Khát vọng vươn xa

Đó là khẳng định của PGS-TS-Nhà giáo Ưu tú Trần Hoàng Ngân, đại biểu Quốc hội khóa XIII, XIV, XV.

Đi đầu trong mọi thời khắc lịch sử

* Phóng viên: Thưa ông, trong không khí kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9, nhìn lại hành trình lịch sử hào hùng của dân tộc, ông có cảm xúc gì?

- PGS-TS-Nhà giáo Ưu tú TRẦN HOÀNG NGÂN: Sống trong không khí những ngày tháng 8 lịch sử và Quốc khánh 2-9, trong tôi dâng lên niềm tự hào dân tộc mãnh liệt. Mỗi lần xem lại thước phim tư liệu hay lắng nghe những lời thiêng liêng của Bác Hồ đọc "Tuyên ngôn Độc lập" khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tôi như được tiếp thêm nguồn năng lượng mới, sức mạnh mới.

Từ dấu mốc lịch sử ngày 2-9-1945, dân tộc ta bước vào chặng đường khẳng định độc lập, tự do. Trải qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân và đế quốc với đỉnh cao là Đại thắng mùa xuân năm 1975, dân tộc ta bước vào thời kỳ thống nhất non sông, mở ra kỷ nguyên mới của hòa bình và phát triển.

Nhìn lại chặng đường 80 năm, tôi không chỉ tự hào về những chiến thắng mà còn xúc động trước ý chí kiên cường, tinh thần đoàn kết và khát vọng vươn lên của dân tộc Việt Nam. Chính từ những giá trị ấy, chúng ta có niềm tin vững chắc rằng đất nước sẽ tiếp tục tiến lên, ngày càng giàu mạnh và phồn vinh. Và trong mọi giai đoạn, TP HCM luôn là thành phố tiên phong, gắn bó máu thịt với vận mệnh đất nước.

PGS-TS Trần Hoàng Ngân trả lời phỏng vấn của phóng viên Báo Người Lao Động Ảnh: DUY PHÚ

* Trong dòng chảy lịch sử 80 năm ấy, TP HCM đã đóng góp như thế nào, thưa ông?

- Sài Gòn trước đây, TP HCM ngày nay do vị trí địa lý và lịch sử đặc biệt nên mỗi thay đổi ở đây đều có ảnh hưởng sâu sắc đến cả nước. TP HCM trong kháng chiến "đi trước, về sau", trong hòa bình "đi trước, về trước".

Trong những năm tháng khó khăn nhất sau năm 1975, TP HCM tiên phong trong việc tìm tòi, sáng tạo, khởi xướng nhiều mô hình kinh tế mới. Từ cách làm của thành phố, nhiều chính sách đã được thử nghiệm rồi nhân rộng cả nước, góp phần mở đường cho công cuộc Đổi mới đất nước năm 1986.

Tròn nửa thế kỷ sau ngày đất nước thống nhất, TP HCM đã khẳng định vị thế là đầu tàu kinh tế của cả nước khi đóng góp hơn 1/3 tổng thu ngân sách quốc gia và hơn 25% GDP. Không dừng lại ở đó, những đóng góp của TP HCM vượt xa chỉ số GDP hay ngân sách. Thành phố còn là "phòng thí nghiệm thể chế" của Việt Nam - nơi nhiều chính sách, cơ chế được thí điểm trước khi trở thành luật áp dụng trên toàn quốc. Những dấu ấn ấy là minh chứng sinh động cho vai trò to lớn của TP HCM. Trên vai mình, thành phố gánh sứ mệnh đầu tàu, dẫn dắt và truyền cảm hứng phát triển cho cả nước.

* Từ đâu mà TP HCM gánh trên vai sứ mệnh đầu tàu, dẫn dắt đất nước phát triển?

- Tôi cho rằng sứ mệnh ấy xuất phát từ lịch sử và truyền thống rất đặc biệt của thành phố, từ trong chiến tranh đến khi hòa bình và xây dựng, phát triển.

Tôi đã sống và làm việc hơn nửa thế kỷ tại TP HCM và nhận thấy thành phố luôn giữ vai trò tiên phong, dẫn dắt trong mọi thời kỳ khó khăn. TP HCM luôn biết cách "tự cứu lấy mình", ngay cả khi gặp những thách thức khắc nghiệt, luôn phát huy truyền thống cách mạng kiên cường, tinh thần đoàn kết, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung. Nhờ đó, TP HCM không ngừng vươn lên, giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, y tế, khoa học - công nghệ của cả nước.

