Metro – 'xương sống' kiến tạo Hà Nội hiện đại

Metro Cát Linh - Hà Đồng ghi nhận lượng khách không ngừng tăng trưởng. Ảnh: Diệp Anh/Bnews/Vnanet.vn

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, Hà Nội đang đối mặt với áp lực gia tăng từ ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường và nhu cầu đi lại ngày càng cao. Giải pháp được kỳ vọng là hệ thống đường sắt đô thị (metro), không chỉ giảm tải giao thông mà còn định hình cấu trúc đô thị hiện đại, hướng tới mô hình đa trung tâm tương tự Tokyo, Seoul hay Paris.

Phó Chủ tịch UBND Hà Nội Dương Đức Tuấn nhấn mạnh, phát triển vận tải công cộng, đặc biệt là mạng lưới metro, sẽ trở thành “xương sống” của giao thông Thủ đô. Dù vốn đầu tư lớn, hiệu quả lâu dài của metro về phát triển đô thị, kinh tế và xã hội là rõ ràng. Theo ông, đây là nền tảng để xây dựng một thành phố thông minh, xanh – sạch – sống động, đồng thời giảm ùn tắc và ô nhiễm môi trường.

Trong các loại hình giao thông đô thị, metro vượt trội về năng lực vận chuyển và hiệu quả sử dụng không gian. Một tuyến metro có thể chuyên chở 40.000–60.000 hành khách mỗi giờ/chiều, cao gấp nhiều lần so với xe buýt hay ô tô cá nhân. Nếu 14 tuyến metro với tổng chiều dài hơn 400 km được triển khai đồng bộ, hệ thống này có thể đáp ứng ít nhất 45% nhu cầu đi lại nội đô, giảm áp lực đáng kể lên mạng lưới đường bộ hiện tại.

Theo Sở Tài chính Hà Nội, chi phí đầu tư trung bình là 150–200 triệu USD/km cho tuyến ngầm và 80–120 triệu USD/km cho tuyến trên cao, nhưng hiệu quả kinh tế – xã hội dài hạn là rõ rệt. Khi tỷ lệ người dân sử dụng giao thông công cộng đạt 40–50%, thành phố có thể tiết kiệm hàng tỷ USD mỗi năm nhờ giảm ùn tắc, tiết kiệm nhiên liệu, hạn chế ô nhiễm và nâng cao năng suất lao động.

Hệ thống metro còn tạo ra giá trị bất động sản dọc tuyến, thúc đẩy phát triển các khu đô thị, trung tâm thương mại, hành chính và dịch vụ. Đây là cơ sở để phát triển đô thị đa trung tâm, giảm áp lực lên lõi trung tâm hiện hữu và nâng cao chất lượng sống.

Từ ngày 5/12, chính thức áp dụng hệ thống kiểm soát vé tự động trên tuyến 2A Metro Cát Linh - Hà Đông. Ảnh: Diệp Anh/Bnews/Vnanet.vn

Các tuyến metro phải đi kèm với tổ chức giao thông, quản lý phương tiện, kết nối hạ tầng và công nghệ điều hành. Trong ngắn hạn, việc hoàn thành Vành đai 4 – Vùng Thủ đô và khởi động Vành đai 5 sẽ giúp phân luồng giao thông liên vùng, giảm áp lực lên nội đô. Đồng thời, các nút giao trọng điểm đang được tái thiết kế dựa trên dữ liệu lưu lượng, kết hợp hệ thống điều khiển tín hiệu thông minh (ITS) để tối ưu hóa vận hành.

TS. Nguyễn Xuân Thủy, nguyên Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Giao thông vận tải nhận định, tập trung phát triển metro là giải pháp then chốt để giải tỏa ùn tắc và ô nhiễm môi trường tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Mặc dù các tuyến metro vẫn đang trong quá trình triển khai, đây là bước đi cần thiết để nâng cấp hạ tầng giao thông tại hai thành phố lớn nhất cả nước.

Để dự án metro đạt hiệu quả, theo chuyên gia này, cần chọn lọc đội ngũ nhân lực và nhà thầu nước ngoài uy tín, đảm bảo tính kỷ luật và trách nhiệm trong các hợp đồng. Song song đó, Hà Nội cần đào tạo chuyên gia, kỹ sư người Việt để vận hành hệ thống, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào lực lượng nước ngoài. Về lâu dài, thành phố hướng tới nội địa hóa công nghệ, xây dựng các tuyến metro “made in Vietnam”.

