Khoảng lặng mong manh

Cảnh tàn phá sau cuộc tấn công của Israel tại Tehran, Iran. Ảnh: THX/TTXVN

Quân đội Israel vẫn được chỉ thị đặt trong tình trạng cảnh giác cao độ, trong khi Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran tỏ rõ thái độ nghi ngờ đối với những tuyên bố từ phía Israel, cho thấy triển vọng duy trì trạng thái ngừng bắn vẫn rất mong manh. Mặc dù vậy, đây là khoảng lặng cần thiết để căng thẳng vẫn trong vòng kiểm soát như mong muốn của hai nước cũng như cộng đồng quốc tế.

Theo giới quan sát quốc tế, lệnh ngừng bắn diễn ra khi Israel đã đạt được phần lớn mục tiêu đặt ra lúc phát động tấn công, cùng với "cú bồi" của không lực Mỹ, đã gây tổn thất đáng kể cho các cơ sở hạt nhân, quân sự của Iran. Các đợt không kích của Israel đã khiến nước Cộng hòa Hồi giáo mất nhiều nhân vật chủ chốt trong quân đội và lực lượng nhà khoa học hạt nhân, trong khi số dân thường thương vong cũng đáng kể. Chiến dịch tấn công lần này được xem là bước ngoặt trong chiến lược đối đầu với Iran mà Israel đã duy trì nhiều thập niên qua, khi lần đầu tiên Israel tấn công trực diện và dài ngày vào lãnh thổ Iran, sau hai năm làm suy yếu đáng kể các lực lượng mà Tel Aviv nói rằng do Tehran hậu thuẫn như lực lượng Hezbollah. Ngoài ra, Israel cũng đã đạt được mục tiêu chiến lược quan trọng, đó là kéo đồng minh Mỹ trực tiếp tham chiến với việc không kích 3 cơ sở hạt nhân của Iran là Fordow, Natanz và Esfahan. Trong bối cảnh đó, việc kéo dài xung đột với một đối thủ như Iran luôn tiềm ẩn rủi ro lớn, đặc biệt khi an ninh trong nước căng thẳng.

Về phần mình, Iran được cho là không muốn kéo dài các cuộc tấn công đáp trả lẫn nhau với Israel, nhất là sau khi có sự can dự của lực lượng Mỹ. Ngay từ khi Israel phát động tấn công, giới chức Iran đã nhiều lần lên tiếng kêu gọi nối lại các cuộc đàm phán. Việc Tehran tấn công căn cứ của Mỹ ở Qatar tối 23/6, nghe qua có vẻ sẽ khiến căng thẳng leo thang, nhưng trên thực tế được đánh giá là phản ứng có cân nhắc, tính toán kỹ khi đã thông báo trước về mục tiêu, thời điểm tấn công nhằm hạn chế thiệt hại ở mức tối đa. Tehran cũng chưa thực hiện lời đe dọa đóng cửa Eo biển Hormuz, một tuyến đường thủy quan trọng đối với hoạt động thương mại năng lượng của thế giới. Có thể thấy Iran phải có hành động phản ứng lại vụ tấn công của Mỹ, như một cách "giữ thể diện", nhưng nước Cộng hòa Hồi giáo chọn đáp trả một cách có kiềm chế và mang tính biểu tượng hơn là tiếp tục kéo dài xung đột. Cũng không thể bỏ qua vai trò của Nga vì diễn biến trên diễn ra sau khi Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi có chuyến thăm Nga để tham vấn Tổng thống Vladimir Putin.

Nước Mỹ và Tổng thống Donald Trump cũng đóng vai trò đáng kể trong việc thúc đẩy lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran. Quyết định bất ngờ can dự bằng vụ tấn công nhằm vào 3 cơ sở hạt nhân của Iran là Fordow, Natanz và Esfahan của ông Trump ngày 21/6 được đánh giá là mạo hiểm. Tuy nhiên, phản ứng có chừng mực của Tehran sau đó cho thấy có vẻ như ông chủ Nhà Trắng đã đặt cược đúng và do đó vẫn có cơ hội cho một giải pháp ngoại giao sau những căng thẳng hiện nay.