Không phải ngẫu nhiên mà người dân và các địa phương gọi TP HCM là "anh Hai". Bởi thành phố này giống như tiền đạo xung phong trên sân cỏ, có trách nhiệm ghi bàn để cả đội cùng chiến thắng.

Ngay cả trong giai đoạn khó khăn nhất, điển hình là đại dịch COVID-19, TP HCM vẫn giữ được vị trí địa phương đóng góp nhiều nhất vào ngân sách trung ương, ở mức 25%-27%.

"Cái nôi" của đổi mới

* Ông có thể điểm qua những cách làm đột phá đã giúp TP HCM "tự cứu lấy mình", thành "cái nôi" của đổi mới?

- Hãy nhớ lại giai đoạn 1975-1985, thành phố vừa phải giữ vững thành quả cách mạng, hàn gắn vết thương và khắc phục hậu quả của chiến tranh; vừa ổn định chính trị, xã hội để khôi phục và phát triển kinh tế, lại chịu cơ chế kế hoạch hóa tập trung và lệnh cấm vận của Mỹ. Bốn triệu dân thiếu lương thực, có nguy cơ đói. Rồi lạm phát có lúc lên đến 740%, doanh nghiệp không có nguyên liệu, thất nghiệp lan rộng, kinh tế gần như suy thoái.

Trong tình thế cực kỳ khó khăn ấy, lãnh đạo thành phố - cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt lúc ấy là Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TP HCM - đưa ra phương châm "tự cứu lấy mình". Họ đã dũng cảm chấp nhận rủi ro cho chính mình, để tìm mọi cách lo cho dân, không để người dân thiếu ăn, thất nghiệp. Từ đó, nhiều cách làm sáng tạo, gọi là "xé rào", "bung ra" ra đời, đặt nền móng cho công cuộc Đổi mới đất nước, từ năm 1986.

TP HCM về đêm - Ảnh Hoàng Triều

Một trong những quyết định "xé rào" ấy là về đồng bằng sông Cửu Long, thu mua lúa gạo với giá cao hơn giá bao cấp để bảo đảm an ninh lương thực cho thành phố. Chính cách làm này đã khuyến khích nông dân sản xuất nhiều hơn, góp phần đưa Việt Nam từ một quốc gia thiếu ăn trở thành cường quốc xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới.

Cùng với đó, thành phố khuyến khích các doanh nghiệp nông - thủy sản mạnh dạn xuất khẩu, thu về ngoại tệ để nhập nguyên liệu cho các doanh nghiệp đang ngừng trệ sản xuất, giúp khôi phục và phát triển sản xuất.

Tiếp đó là cơ chế khoán - "làm nhiều hưởng nhiều" - tạo ra các mô hình sản xuất mới, để giá cả theo cung cầu, trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp, mở đường cho việc xóa bỏ cơ chế bao cấp. Từ thực tiễn ấy, Đại hội lần thứ VI của Đảng năm 1986 đã chính thức chuyển đổi kinh tế bao cấp sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Sau năm 1986, TP HCM là nơi kinh tế thị trường phát triển sôi động nhất, trở thành nơi khởi phát của nhiều mô hình mới: kinh tế tư nhân, hộ sản xuất, công ty TNHH, công ty cổ phần, các tổ chức tín dụng và ngân hàng thương mại. Ba ngân hàng thương mại đầu tiên của cả nước được thí điểm ở TP HCM là Saigonbank, Eximbank và HDBank đến nay vẫn tồn tại và ngày càng phát triển.

* Các đột phá của TP HCM tác động thế nào đến chính sách của cả nước, thưa ông?

- Rõ ràng nhiều cải cách của TP HCM đã trở thành chính sách quốc gia. Năm 1990, Quốc hội ban hành Luật Doanh nghiệp tư nhân; Luật Công ty; Pháp lệnh về ngân hàng, hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính… Tất cả đều xuất phát từ thực tiễn TP HCM.

TP HCM cũng là nơi cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước đầu tiên, với Công ty Cổ phần Cơ Điện lạnh REE. Doanh nghiệp này cũng trở thành công ty đầu tiên niêm yết trên sàn chứng khoán. Từ đây, quá trình cổ phần hóa và thị trường chứng khoán Việt Nam chính thức hình thành, khởi đầu bằng Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP HCM năm 2000 (nay là Sở Giao dịch chứng khoán TP HCM - HOSE).

