tiêu thương mại. Startup công nghệ này sau đó phải đổi tên thành Google DeepMind. Các hệ thống AI mà họ phát triển được chuyển giao sang hỗ trợ tối ưu hóa quảng cáo hoặc tăng cường công cụ tìm kiếm.

Dưới áp lực từ những bên nắm giữ ngân sách, cả OpenAI và DeepMind đều phải đánh đổi. Lý tưởng ban đầu mờ nhạt dần. OpenAI xây dựng cấu trúc hoạt động theo hướng kết hợp giữa phi lợi nhuận và lợi nhuận giới hạn. Elon Musk từng là một trong những nhà đồng sáng lập nhưng đã rút lui sau khi không đồng thuận với định hướng mới. DeepMind đề xuất thành lập hội đồng đạo đức để giám sát rủi ro trong phát triển AGI (Artificial General Intelligence - Trí tuệ nhân tạo tổng quát) nhưng đề xuất này chỉ được chấp thuận mang tính hình thức. Cuối cùng, hội đồng chỉ họp một lần rồi biến mất.

Kẻ chiến thắng ban đầu cũng dần lộ diện. ChatGPT ra mắt vào cuối năm 2022 là thời khắc đánh dấu sự bùng nổ của công nghệ AI. Nó không chỉ gây chấn động thị trường mà còn khiến Google phải triệu tập cuộc họp khẩn cấp. Microsoft tận dụng cơ hội này để đẩy mạnh tích hợp AI vào hệ sinh thái của mình. OpenAI từ một phòng nghiên cứu ít tiếng tăm trở thành người dẫn đầu, buộc các ông lớn khác phải chạy đuổi theo.

Trong sách, Parmy Olson đặt ra một loạt câu hỏi về việc ai đang kiểm soát những tiến bộ đó. Liệu các quyết định phát triển công nghệ có thực sự đến từ tầm nhìn khoa học hay chỉ là phản ứng của thị trường trước áp lực doanh thu.

Mục tiêu mới của AI

Với DeepMind, cơ hội "gỡ gạc" vẫn còn đó - AGI. Đây là cụm từ xuất hiện liên tục trong cuốn sách. Trí tuệ nhân tạo tổng quát được hình dung như một trí óc siêu phàm có thể vượt qua giới hạn của con người.

Theo người sáng lập DeepMind, AGI không chỉ là một công cụ mà còn là cánh cửa mở ra những hiểu biết mới về vũ trụ và sự sống. Người đứng đầu OpenAI cũng đồng tình AGI có thể là lời giải cho những thách thức kinh tế toàn cầu, là một nguồn lực giúp tái phân phối của cải, thúc đẩy năng suất và thay đổi cấu trúc xã hội.

Sách của nhà báo Parmy Olson đạt giải Sách kinh tế hay nhất năm 2024 do Financial Times bình chọn. Ảnh: FT.

Song, tác giả Olson cho rằng dù mang dáng dấp của giấc mơ, AGI lại đang bị định hình theo cách rất thực dụng. Cả Google lẫn Microsoft đều đầu tư vào AI không phải vì lý tưởng nhân đạo mà vì lợi ích chiến lược. Những khoản đầu tư lên đến hàng tỷ USD không được rót vào để chờ đợi một thành tựu viễn tưởng mà là để đổi lấy công cụ phục vụ tăng trưởng ngắn hạn.

Olson chỉ ra cả Microsoft và Google từng thất bại trong việc kiểm soát sự phát triển của công nghệ do chính họ tạo ra. Google sở hữu nhóm nghiên cứu phát minh ra Transformer, nền tảng quan trọng của ChatGPT nhưng lại không kịp nhìn thấy giá trị ứng dụng. Microsoft từng đứng sau Sam Altman nhưng phải chấp nhận không có quyền biểu quyết trong hội đồng quản trị để đổi lấy quyền tích hợp công nghệ.

Cuối cùng, tác giả nhấn mạnh cuộc chơi này không hề trung lập. Nó không diễn ra trong một không gian khoa học thuần túy mà nằm giữa trung tâm của các mối quan hệ quyền lực, lợi nhuận và chính sách. Các mô hình ngôn ngữ lớn không chỉ phản ánh dữ liệu quá khứ mà còn ảnh hưởng đến cách con người tiếp cận thông tin trong tương lai.

Nếu AGI trở thành hiện thực, liệu con người có còn kịp đặt ra giới hạn? Nếu không, điều gì sẽ thay con người định đoạt tương lai của chính mình? Không ai trong số những người tạo ra công nghệ này là thánh thần. Họ là con người. Do đó, những gì họ xây dựng cũng mang trong nó rủi ro của sai lầm, của tham vọng và của sự đánh mất kiểm soát.

Đức An