Khi giáo dục nghề nghiệp đủ mạnh

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy chính việc làm tốt GDNN mới là giải pháp căn cơ để phân luồng một cách hiệu quả và bền vững. Khi hệ thống GDNN đủ sức hấp dẫn, đào tạo bài bản, đầu ra minh bạch và gắn chặt với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động thì học sinh và phụ huynh sẽ chủ động lựa chọn ngay từ đầu, bằng niềm tin và kỳ vọng. Khi ấy, phân luồng không còn là sự sắp đặt, cưỡng ép, mà trở thành sự lựa chọn tự nguyện - xuất phát từ hiểu biết và định hướng đúng đắn.

Sinh viên Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng tại lễ xuất cảnh sang Nhật Bản học tập và làm việc.

Thị trường lao động hiện nay được phân chia khá rõ ràng theo hình tháp ba tầng. Tầng trên cùng, chiếm khoảng 10 - 15%, là nhóm nhân lực trình độ cao, có khả năng nghiên cứu, tư duy chiến lược và đảm nhận các vị trí quản lý cấp cao. Tầng giữa, chiếm khoảng 35 - 40%, là lực lượng lao động có tay nghề kỹ thuật, chuyên môn thực hành vững vàng - đây chính là phân khúc mà GDNN đảm nhiệm và có thể phát huy thế mạnh rõ rệt nhất. Tầng đáy, chiếm khoảng một nửa, là nhóm lao động phổ thông, chưa qua đào tạo chính quy - thường thiếu ổn định và ít cơ hội phát triển dài hạn.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Tổng cục GDNN (nay là Cục GDNN và Giáo dục thường xuyên), chính tầng giữa đang là khu vực “khát” lao động kỹ năng nghề - tức những người được đào tạo bài bản, thành thạo kỹ thuật, gắn bó trực tiếp với dây chuyền sản xuất và dịch vụ thực tiễn. Đây là khoảng trống mà GDNN cần lấp đầy bằng chất lượng đào tạo có chiều sâu, sát với nhu cầu thị trường. Rõ ràng, vấn đề không nằm ở số lượng người học, mà nằm ở năng lực của hệ thống GDNN trong việc tạo ra nguồn nhân lực phù hợp với phân khúc đang thiếu hụt nhất.

Sinh viên Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng đi thực tập tại nhà máy VinFast.

Vấn đề là, trong nhiều năm qua, hệ thống giáo dục của chúng ta đã dồn phần lớn nguồn lực và kỳ vọng vào tầng trên của tháp nhân lực - tức nhóm đào tạo trình độ cao, học thuật, nghiên cứu. Trong khi đó, thị trường lao động lại đang thực sự “khát” nhân lực ở tầng giữa - những người có tay nghề, kỹ năng thực hành và sẵn sàng làm việc ngay. Bởi vậy, bài toán cần đặt ra không còn là “phân luồng thế nào cho hợp lý”, mà là: liệu hệ thống GDNN của chúng ta đã đủ mạnh, đủ chất lượng và đủ tin cậy để trở thành nơi cung ứng chủ lực cho tầng nhân lực quan trọng này hay chưa.

Tại Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng, chúng tôi nhận thức rõ điều đó và xác định rõ triết lý hành động: làm GDNN không chỉ để tuyển sinh, mà là để đáp ứng trúng và đúng nhu cầu của thị trường lao động. Nhà trường đang từng bước chuyển mạnh từ tư duy “đào tạo đại trà” sang “đào tạo theo phân khúc” - nghĩa là không dàn trải, không chạy theo số lượng, mà tập trung đầu tư cho những nhóm ngành có nhu cầu cao, có giá trị nghề nghiệp thực tiễn và mang lại cơ hội thu nhập sớm, bền vững cho người học. Các ngành mũi nhọn được xác định gồm: Công nghệ ôtô, Công nghệ kỹ thuật cơ khí, Cắt gọt kim loại, Điện công nghiệp, Điện tử công nghiệp, Kỹ thuật máy lạnh và điều hòa không khí, Nuôi trồng thủy sản, Chế biến và bảo quản thủy sản, Chế biến thực phẩm, Thú y, Công nghệ thông tin, Xây dựng… Đây đều là những lĩnh vực gắn với đặc thù kinh tế vùng đồng bằng sông Cửu Long và đang có nhu cầu tuyển dụng lớn trong nước lẫn thị trường lao động quốc tế.

Chúng tôi không đào tạo trong khuôn khổ nhà trường, mà chủ động kết nối với doanh nghiệp ngay từ khâu xây dựng chương trình, tổ chức đào tạo kép đến phối hợp tuyển dụng đầu ra. Doanh nghiệp không chỉ là đối tác, mà là một phần của quá trình giáo dục - cùng nhà trường xây dựng môi trường học tập gắn liền với thực tiễn sản xuất. Nhờ mô hình phối hợp chặt chẽ ấy, tỷ lệ học sinh, sinh viên có việc làm ngay sau tốt nghiệp luôn duy trì ở mức trên 95%, nhiều em thậm chí được nhận vào làm việc chính thức ngay trong thời gian thực tập. Không dừng lại ở thị trường trong nước, nhà trường còn từng bước mở rộng hợp tác quốc tế, đưa sinh viên đi thực tập tại Nhật Bản và sắp tới là Đức - những môi trường lao động có kỷ luật, thu nhập tốt và đòi hỏi cao về kỹ năng nghề.

Sinh viên Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng đối thoại với doanh nghiệp.

Song song với đổi mới đào tạo, nhà trường cũng đặc biệt chú trọng đến công tác hướng nghiệp - coi đó là bước khởi đầu quan trọng để học sinh có lựa chọn đúng đắn ngay từ đầu. Chúng tôi chủ động tổ chức cho học sinh THCS, THPT đến trường tham quan, trải nghiệm thực tế các ngành nghề; mời doanh nghiệp trực tiếp gặp gỡ, chia sẻ với các em và phụ huynh về nhu cầu thị trường, cơ hội việc làm, yêu cầu kỹ năng… Không chỉ giới thiệu ngành học, chúng tôi tư vấn cụ thể về lộ trình học tập - việc làm - phát triển nghề nghiệp để học sinh thấy rõ: học nghề không hề thua kém, mà là con đường ngắn hơn, thực tế hơn và đầy triển vọng nếu biết lựa chọn đúng và đi đến cùng.

Chúng tôi cho rằng, thay vì cố gắng “kéo” học sinh về phía GDNN khi các em đã có định hướng khác, thì điều cần làm là xây dựng một hệ thống GDNN đủ mạnh, đủ tin cậy và đủ rõ ràng - để học sinh có thể tự tin lựa chọn ngay từ đầu, không do dự. Khi GDNN trở thành một lựa chọn đáng giá - chứ không phải lựa chọn cuối cùng - thì phân luồng không còn là nỗi băn khoăn, mà là một hành trình tự nhiên, chủ động và bền vững.

Muốn làm được điều đó, mỗi cơ sở GDNN cần mạnh dạn chuyển mình - từ tư duy “đào tạo để có nghề” sang tư duy “đào tạo để có việc - có vị thế trong xã hội”. Đó là sự thay đổi căn bản, từ cung cấp kỹ năng đơn thuần sang kiến tạo cơ hội nghề nghiệp thực thụ. Và điều ấy chỉ có thể thực hiện khi GDNN thật sự gắn chặt với nhu cầu thị trường - nhất là ở phân khúc lao động tầng giữa - nơi đang thiếu hụt trầm trọng và cũng là nơi mà GDNN có thể phát huy vai trò lớn nhất: lấp khoảng trống kỹ năng, kết nối sản xuất, và nâng cao năng suất lao động.

Chúng tôi tin rằng, khi GDNN thực sự được nhìn nhận đúng tầm, được làm đúng cách, thì học sinh sẽ không cần phải cân nhắc giữa trung cấp, cao đẳng hay đại học - mà chỉ đơn giản là chọn một con đường phù hợp để vươn lên, làm chủ cuộc sống. Và Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng luôn sẵn sàng đồng hành cùng các em trên hành trình ấy.

NGUYỄN VIỆT MƯỜI - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Nghề Sóc Trăng