Ngoài ra, TP HCM còn là nơi hình thành trung tâm giao dịch ngoại tệ đầu tiên, góp phần tạo ra một thị trường ngoại hối năng động. Hiện nay, việc Trung ương chọn TP HCM cùng với Đà Nẵng là Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam để phát triển cũng chính từ những nền móng vững chắc này.

Từ năm 1990 đến 2000, đột phá về hạ tầng và mô hình phát triển, TP HCM đi đầu thí điểm chính sách "đổi đất lấy hạ tầng", hình thành khu đô thị Phú Mỹ Hưng, sau đó được nhân rộng trên cả nước. Đồng thời, các khu chế xuất, khu công nghiệp đầu tiên như Tân Thuận, Linh Trung ra đời, đặt nền móng cho làn sóng thu hút FDI, sau này được Trung ương thể chế hóa thành các nghị định phát triển khu công nghiệp cả nước.

Hướng tới công nghệ cao, TP HCM tiếp tục mở lối bằng việc thành lập Khu Công nghệ cao TP HCM và Công viên Phần mềm Quang Trung, giảm thâm dụng lao động, nâng cao chất lượng sản xuất, đón đầu xu thế kinh tế tri thức.

Điều quan trọng hơn cả là tinh thần đổi mới không bao giờ dừng lại ở TP HCM. Khi trở thành đô thị đặc biệt của cả nước, đối mặt với nhiều điểm nghẽn về hạ tầng và thể chế, thành phố đã chủ động kiến nghị Trung ương ban hành Nghị quyết 54/2017 và Nghị quyết 98/2023. Điều này không chỉ mở ra nguồn lực cho TP HCM mà còn tạo cơ chế để nhiều địa phương khác đề xuất chính sách đặc thù. Các mô hình mới từ nghị quyết - như TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng) - đã được nhân rộng cả nước, đóng góp vào quá trình hoàn thiện Luật Đất đai (sửa đổi) và nhiều luật liên quan.

Phải nhấn mạnh rằng "đặc sản" lớn nhất của TP HCM chính là sự năng động, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung; luôn tìm ra đường đi, cách làm mới để bứt phá vì dân, vì nước.

Chính những bước đi ấy đã góp phần đưa kinh tế Việt Nam bứt phá, vươn lên mạnh mẽ.

* Theo ông, yếu tố nào giúp TP HCM có được những đột phá về thể chế như vậy?

- Trước hết, đó là truyền thống cách mạng kiên cường, bất khuất; tinh thần dám đột phá vì dân, vì nước của Đảng bộ, chính quyền và người dân thành phố.

Bên cạnh đó, thành phố có những lãnh đạo tâm huyết, dám nghĩ, dám làm như cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt… Họ cùng cán bộ, doanh nghiệp, người dân đồng lòng, chấp nhận hy sinh vì sự phát triển. Nhờ vậy, thành phố mới dám "đi trước", thử nghiệm những chính sách táo bạo để tháo gỡ khó khăn.

Đông đảo người dân xem các thành tựu của TP HCM tại Triển lãm thành tựu đất nước với chủ đề “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” vào ngày 31-8, tại TP Hà Nội. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Hiện thực khát vọng vươn tầm

* Hiện nay, sau hợp nhất, TP HCM trở thành siêu đô thị , ông gửi gắm điều gì về khát vọng tương lai của TP HCM?

- Sau 80 năm độc lập và 50 năm thống nhất đất nước, chúng ta đang bước vào một giai đoạn mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

TP HCM với vị thế đặc biệt cần vươn lên mạnh mẽ hơn nữa, phải sánh vai cùng các siêu đô thị lớn trên thế giới. Với diện tích hơn 6.700 km², dân số khoảng 14 triệu người, GRDP năm 2025 dự kiến đạt 120 tỉ USD - vượt quy mô GDP của nhiều quốc gia, TP HCM có nhiều lợi thế để sớm thực hiện khát vọng của mình.

Tôi tin và kỳ vọng đến năm 2030, TP HCM trở thành đô thị thông minh, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, có vị thế nổi bật ở Đông Nam Á về kinh tế, tài chính, thương mại, giáo dục, y tế, khoa học - công nghệ. Xa hơn, đến năm 2045 - kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, TP HCM phấn đấu vào tốp 100 thành phố tốt nhất thế giới, tốp 20 thành phố hàng đầu châu Á - Thái Bình Dương, sánh vai cùng Singapore, Seoul - Hàn Quốc; đóng góp xứng đáng cho mục tiêu Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao.

