'Kho tàng sống' đau lòng vì nghi lễ hầu đồng vẫn bị biến tướng

Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO ghi danh tại danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2016.

Thực hành của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ bao gồm các nghi thức cúng lễ, nghi lễ chầu văn hầu đồng, lễ hội… Trong đó, nghi lễ chầu văn hầu đồng và lễ hội là những thực hành cơ bản nhất.

“Kho tàng sống” của thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống gắn bó sâu sắc với Tín ngưỡng Thờ Mẫu, NNƯT Trần Thị Kim Huệ từ nhỏ đã được mẹ là Nghệ nhân Nhân dân (NNND) Trần Thị Duyên truyền dạy những giá trị cốt lõi của tín ngưỡng này.

Cả đời bà dành trọn cho việc học hỏi và gìn giữ lối cổ trong thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu. Để hoàn thiện từng nghi thức, bà luôn tìm hiểu kỹ lịch sử, văn hóa của dân tộc. Chính điều này đã giúp bà trở thành người nắm giữ những kiến thức sâu sắc và chuẩn mực nhất về Tín ngưỡng Thờ Mẫu.

Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ bao gồm các nghi thức cúng lễ, nghi lễ chầu văn hầu đồng, lễ hội… Trong đó, nghi lễ chầu văn hầu đồng và lễ hội là những thực hành cơ bản nhất.

Theo bà Huệ, thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu không chỉ là một nghi lễ tôn giáo mà còn chứa đựng giá trị đạo đức, nhân văn sâu sắc. Chính vì thế, trong thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu, bà luôn giữ phép tắc chỉ hành lễ ở không gian tâm linh, có điện thờ hoặc nơi trang trọng.

“Mỗi giá đồng đều tái hiện câu chuyện về một vị anh hùng lúc sinh thời là người có đức độ, tài giỏi, có công với dân với nước. Thế nên được hầu cái bóng của các vị là niềm vinh dự, tự hào đối với tôi.

Bên cạnh việc biết các nghi lễ hầu đồng, người thực hành nghi lễ phải biết về lịch sử, gốc tích của các vị thánh để có thể giúp người xem hiểu sâu sắc về ý nghĩa của từng giá đồng. Qua đó, giúp thế hệ trẻ nhớ về cội nguồn, tri ân công lao cha ông, đồng thời, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam tới bạn bè quốc tế”, bà Huệ chia sẻ.

Theo NNƯT Trần Thị Kim Huệ, bên cạnh việc biết các nghi lễ hầu đồng, người thực hành nghi lễ phải biết về lịch sử, gốc tích của các vị thánh để có thể giúp người xem hiểu sâu sắc về ý nghĩa của từng giá đồng.

Năm 2016, bà Huệ được đại diện cho cộng đồng di sản tham gia làm và bảo vệ hồ sơ đệ trình UNESCO vinh danh thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tại Ethiopia.

Năm 2019, bà được Chủ tịch nước quyết định phong tặng danh hiệu NNƯT trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể.

Trách nhiệm với di sản

Theo các nhà nghiên cứu, việc chấn chỉnh các nghi lễ trong thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu, ngăn chặn những biến tướng trong quá trình thực hành di sản là vô cùng cần thiết, trong đó có vai trò quan trọng của những người trực tiếp thực hành di sản.

Là người có 50 năm trực tiếp thực hành nghi lễ hầu đồng và trải qua nhiều thăng trầm cùng Tín ngưỡng Thờ Mẫu, NNƯT Trần Thị Kim Huệ luôn đau đáu nỗi niềm làm sao để du khách cũng như giới trẻ hiểu đúng hơn về giá trị của di sản và để lưu giữ lối cổ trong nghi lễ hầu đồng. Đồng thời, quảng bá rộng rãi những nét đẹp văn hóa tín ngưỡng của dân tộc tới bạn bè quốc tế.

Là người có 50 năm trực tiếp thực hành nghi lễ hầu đồng, NNƯT Trần Thị Kim Huệ luôn giữ gìn lối cổ trong nghi lễ hầu đồng.

“Những năm gần đây, nghi lễ hầu đồng đang có hiện tượng biến tướng, lệch lạc. Một số người lợi dụng tín ngưỡng để kiếm lợi, làm méo mó tính “thiêng” của di sản, gây hiểu lầm hầu đồng là hình thức mê tín dị đoan. Điều này khiến tôi rất đau lòng”, bà Huệ bày tỏ.

Để ngăn chặn các hiện tượng “mua thần bán thánh”, bà Huệ thường xuyên tổ chức các buổi trò chuyện, hướng dẫn cộng đồng về ý nghĩa và giá trị của từng nghi lễ.

Tại Phủ Chính Tiên Hương, với vai trò thủ nhang, bà luôn nhắc nhở các đồng đền, con nhang đệ tử…khi thực hiện nghi lễ hầu đồng phải giữ đúng tinh thần truyền thống, từ trang phục, lễ vật đến từng lời hát chầu văn.

Những người trực tiếp thực hành di sản đóng vai trò rất quan trọng trong việc ngăn chặn những biến tướng trong quá trình thực hành di sản.

Hiện NNƯT Trần Thị Kim Huệ nỗ lực đưa thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu trở thành một di sản sống, có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn trong xã hội hiện đại bằng những hành động cụ thể như tích cực tham gia các buổi tọa đàm, hội thảo về bảo tồn di sản và truyền cảm hứng cho lớp trẻ và có nhiều chuyến xuất ngoại để quảng bá di sản.

Bà luôn nhấn mạnh rằng việc gìn giữ thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu không chỉ là trách nhiệm của một cá nhân hay một vùng đất mà là của cả dân tộc, bởi đây là phần hồn của văn hóa Việt.

Trọng Tùng