Khi giới trẻ không còn phân biệt được thật - giả trên mạng xã hội

Nghiên cứu được thực hiện ngẫu nhiên trên 4 học sinh trung học. Các em được xem 21 đoạn video, trong đó có 10 video thật và 11 video giả do AI tạo ra. Kết quả, các em chỉ xác định đúng 67%, gần như là đoán mò. Nhiều người còn lẫn lộn, cho rằng video thật là giả và ngược lại.

“Thật khó để phân biệt khi video thật lại trông như giả, còn video giả thì quá chân thật”, Sasha, 17 tuổi, chia sẻ. Iris, 17 tuổi, cùng tham gia thử nghiệm cũng do dự không kém trong "radar AI" của mình.

Sasha, 17 tuổi, cho biết mình khó phân biệt đâu là video thật hay do AI tạo ra - Ảnh: BTN High

Sora - công nghệ làm giả nhưng "thật hơn cả thật"

Chỉ trong vài tháng, các nền tảng như TikTok, Instagram và YouTube đã bị “bão hòa” bởi video AI. Một trong những nguyên nhân chính là Sora - công cụ tạo video tiên tiến của OpenAI (hãng đứng sau chatbot ChatGPT).

Phiên bản Sora 2 có thể tạo ra nhân vật, ánh sáng, khung cảnh và chuyển động cực kỳ mượt mà, khiến người xem khó tin đó là sản phẩm của máy móc.

Chuyên gia Jeremy Carrasco, người sáng lập nền tảng ShowTools.AI, nhận định: "Nếu hôm nay bạn nghĩ mình chưa từng xem video AI, thì có lẽ bạn không có trực giác AI tốt đâu".

Carrasco giải thích rằng các thế hệ video mới không chỉ được tối ưu hóa để giống thật, mà còn được thiết kế để lan truyền - kích thích cảm xúc người xem bằng nội dung hài hước, giật gân hoặc mang tính điện ảnh.

Tuy nhiên, cùng với sự ấn tượng về công nghệ AI, những vấn đề tranh cãi liên quan đến đạo đức cũng dần xuất hiện. Một số video sử dụng hình ảnh của người nổi tiếng đã qua đời như Michael Jackson hay Robin Williams. Con gái của Williams đã phải lên tiếng yêu cầu ngừng chia sẻ các video “gây tổn thương” này.

Carrasco cảnh báo: "Việc sản xuất video giả quá dễ sẽ khiến xã hội dần đánh mất khả năng phân biệt thật - giả. Khi mọi thứ đều có thể tạo ra, lòng tin sẽ là thứ đầu tiên biến mất".

Thế hệ Z - những người sinh ra trong kỷ nguyên TikTok - đang lớn lên trong một thế giới “nửa thực, nửa ảo” mà AI tạo ra

Giới trẻ - nạn nhân của “ảo giác nhận thức”

Trong thí nghiệm của ABC, một học sinh tên Gio, 16 tuổi, làm tốt hơn các bạn. Em nhận diện được đúng 86% video là thật hay do AI tạo ra. Tuy nhiên, ngay cả cậu cũng thừa nhận: "Hầu như ứng dụng nào em dùng hiện nay cũng đều có sử dụng video AI. Dù em nghĩ mình nhận ra được, nhưng đôi khi em cũng không chắc nữa… và điều đó thật đáng sợ".

Các chuyên gia tâm lý, xã hội học gọi hiện tượng này là “ảo giác nhận thức” (cognitive illusion) - khi não bộ bắt đầu chấp nhận những hình ảnh giả mạo là thật vì chúng quá quen thuộc và xuất hiện liên tục.

Thế hệ Z - những người sinh ra trong kỷ nguyên TikTok - đang lớn lên trong một thế giới “nửa thực, nửa ảo” mà AI tạo ra. Với họ, “video được quay” và “video được tạo” không còn ranh giới rõ ràng.

Carrasco nói thêm: "Người dùng không mở TikTok hay Instagram để nghi ngờ, họ mở để thư giãn. Và chính lúc ấy, họ dễ bị đánh lừa nhất".

Sống thật trong thời đại deepfake

Các chuyên gia khuyến nghị người dùng nên có “thói quen nghi ngờ có kiểm soát” – nghĩa là không tin ngay vào bất kỳ nội dung nào trước khi kiểm chứng.

Carrasco gợi ý hai nguyên tắc cơ bản là phát hiện và phòng ngừa. Trong đó, phát hiện là chú ý những chi tiết nhỏ như chuyển động mắt không tự nhiên, hậu cảnh méo, vật thể biến dạng hay “nhiễu AI” quanh khuôn mặt; còn phòng ngừa là ưu tiên theo dõi tài khoản thật, hạn chế chia sẻ video từ nguồn không rõ ràng.

Báo cáo từ MIT Media Lab cũng chỉ ra 5 nền tảng xuất hiện video AI giả nhiều nhất năm 2025 là: TikTok (38%), Instagram Reels (27%), YouTube Shorts (20%), kế đến là Facebook và X (Twitter).

Các công cụ như Reality Defender, InVID, hay AI or Not được khuyến khích sử dụng để người dùng cá nhân tự kiểm tra video nghi ngờ. Dù chưa hoàn hảo 100%, nhưng chúng giúp nâng cao nhận thức và hạn chế tin giả lan truyền.

Khi lòng tin trở thành tài nguyên quý nhất

Công nghệ AI đang định hình lại cách con người tiêu thụ thông tin, giải trí và cảm xúc. Mỗi cú vuốt màn hình, mỗi đoạn video lan truyền đều tác động lên nhận thức của mỗi chúng ta, đặc biệt là giới trẻ, sẽ khiến ranh giới giữa thật - giả ngày càng trở nên mờ nhạt, khó phân biệt.

Trong thế giới mà mọi thứ có thể được tạo ra bằng vài dòng lệnh thì lòng tin trở thành tài nguyên khan hiếm nhất. Các nhà tâm lý học khuyên rằng, điều con người cần học lại trong kỷ nguyên AI không chỉ là cách nhận biết công nghệ, mà là nghệ thuật sống thật giữa thế giới ảo.

Nhật Hạ