Theo chuyên gia về Trung Đông Laura Blumenfeld tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Johns Hopkins ở Washington, khi ông Trump đã tuyên bố về lệnh ngừng bắn và "hòa bình thế giới", sẽ rất khó để nhà lãnh đạo nước đồng minh Benjamin Netanyahu công khai phản bác. Tổng thống Trump cũng được cho là tìm cách hạ nhiệt căng thẳng với Iran khi cảm ơn Tehran đã cảnh báo sớm về cuộc tấn công vào lực lượng Mỹ ở Qatar và nói rằng "đã đến lúc hòa bình". Căng thẳng lắng dịu là điều cần thiết để ông Trump tập trung vào các chương trình nghị sự đang dang dở trong nước.

Bình luận về lệnh ngừng bắn hiện nay, ông Jonathan Panikoff, cựu Phó Giám đốc tình báo quốc gia Mỹ phụ trách Trung Đông tổng kết rằng Israel đã đạt được phần lớn mục tiêu, Iran đang tìm kiếm một lối thoát còn Mỹ hy vọng đây là khởi đầu của hồi kết. Khả năng kéo dài xung đột sẽ gây thêm tổn thất quân sự và chính trị cho các bên, chưa kể cuộc chiến có nguy cơ lan rộng ra khu vực.

Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu có chiến lược nào cho những gì sẽ xảy ra tiếp theo hay không. Liệu đây là sự khởi đầu cho một trạng thái hòa bình lâu dài, hay chỉ là khoảng lặng trước khi bùng phát một cuộc xung đột mới? Thế đối đầu "không đội trời chung" dai dẳng hàng thập kỷ nay giữa hai cường quốc khu vực cho thấy chỉ một mồi lửa nhỏ cũng có thể khiến căng thẳng Israel và Iran bùng phát trở lại. Cả hai bên hiện đều tuyên bố sẽ đáp trả mạnh mẽ và kiên quyết với bất kỳ hành vi vi phạm nào. Nhiều mục tiêu mà Israel đã đề ra như thay đổi chế độ ở Iran hay xóa sổ chương trình hạt nhân của Tehran hiện vẫn chưa thực hiện được. Trong khi đó, các cuộc tấn công đáp trả của Iran cũng gây thiệt hại đáng kể cho Israel và nước Cộng hòa Hồi giáo này cũng còn nhiều lá bài trong tay, ví dụ như quyền kiểm soát Eo biển Hormuz - tuyến đường vận chuyển dầu khí chiến lược và quan trọng nhất thế giới, hay khả năng tấn công các căn cứ quân sự của Mỹ ở Trung Đông và kích hoạt các lực lượng ủy nhiệm chống lại lợi ích của Mỹ và Israel trên toàn thế giới.

Giới phân tích quốc tế nhận định, cuộc xung đột 12 ngày vừa qua giữa Israel và Iran sẽ định hình lại một cách cơ bản chính sách phòng thủ - răn đe của Iran và Israel trong tương lai. Với thực tế rằng sự tồn vong của đất nước bị đặt vào vòng nguy hiểm, Tehran được cho là sẽ tiếp tục đẩy mạnh hơn bao giờ hết năng lực hạt nhân của mình, và điều này sẽ là rào cản cho các cuộc đàm phán hạt nhân trong tương lai. Trong khi đó, sau lần tấn công trực diện này, Israel được cho là sẽ không ngại ngần có những hành động tấn công phủ đầu một khi phát hiện các động thái leo thang mới, đặc biệt liên quan đến chương trình hạt nhân của Tehran.

Đặt trong bối cảnh đó, lệnh ngừng bắn hiện nay rõ ràng rất mong manh. Khi hai bên đều sẵn sàng các biện pháp răn đe, ít có khả năng bùng phát một cuộc chiến kéo dài, nhưng thế cân bằng chỉ trong chốc lát và có thể sụp đổ bất cứ lúc nào. Nếu không có các cuộc đàm phán toàn diện nhằm giải quyết vấn đề cốt lõi là năng lực hạt nhân của Iran, trạng thái ngừng bắn hiện nay chỉ là khoảng lặng tạm thời.

Phương Hà (TTXVN)