Khoảng trống chiến lược từ chính sách của Tổng thống Trump và cơ hội cho Trung Quốc

Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc gặp ở Alaska ngày 15/8/2025. Ảnh: IRNA/TTXVN

Nhận định trên trang web của Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại Anh mới đây, Tiến sĩ Sari Arho Havrén, chuyên gia về quan hệ đối ngoại của Trung Quốc, cho rằng loạt cuộc gặp thượng đỉnh gần đây giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với các nhà lãnh đạo thế giới đã trở thành một thước đo quý giá để Bắc Kinh đánh giá bối cảnh địa chính trị mới. Ví dụ, hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin tại Alaska cùng với các cuộc gặp tiếp theo giữa các nhà lãnh đạo châu Âu và Tổng thống Ukraine Zelensky tại Washington, D.C., đã củng cố quan điểm của Trung Quốc về mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, đồng thời hé lộ những cơ hội chiến lược mà họ có thể tận dụng.

Sự bất nhất của Mỹ và cơ hội cho Trung Quốc

Một trong những bài học quan trọng nhất mà Bắc Kinh rút ra là sự khó lường và thiếu nhất quán trong chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump. Mặc dù Trung Quốc thường ưa chuộng sự ổn định, nhưng sự bất ổn của Mỹ lại tạo ra những khoảng trống chiến lược. Theo các nhà phân tích như Da Wei như Da Wei, Giám đốc Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, và Yun Sun, Giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson, việc Mỹ xa lánh các đồng minh và giải thể các cơ quan như USAID (Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ) đã làm suy yếu sức mạnh của Washington. Điều này cho phép Trung Quốc cải thiện quan hệ với các đồng minh của Mỹ, tận dụng điểm yếu của Mỹ và định vị mình như một lựa chọn thay thế ổn định hơn trong quan hệ quốc tế.

Trong lĩnh vực thương mại quốc tế, sự khó đoán của Mỹ đang tạo điều kiện cho Trung Quốc thúc đẩy các tiêu chuẩn của riêng mình, đồng thời làm tăng rủi ro tuân thủ cho các doanh nghiệp phương Tây, khiến họ có thể phụ thuộc nhiều hơn vào các thể chế do Bắc Kinh lãnh đạo.

Trung Quốc từ lâu đã nhìn nhận châu Âu chủ yếu qua lăng kính của Mỹ và thường coi châu Âu là "đồng minh thứ cấp" của Washington. