Khi ma túy rẻ và dễ sản xuất như nấu súp gà

Chỉ cần 3.600 USD…

Một hộp các tông có kích thước bằng một nửa ổ bánh mì có nhãn vận chuyển ghi rõ nội dung bên trong: “Bộ chuyển đổi điện áp”. Nó được giao cho một phóng viên Reuters tại Mexico City vào tháng 10 năm ngoái.

Không có bộ chuyển đổi (adapter) bên trong gói hàng đó. Thay vào đó, được niêm phong trong túi mylar kim loại là một lọ nhựa chứa một kg 1-boc-4-piperidone, loại bột nhạt là thành phần chính của fentanyl. Nó đủ để sản xuất 750.000 viên ma túy chết chóc này.

Những tội phạm buôn bán tiền chất fentanyl ở Trung Quốc thường vận chuyển hóa chất có nhãn giả hoặc bao bì lừa đảo để trốn tránh hải quan. Lô hàng này gửi đến Reuters ở Mexico City được giấu trong túi đựng thức ăn cho mèo. Ảnh: Reuters.

Một phóng viên của Reuters đã đặt mua hóa chất này 6 tuần trước từ một người bán tự nhận đang ở Trung Quốc có tên "Jenny", giá là 440 USD, thanh toán bằng Bitcoin, bao gồm cả phí vận chuyển hàng không.

“Chúng tôi có thể vận chuyển an toàn đến Mexico”, Jenny viết bằng tiếng Tây Ban Nha trên nền tảng tin nhắn được mã hóa Telegram, khi phóng viên lần đầu hỏi về loại hóa chất này. “Không ai biết chúng tôi vận chuyển gì”.

Những giao dịch như thế này là một phần của sự biến động lớn nhất trong ngành buôn bán ma túy toàn cầu. Việc sản xuất fentanyl, loại ma túy tổng hợp đang giết chết hàng chục nghìn người Mỹ mỗi năm, đã trở thành một ngành công nghiệp sáng tạo và hiệu quả đến tàn nhẫn.

Hoạt động buôn bán này phụ thuộc vào các hóa chất được gọi là "tiền chất", là thành phần thiết yếu của ma túy. Các hợp chất được gọi là piperidine tạo nên cốt lõi của cấu trúc fentanyl. Các tiền chất khác cung cấp những thành phần còn lại. Kết hợp thông qua các phản ứng hóa học, các tiền chất này tạo ra một loại ma túy mạnh hơn heroin gấp 50 lần.

Vấn đề đối với các cơ quan quản lý: Nhiều loại hóa chất tương tự được sử dụng để tạo ra fentanyl cũng rất quan trọng đối với các ngành công nghiệp hợp pháp, từ nước hoa và dược phẩm đến cao su và thuốc nhuộm.

Việc hạn chế chặt chẽ tất cả các loại này sẽ làm đảo lộn thương mại toàn cầu. Và do hiệu lực của fentanyl, ngay cả một lượng nhỏ các tiền chất này cũng có thể tạo ra số lượng lớn các viên thuốc chết người bằng một quy trình sản xuất đơn giản - khiến các thành phần, sản phẩm cuối cùng và chuỗi cung ứng dễ dàng bị che giấu khỏi các cơ quan chức năng.

Theo cuộc điều tra của Reuters, bất kỳ ai có hộp thư, kết nối internet và tiền kỹ thuật số để thanh toán đều có thể mua được những hóa chất này.

Để tìm hiểu cách thức hoạt động của ngành công nghiệp toàn cầu này, các phóng viên Reuters đã mua nhiều tiền chất trong năm qua, và họ đã thành công trong việc mua 12 loại hóa chất mà các nhà hóa học cho biết có thể được sử dụng để sản xuất fentanyl.

Hầu hết các mặt hàng đều đến một cách suôn sẻ như bất kỳ gói hàng đặt online nào khác. Các nhà báo cũng đã mua các thành phần thứ cấp được sử dụng để xử lý các tiền chất thiết yếu, cũng như các thiết bị cơ bản - cung cấp cho họ mọi thứ cần thiết để sản xuất fentanyl.

Các tiền chất cốt lõi mà Reuters mua có thể sản xuất ra 3 triệu viên fentanyl, với giá trị thị trường tiềm năng là 3 triệu USD. Trong khi đó, tổng chi phí cho các loại hóa chất và thiết bị, chủ yếu được thanh toán bằng Bitcoin, chỉ vỏn vẹn 3.607,18 USD.

Nhà hóa học Alex Krotulski tại Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục Khoa học Pháp y gần Philadelphia (Mỹ) giúp Reuters xem xét các mẫu tiền chất có thể tạo ra fetanyl. Ảnh: Reuters.

Dễ như nấu súp gà

Việc biến tiền chất thành fentanyl chỉ cần những kỹ năng phòng thí nghiệm khiêm tốn và hiểu biết cơ bản về hóa học. Một “đầu bếp” fentanyl người Mexico đã bỏ học từ năm 12 tuổi nói với Reuters rằng anh ta nắm được bí kíp sản xuất loại ma túy này khi còn là học viên tại một phòng thí nghiệm bất hợp pháp. “Giống như nấu súp gà vậy”, anh ta nói. “Việc sản xuất fentanyl cực kỳ dễ dàng”.

Tất nhiên các phóng viên Reuters không sản xuất fentanyl, không có ý định làm như vậy và đã sắp xếp để tiêu hủy an toàn các hóa chất và vật liệu khác mà họ đã mua. Nhưng sự dễ dàng đó cho thấy, bất cứ ai cũng có thể tham gia thị trường sản xuất và buôn bán “cái chết trắng” này.

Việc những kẻ thống trị thị trường ma túy bất hợp pháp - các băng đảng Mexico - sản xuất hầu hết các loại ma túy và buôn lậu chúng vào Mỹ đã là chủ đề của báo chí trong nhiều năm. Nhưng với tư cách là tổ chức tin tức đầu tiên mua và thử nghiệm các thành phần thiết yếu của fentanyl, Reuters đã thâm nhập vào ngành công nghiệp phụ trợ giúp các hoạt động của chúng trở nên khả thi: chuỗi cung ứng tiền chất hóa học quốc tế.

Hoạt động kinh doanh fentanyl phần lớn là hệ thống giao dịch của tội phạm tại ba quốc gia: Mỹ, Mexico và Trung Quốc, liên kết trong một tam giác độc hại: thị trường tiêu dùng - nhà sản xuất - thị trường cung cấp nguyên liệu thô lớn nhất của loại ma túy bất hợp pháp này.

Cuộc điều tra của Reuters đã phát hiện ra những kẻ bán tiền chất từ Trung Quốc, phương pháp chúng sử dụng để vận chuyển đến Bắc Mỹ và cách những gói hàng này trốn tránh các cuộc kiểm tra hải quan ở Mexico và Mỹ. Sự dễ dàng khi các phóng viên mua được các hóa chất và thiết bị sản xuất ma túy đã phơi bày những lỗ hổng trong khuôn khổ quản lý của thế giới và cho thấy các cơ quan thực thi pháp luật đang phải cố gắng bắt kịp trong bối cảnh thị trường ma túy chuyển đổi nhanh chóng.

Chỉ cần một cú chạm trên điện thoại thông minh của người mua, người bán Trung Quốc sẽ vận chuyển tiền chất fentanyl bằng đường hàng không, đôi khi được dán nhãn giả là đồ dùng, mỹ phẩm và các mặt hàng thông thường khác. Những gói hàng này được chất lên máy bay cùng hàng nghìn hộp hàng xuất khẩu giá rẻ trông gần giống hệt nhau, rời khỏi Trung Quốc.

Các điểm đến chính là các sân bay ở Mexico và Mỹ, nơi các gói hàng chứa tiền chất thường được vận chuyển qua hải quan cùng với các hàng hóa khác, chính quyền ở cả hai quốc gia cho biết. Không cần phải vận chuyển các thùng hóa chất cồng kềnh và điều hướng hậu cần phức tạp, như trường hợp của các loại ma túy khác.

Hiện trường vụ một thanh niên chết vì sử dụng fetanyl quá liều tại Mỹ Ảnh: Reuters.

Như trò chơi đập chuột chũi

Những sự dễ dàng đó cũng thúc đẩy mức độ sản xuất, nghiện ngập và tử vong fentanyl tăng lên mức đáng báo động tại Mỹ. Theo Lực lượng chống ma túy Mỹ (DEA), loại ma túy đường phố này là kẻ giết người hàng đầu của người Mỹ trong độ tuổi từ 18 đến 45. Năm ngoái, gần 75.000 người đã chết vì dùng quá liều ma túy tổng hợp, chủ yếu là fentanyl. Không có loại ma túy bất hợp pháp nào khác ở Mỹ tạo ra số người chết nhiều như fentanyl.

Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đưa việc trấn áp các chuỗi cung ứng fentanyl bất hợp pháp trở thành ưu tiên của chính quyền. Một yếu tố quan trọng của nỗ lực này là truy tố. Kể từ giữa năm 2023 tới nay, Bộ Tư pháp Mỹ đã truy tố khoảng một chục nhà cung cấp hóa chất châu Á có liên quan tới những đường dây sản xuất fetanyl tại Mexico, nơi gần như toàn bộ số ma túy này được chuyển bất hợp pháp vào Mỹ.

Nhưng ít nhất ba nhà cung cấp trong số đó vẫn tiếp tục kinh doanh nhiều tháng sau khi bị buộc tội, bao gồm công ty của Jenny, kẻ đã bán cho phóng viên Reuters tiền chất 1-boc-4-piperidone. Trong các cuộc trò chuyện, Jenny thậm chí còn chế giễu các cuộc trấn áp của Mỹ. “Chúng tôi là một công ty hùng mạnh”, Jenny viết. “Sự cố này không ảnh hưởng gì đến chúng tôi”.

Một viên chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết chính quyền Mỹ gần đây đã tăng cường tấn công vào những đường dây fentanyl trong và ngoài nước. Những nỗ lực đó bao gồm việc khởi động hợp tác song phương với Trung Quốc về vấn đề này, thực hiện các vụ tịch thu kỷ lục fentanyl nhập cảnh vào Mỹ và trừng phạt hàng trăm người nước ngoài tham gia vào hoạt động buôn bán ma túy.

Trung Quốc cũng đã thực hiện một số bước để hạn chế dòng chảy này. Từ năm 2019, Bắc Kinh đã đặt fentanyl và các chất tương tự dưới sự kiểm soát quốc gia nhằm chấm dứt tình trạng xuất khẩu bất hợp pháp. Nhưng họ vẫn chưa kiểm soát được ba loại hóa chất sản xuất fentanyl phổ biến mà Ủy ban Ma túy Liên hợp quốc đã thêm vào danh sách các tiền chất mà các quốc gia thành viên - bao gồm cả Trung Quốc - được yêu cầu quản lý vào năm 2022.

Tại Mexico, các nhà lập pháp cũng yêu cầu tăng cường theo dõi và tăng hình phạt hình sự đối với hoạt động buôn bán bất hợp pháp các tiền chất ma túy. Nhưng nhiều hóa chất tạo ra fentanyl vẫn chưa được nước này cập nhật vào luật.

Chính phủ Mỹ đang tìm cách hợp tác với Quốc hội để điều chỉnh quy định pháp lý nhằm tăng cường yêu cầu báo cáo đối với các lô hàng nhỏ đến Mỹ, qua đó giúp theo dõi, xác định và nhắm mục tiêu tốt hơn vào các gói hàng có thể chứa ma túy thành phẩm, tiền chất hóa học, máy móc chế tạo ma túy và thiết bị liên quan.

Nhưng trong khi những chính sách ấy còn đang nằm ở nghị trường, thì thị trường ma túy đã nhanh chóng thích ứng. Những kẻ bán hóa chất ngừng cung cấp tiền chất “ngay lập tức”: các hóa chất dễ chuyển thành fentanyl nhất và phải đối mặt với những biện pháp kiểm soát chặt chẽ nhất. Thay vào đó, chúng bán các thành phần được sử dụng để tạo ra tiền chất. Lựa chọn thay thế này cũng chỉ cần vài bước bổ sung nhỏ để tạo ra fentanyl.

Một mánh khóe khác là điều chỉnh cấu trúc hóa học của tiền chất nhằm lách luật. Những tiền chất "thiết kế" như vậy vẫn có thể được sử dụng để tạo ra fentanyl hay những loại ma túy mạnh ngang ngửa, hoặc thậm chí mạnh hơn fentanyl.

“Kết quả là khi chính quyền hạn chế một loại hóa chất, các nhà cung cấp và buôn bán sẽ chuyển sang loại khác”, Rahul Gupta - giám đốc Văn phòng Chính sách Kiểm soát Ma túy Quốc gia Mỹ, cho biết. “Đây là trò chơi đập chuột chũi nhưng chúng tôi cũng không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục con đường này”.

Nguyễn Khánh