Ông Nguyễn Cao Minh - Trưởng Ban Quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội (MRB), cho biết mục tiêu đến năm 2030 là hoàn thành 96,8 km đường sắt đô thị, đến năm 2035 đạt 301 km và đến năm 2045 nâng tổng chiều dài lên hơn 500 km.

Hiện tuyến 3.1 (Nhổn – ga Hà Nội) đã hoàn thành đoạn trên cao dài 8,5 km, dự kiến khoan hầm xong trong quý I/2026, sau đó triển khai lắp đặt thiết bị. Tuyến 2.1 (Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo) vừa khởi công, đang đẩy nhanh giải phóng mặt bằng và hoàn thiện quy hoạch Depot Xuân Đỉnh.

Ngoài ra, MRB chuẩn bị đầu tư tuyến 5 (Văn Cao – Ngọc Khánh – Láng – Hòa Lạc), dự kiến khởi công cuối năm 2025. Các tuyến còn lại như 3.2, 6, 7… đang trong giai đoạn chuẩn bị thủ tục đầu tư. Các dự án này có ý nghĩa sống còn trong việc tái cấu trúc không gian đô thị và giải quyết bài toán giao thông căn cơ cho Hà Nội - ông Minh nhấn mạnh.

Metro Hà Nội đang tích cực triển khai chuyển đổi số trong khai thác, vận hành, tiến tới hiện đại hóa hệ thống bảo trì và duy tu. Ảnh: Diệp Anh/Bnews/Vnanet.vn

Chỉ khi năng lực vận tải công cộng đủ lớn, việc kiểm soát phương tiện cá nhân mới hiệu quả. Hà Nội dự kiến hạn chế xe máy ở khu trung tâm từ sau năm 2030, cùng cơ chế thu phí phương tiện vào nội đô (ERP) để điều tiết nhu cầu giao thông. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết là dịch vụ công cộng phải chất lượng cao, đồng thời tạo được sự đồng thuận của người dân.

Theo Phó Chủ tịch UBND Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền, metro không chỉ là hạ tầng vận tải mà còn là công cụ phát triển đô thị xanh. Mỗi nhà ga metro được xem như hành lang phát triển đô thị mới, đồng thời trở thành trung tâm thương mại, dịch vụ và khu đô thị theo mô hình Transit-Oriented Development (TOD). Mô hình này khai thác hiệu quả quỹ đất, tăng giá trị bất động sản và thu hút vốn đầu tư.

Hà Nội đang ứng dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo (AI) và trung tâm điều hành giao thông thông minh, tích hợp dữ liệu từ camera, cảm biến, GPS, bản đồ số và phương tiện công cộng. Hệ thống này giúp giám sát lưu lượng theo thời gian thực, dự báo điểm ùn tắc và điều tiết giao thông hợp lý.

UBND TP Hà Nội cũng nhấn mạnh tính minh bạch trong quy hoạch và bãi đỗ. Mỗi quận, phường phải công khai danh mục bãi đỗ, quy mô, tiến độ và phương án tiếp cận giao thông. Đây là cơ chế đặc thù nhằm đẩy nhanh tiến độ phát triển metro, tránh tình trạng quy hoạch chung chung, không khả thi.

Trong dài hạn, Hà Nội hướng tới bãi đỗ ngầm thông minh, kết nối với metro, áp dụng công nghệ xếp xe tự động tương tự Tokyo, Seoul hay Singapore. Hiện tại, một số khu vực tạm thời khai thác gầm cầu làm bãi đỗ, nhưng thành phố nhấn mạnh đây chỉ là giải pháp tình thế, cần quản lý chặt chẽ về phòng cháy chữa cháy và an toàn kết cấu.

Các chuyên gia giao thông đánh giá, nếu metro được triển khai đồng bộ với quản lý phương tiện cá nhân, tổ chức giao thông, công nghệ thông minh và bãi đỗ thông minh, Hà Nội sẽ trở thành đô thị hiện đại, đa trung tâm, xanh – sạch – văn minh, đáp ứng nhu cầu phát triển trong 20–30 năm tới.

Metro không chỉ là phương tiện di chuyển mà còn là bàn đạp để Hà Nội chuyển mình, giảm ùn tắc, ô nhiễm và hình thành cấu trúc đô thị bền vững, nơi mỗi nhà ga là một trung tâm sống năng động, hiện đại và tiện nghi.

Thu Hằng/Bnews/Vnanet.vn