Để làm được, thành phố phải giữ vững tinh thần năng động, sáng tạo, nghĩa tình, luôn dám đi đầu, dám đổi mới vì lợi ích chung. Đó chính là "chìa khóa" mở cửa tương lai khát vọng của TP HCM, là nguồn cảm hứng để tiến vào kỷ nguyên giàu mạnh, thịnh vượng.

* Nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, ông kỳ vọng gì về đóng góp của TP HCM cho sự phát triển chung của cả nước trong thời gian tới?

- Nhìn lại 80 năm qua, TP HCM luôn là nơi đi đầu, mở đường, "cái nôi" của nhiều đột phá được nhân rộng trên phạm vi cả nước. Thành phố không chỉ là trung tâm kinh tế mà còn là biểu tượng của tinh thần sáng tạo, nghĩa tình, hội tụ và lan tỏa. Những đóng góp ấy đã và đang khẳng định vị thế đặc biệt của TP HCM trong tiến trình phát triển đất nước.

Dấu ấn của TP HCM trong dòng chảy phát triển của đất nước là vô cùng to lớn: từ ngọn cờ đấu tranh giành độc lập đến trung tâm của đổi mới, hội nhập và nay là khát vọng vươn tầm toàn cầu. TP HCM là biểu tượng sống động của ý chí, khát vọng và niềm tự hào dân tộc, đồng thời là minh chứng rõ nét cho sức mạnh và tinh thần vươn lên không ngừng của nhân dân Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, tôi kỳ vọng TP HCM sẽ tiếp tục giữ vai trò đầu tàu, tiên phong trong mọi lĩnh vực. Với vị thế là siêu đô thị, TP HCM không chỉ đóng góp mạnh mẽ vào GDP, ngân sách và đổi mới thể chế, mà còn là nguồn cảm hứng cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Trong thời gian tới, TP HCM cần vươn lên mạnh mẽ, sánh vai với các siêu đô thị lớn trên thế giới, trở thành đô thị văn minh, hiện đại, nghĩa tình, dẫn dắt các địa phương khác phát triển. Quan trọng nhất, thành phố phải giữ vững tinh thần năng động, sáng tạo, dám đổi mới, "vì cả nước, cùng cả nước", để mỗi bước đi của TP HCM đều góp phần làm cho Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.

Như vậy, TP HCM sẽ tiếp tục là điểm tựa và niềm tự hào của cả dân tộc - vừa đi trước vừa dẫn dắt cả nước vươn tầm quốc tế, viết nên những trang sử mới cho đất nước.

Xứng đáng mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại

Tổng Bí thư Tô Lâm đánh giá: "Trong gần 40 năm qua, kể từ khi bắt đầu công cuộc Đổi mới, TP HCM luôn là địa phương đóng góp lớn cho cả nước trên cả phương diện GDP, thu ngân sách, năng suất lao động, cơ chế, chính sách mới, mô hình kinh doanh mới. Nhiều ý tưởng sáng tạo, đột phá, công nghệ mới, cách làm mới thường được triển khai ở TP HCM rồi mới nhân rộng cả nước".

Định hướng bước đi cho TP HCM trong giai đoạn mới, tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy TP HCM, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bà Rịa - Vũng Tàu, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bình Dương vào ngày 18-6, Tổng Bí thư kỳ vọng việc hợp nhất TP HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương sẽ là bước chuyển mình mang tính bước ngoặt chưa từng có trong lịch sử phát triển đô thị Việt Nam.

Tổng Bí thư mong muốn Đảng bộ TP HCM mới sẽ là trung tâm của đoàn kết, truyền cảm hứng phụng sự và dấn thân kiến tạo, đủ năng lực dẫn dắt một thành phố không chỉ đi đầu trong nước mà còn bứt phá trên bản đồ đô thị toàn cầu. Đó sẽ là dấu ấn riêng của TP HCM - thành phố của đổi mới, hành động và khát vọng vươn xa, xứng đáng mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

Nghĩa tình là linh hồn của thành phố

PGS-TS Trần Hoàng Ngân cho rằng bên cạnh đột phá về kinh tế, TP HCM còn được biết đến như "thành phố nghĩa tình" và là nơi khởi xướng nhiều phong trào xã hội. Thành phố luôn đi đầu trong xã hội hóa nguồn lực: vận động người dân hiến đất làm đường, góp công xây dựng hạ tầng.

PHAN ANH