Khi tri thức và lòng nhân ái gặp nhau: Dấu ấn khó quên từ các nhà khoa học VinFuture 2025

Quang cảnh buổi giao lưu

Không phải là những bài giảng học thuật, không phải là những bản tổng kết thành tựu, cuộc gặp gỡ kéo dài gần 3 giờ đồng hồ đã mở ra thế giới khoa học bằng những câu chuyện dung dị, chân thật, đôi khi đầy thử thách nhưng luôn sáng lên tinh thần phụng sự nhân loại. Từ các công trình hướng đến an ninh lương thực cho tới cuộc chiến chống lại các loại ung thư nguy hiểm, các nhà khoa học đã chia sẻ hành trình của mình bằng một tinh thần ấm áp, gần gũi, như cách họ tin rằng tri thức chỉ thực sự có ý nghĩa khi lan tỏa đến thế hệ tiếp theo.

Những câu chuyện từ phòng thí nghiệm đến cánh đồng

Không khí của phiên giao lưu như mở ra từ những câu chuyện thấm đẫm ký ức tuổi thơ và niềm gắn bó bền bỉ với nông nghiệp. Tham gia phiên này là các chủ nhân của hai Giải Đặc biệt VinFuture 2025, những người đặt nền móng cho các đột phá về cố định đạm cộng sinh, phát triển giống lúa lai sinh sản dòng vô tính và nghiên cứu vi sinh vật trong điều kiện bản địa vùng nhiệt đới.

Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero (đội nón) chia sẻ tại buổi giao lưu

Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero (Mexico), người được vinh danh với Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các quốc gia đang phát triển, mở đầu bằng câu chuyện tưởng như hết sức quen thuộc: Làm thế nào một đứa trẻ lớn lên trong môi trường nông nghiệp lại chọn cống hiến cả đời để nghiên cứu các chủng vi khuẩn bản địa trong vùng nhiệt đới? Nhưng cách bà kể - giản dị, chân thành - lại giúp sinh viên nhìn thấy rõ hơn điều mà bà theo đuổi suốt nhiều thập kỷ: Nếu nông nghiệp là nền tảng của sự sống, thì việc tìm ra những giải pháp phù hợp với điều kiện của từng vùng đất chính là cách khoa học trả lại giá trị cho cộng đồng.

Từ một góc độ khác, các nhà khoa học được vinh danh với Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới - GS. Venkatesan Sundaresan (Hoa Kỳ), GS. Raphaël Mercier (Đức), TS. Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS. Imtiyaz Khanday (Hoa Kỳ) và TS. Delphine Mieulet (Pháp) - đưa sinh viên đến với hành trình xây dựng các giống lúa lai sinh sản dòng vô tính. Đó là một công trình với ý nghĩa hết sức sâu rộng: Duy trì ưu thế lai trong những vụ gieo trồng tiếp theo, tạo ra hạt giống năng suất cao với chi phí thấp hơn, từ đó góp phần cải thiện an ninh lương thực cho hàng triệu người.

GS. Raphaël Mercier chia sẻ tại buổi giao lưu

Họ không chia sẻ những công thức phức tạp, mà kể về những ngày miệt mài trong phòng thí nghiệm, về những thí nghiệm thất bại nhiều hơn thành công, về lúc tưởng chừng phải dừng lại nhưng một quan sát nhỏ đã dẫn đến bước ngoặt. Một câu nói vang lên trong phiên thảo luận trở thành sợi chỉ đỏ dẫn dắt toàn bộ buổi giao lưu: “Nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất, đó là nền tảng của sự sống còn quốc gia và khả năng chịu đựng của con người”.

Từ những trải nghiệm tại chính các cộng đồng địa phương, các nhà khoa học nhấn mạnh rằng, nhiều giải pháp toàn cầu được sinh ra từ những điều quan sát rất nhỏ. Sinh viên bị thu hút không chỉ vì kiến thức mới mẻ mà còn bởi cách các nhà khoa học khẳng định vai trò của tập thể: Một thành tựu khoa học luôn cần đội ngũ đồng hành, những người kiên định đi qua thất bại và cùng nhau mở đường đến thành công.

