Khi con hẻm thành 'địa chỉ số': Chuyện khởi nghiệp của giới trẻ

Từ con hẻm yên tĩnh lên bản đồ số

TP.HCM được xem là “thủ phủ” của doanh nghiệp nhỏ và vừa khi nhóm này chiếm tới khoảng 98% tổng số doanh nghiệp của thành phố.

Trong bối cảnh kinh tế biến động, chuyển đổi số được mô tả như “đường sống” giúp họ không chỉ duy trì hoạt động mà còn xây dựng thương hiệu chuyên nghiệp hơn, tiếp cận khách hàng ở xa chứ không chỉ giới hạn trong khu dân cư quen thuộc.

Ở những con hẻm phường Bình Thạnh hay phường Gò Vấp, không ít quán cà phê nhỏ chỉ rộng vài chục mét vuông nhưng lại xuất hiện dày đặc trên các ứng dụng giao đồ ăn. Các chuyên trang về F&B ghi nhận nhiều quán trong hẻm kết hợp bán tại chỗ với bán online, doanh thu có thể tăng gấp 3 đến 5 lần nhờ hoạt động mạnh trên ShopeeFood, GrabFood, TikTok, Shop Food. Chủ quán không phải đầu tư mặt bằng mặt tiền đắt đỏ, nhưng lại có “biển hiệu” rất lớn trên điện thoại của khách hàng.

Một quán caffe trong hẻm nhỏ yên tĩnh tại TP.HCM

Chị Thu Dung (25 tuổi), chủ một quán cà phê nhỏ trong hẻm ở phường Bảy Hiền kể rằng, khách quen buổi sáng vẫn là cư dân quanh khu vực, còn phần lớn doanh thu chiều tối đến từ các đơn đặt qua ứng dụng. Quán sử dụng phần mềm bán hàng để kết nối với các nền tảng giao nhận, kiểm soát tồn kho, xem báo cáo doanh thu từng khung giờ. Những giải pháp như Smart POS hay hệ thống tích điểm khách hàng đang dần trở thành “bộ não số” cho các quán cà phê, từ khâu order đến chăm sóc khách hàng sau bán.

Không chỉ F&B, những studio chụp ảnh nhỏ cũng chuyển mình theo phong cách số hóa. Thay vì lệ thuộc vào khách vãng lai, các studio tại TP.HCM như Lavender hay Techfilm xây dựng website, fanpage, kênh TikTok để giới thiệu gói dịch vụ, đăng bộ ảnh mẫu và cho phép khách đặt lịch trực tuyến.

Nhiều chủ studio chia sẻ rằng trước khi có kênh online, khách chủ yếu đến theo lời giới thiệu; còn bây giờ, không ít bộ ảnh chân dung, ảnh gia đình được chốt chỉ sau vài tin nhắn trên mạng xã hội.

Trong nhóm start up “ẩn mình trong hẻm”, các tiệm bánh online là hình ảnh rất rõ của việc khởi nghiệp với không gian bếp nhỏ nhưng cánh cửa thị trường lại rộng nhờ mạng xã hội.

Câu chuyện của Ngô Quý Hải ở quận 7 (cũ) là một ví dụ. Từ căn bếp nhỏ trên đường Nguyễn Thị Thập, Hải cùng bạn mở tiệm “Hướng Dương” bán bánh online, mỗi ngày tự tay làm bánh và kiêm luôn giao hàng để tiết kiệm chi phí. Anh lập kênh TikTok “Hải bánh kiên trì”, đăng video quá trình làm bánh và nhận thấy lượng đơn tăng lên khi clip được hàng chục nghìn lượt xem. Hải nói rằng nếu chỉ trông chờ khách quanh khu phố thì tiệm khó tồn tại; còn khi tiếp cận người mua qua TikTok và Facebook, đơn hàng bắt đầu đều đặn hơn.

Một trường hợp khác cho thấy sức bật của kinh doanh trong không gian số là tiệm bánh online Charlotte Cakery do cô bé Phan Bảo Phương (sinh năm 2008) điều hành. Dù mới 17 tuổi, Bảo Phương đã xây dựng kênh TikTok cho tiệm, thu hút hơn 12.000 người theo dõi, hàng chục nghìn lượt thích. Mỗi ngày tiệm nhận khoảng 40 – 45 đơn, doanh thu đạt mức 8 chữ số nhờ biết bắt kịp xu hướng “bánh hot” như croissant hay tiramisu hộp thiếc và quảng bá liên tục trên mạng xã hội.

Bảo Phương chia sẻ rằng chính việc chịu khó làm nội dung, trả lời từng bình luận, lắng nghe góp ý giúp tiệm giữ được khách quen dù không có mặt bằng mặt tiền.

Nhìn từ những con hẻm, có thể thấy một mẫu số chung: công nghệ cho phép các dự án nhỏ tối ưu chi phí mặt bằng, thiết bị, nhưng đồng thời mở rộng thị trường ra khỏi phạm vi khu xóm. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, một phần mềm bán hàng giá rẻ hoặc miễn phí, người chủ đã có thể quan sát doanh thu theo thời gian thực, nắm thói quen đặt hàng của khách, thử nghiệm những chương trình ưu đãi mà trước đây chỉ các chuỗi lớn mới làm được.

Khi “lên mạng” cũng đầy thử thách

Tuy vậy, con đường số hóa của các startup trong hẻm không hề bằng phẳng. Khó khăn đầu tiên thường đến từ vốn. Nhiều chủ quán thừa nhận sau dịch, dòng tiền mỏng, việc chi thêm cho phần mềm quản lý, chạy quảng cáo hay đầu tư máy móc chuẩn hóa quy trình là gánh nặng thực sự.