Quang cảnh buổi giao lưu

Không ít câu hỏi từ sinh viên xoay quanh năng lượng để theo đuổi khoa học. Các nhà nghiên cứu đều có chung quan điểm: Dù con đường dài và gian nan, niềm vui lớn nhất nằm ở khoảnh khắc nhìn thấy tri thức từ phòng thí nghiệm được chuyển hóa thành lợi ích thực sự cho người dân. Bởi vậy, khi một sinh viên hỏi điều gì khiến họ tiếp tục, Giáo sư Sundaresan trả lời:
“Khoa học không chỉ là trí tuệ, mà là trách nhiệm đối với cộng đồng”.

Hành trình bền bỉ trong cuộc chiến chống lại căn bệnh nguy hiểm của thời đại

Nếu phiên đầu mang đến hình ảnh cánh đồng, đất đai và những câu chuyện của người nông dân, thì phiên thứ hai của buổi giao lưu mở ra một lát cắt hoàn toàn khác: Hành trình hơn bốn thập kỷ chiến đấu với một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe con người: Ung thư do các loại virus gây ra.

GS. Maura L. Gillison (Giải thưởng Lớn) chia sẻ tại buổi giao lưu

Bốn nhà khoa học Hoa Kỳ đứng sau công trình phát triển vắc-xin phòng ngừa vi rút papilloma ở người - Tiến sĩ Douglas R. Lowy, Tiến sĩ John T. Schiller, Tiến sĩ Aimeé R. Kreimer và Giáo sư Maura Gillison - đã ghi dấu trong y học hiện đại bằng những nghiên cứu đưa đến loại vắc-xin có khả năng cứu sống hàng triệu người. Nhưng câu chuyện họ kể không bắt đầu bằng những con số hay danh hiệu. Nó bắt đầu bằng một câu hỏi: Khi thế giới đã biết đến virus này hơn một thập kỷ mà vẫn chưa có vắc-xin, liệu có thể đi tìm lời giải mới?

Tiến sĩ Lowy và Tiến sĩ Schiller kể lại quá trình tạo ra mô hình virus-like particles - một ý tưởng khi bắt đầu từng bị nghi ngờ, cho đến khi dữ liệu thực nghiệm chứng minh tính hiệu quả. Tiến sĩ Aimeé Kreimer chia sẻ hành trình chứng minh phác đồ một liều vẫn mang lại hiệu quả bảo vệ bền vững - một phát hiện giúp mở rộng cơ hội tiếp cận vắc-xin cho trẻ em tại những vùng khó khăn. Còn Giáo sư Maura Gillison kể lại sự kiên định khi xác định mối liên hệ giữa vi rút papilloma và ung thư đầu - cổ, một hướng đi từng gây nhiều tranh luận nhưng về sau trở thành nền tảng của y học dự phòng.

Trong suốt phiên thảo luận, có những khoảnh khắc khán phòng gần như lặng đi khi các nhà khoa học nói về thất bại - thứ mà, theo họ, không thể tránh khỏi trong nghiên cứu. Nhưng chính thất bại lại dẫn họ đến những con đường mới. “Cứ để thất bại xuất hiện sớm, đó là cách khoa học lọc ra con đường đúng”.

Câu nói này nhận được tràng pháo tay dài nhất của sinh viên. Bởi bên cạnh tri thức, chính tinh thần ấy mới là điều tạo nên sức mạnh bền bỉ trong quá trình theo đuổi tri thức.

GS. Mary-Claire King chia sẻ tại buổi giao lưu

Một điểm giao thoa giữa các nhà khoa học ở hai phiên giao lưu là sự trân trọng dành cho dữ liệu. Như GS. Mary-Claire King (Hoa Kỳ), chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ nhấn mạnh: “Khi ý tưởng bị nghi ngờ, hãy để dữ liệu trả lời”.

Quang cảnh buổi giao lưu

Buổi giao lưu “Gặp gỡ Chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025” không chỉ mang đến tri thức mà còn trao cho sinh viên Việt Nam điều không thể tìm thấy trong sách giáo khoa: Niềm tin rằng khoa học là con đường dành cho tất cả mọi người, miễn là họ đủ kiên nhẫn, trung thực và ý thức phụng sự cộng đồng. Như cách Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học VinUni Lê Mai Lan nói trong bài phát biểu mở đầu: “Khoa học là dành cho tất cả mọi người, và tinh thần dám làm sẽ đưa các em đến rất xa”.

Thu Hằng. Ảnh: VFP