Khảo sát về doanh nghiệp nhỏ và vừa tại TP.HCM cho thấy không ít đơn vị xem chi phí chuyển đổi số là “xa xỉ”, dù hiểu đó là xu hướng tất yếu.

TP.HCM luôn sôi động, hàng quán luôn nhộn nhịp từ các đường phố lớn rồi len lỏi vào các con hẻm nhỏ - Ảnh: Nguyễn Tuyết

Chi phí chưa phải là trở ngại lớn nhất. Vấn đề nằm ở kỹ năng và tư duy. Những chủ quán quen ghi chép sổ tay, quen “nhẩm trong đầu” rất khó ngồi trước màn hình máy tính xem báo cáo, phân quyền cho nhân viên, bảo mật dữ liệu khách hàng.

Ngay cả khi phần mềm ngày càng thân thiện, việc thay đổi thói quen quản lý, học cách đọc số liệu, hiểu thuật toán mạng xã hội cũng là một hành trình dài. Đội ngũ LOOP, đơn vị cung cấp giải pháp quản lý cho ngành F&B ghi nhận nhiều chủ quán ban đầu khá e ngại, nhưng khi được hướng dẫn tận tay và thấy số liệu minh bạch thì dần tin vào hệ thống mới.

Các startup trong hẻm cũng phải đối diện với rủi ro “lệ thuộc nền tảng”. Một quán cà phê hay tiệm bánh online sống dựa vào vài kênh chính như TikTok, Facebook, ứng dụng giao đồ ăn. Nếu thuật toán thay đổi, tài khoản bị khóa, hay nhà cung cấp tăng phí chiết khấu, doanh thu lập tức bị ảnh hưởng.

Chưa kể lượng nội dung khổng lồ mỗi ngày khiến một video hay bài đăng dễ dàng trôi mất nếu không đủ khác biệt. Vì vậy, nhiều chủ tiệm phải học thêm kỹ năng quay dựng, chụp ảnh, viết mô tả, làm mini game, chăm sóc cộng đồng… Những việc này tiêu tốn thời gian không kém vận hành bếp hay pha cà phê.

Với các studio chụp ảnh, thách thức còn nằm ở việc duy trì hình ảnh nhất quán trên nhiều kênh. Một bộ ảnh cưới đẹp nhưng đăng không đúng thời điểm, không gắn “hashtag” phù hợp hay thiếu thông tin giá dịch vụ sẽ khó chuyển hóa thành hợp đồng. Nhiều studio vì bận rộn chụp và xử lý hậu kỳ nên lơ là quản lý fanpage, để tin nhắn khách chờ lâu, vô tình đánh mất cơ hội trong khi các đơn vị khác đầu tư bài bản cho đội ngũ chăm sóc khách hàng trực tuyến.

Ở tầm rộng hơn, những vướng mắc mà doanh nghiệp nhỏ trong hẻm gặp phải khá giống với bức tranh chung của doanh nghiệp nhỏ và vừa tại TP.HCM. Các nghiên cứu cho thấy họ thiếu cả vốn, nhân lực lẫn định hướng dài hạn về chuyển đổi số, đồng thời chưa tận dụng hết các chương trình hỗ trợ của thành phố và các đơn vị công nghệ. Khi không có chiến lược rõ ràng, việc mua lẻ từng phần mềm, chạy quảng cáo tự phát dễ khiến chi phí đội lên mà hiệu quả không đo được.

Dù vậy, câu chuyện của những người như Ngô Quý Hải hay cô chủ nhỏ Bảo Phương cho thấy chuyển đổi số không chỉ dành cho doanh nghiệp lớn. Một người trẻ có thể bắt đầu từ căn bếp vài mét vuông, chiếc lò nướng nhỏ và điện thoại để quay clip, rồi từng bước xây dựng thương hiệu cá nhân, thương hiệu sản phẩm.

Hải kiên trì học thêm tiếng Anh, kỹ năng quay video, không bỏ cuộc khi mỗi ngày chỉ có một hai đơn hàng, vì anh tin rằng nếu làm tốt, khách hàng ở bất cứ phường nào của TP.HCM cũng có thể tìm tới tiệm bánh của mình.

Về phía chính quyền, TP.HCM đang xây dựng nhiều chương trình hỗ trợ chuyển đổi số, quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, đồng thời liên kết với các trường đại học để đào tạo nhân lực số. Thành phố hiện nằm trong nhóm năm hệ sinh thái khởi nghiệp dẫn đầu Đông Nam Á, được các tổ chức quốc tế đánh giá ngày càng cao về năng lực thu hút dự án khởi nghiệp. Nếu những chính sách này được kết nối tới từng con hẻm, từng quán nhỏ, khả năng “lớn lên” trong không gian số của các startup sẽ rõ nét hơn nhiều.

Ở cuối con hẻm, khi quán cà phê đã tắt đèn, tiệm bánh online vừa giao xong đơn cuối ngày, chủ quán vẫn cặm cụi xem lại báo cáo trên điện thoại, trả lời vài tin nhắn chưa kịp đọc. Đó là hình ảnh quen thuộc của lớp doanh nhân nhỏ trong hẻm: lặng lẽ nhưng bền bỉ, vừa học cách vận hành cửa tiệm vật lý, vừa xây dựng một “cửa tiệm số” cho riêng mình.

Nếu được tiếp sức đúng lúc bằng kiến thức và chính sách, những startup ấy hoàn toàn có thể đi xa hơn rất nhiều so với chiều dài con hẻm nơi họ bắt đầu.

Nguyễn Tuyết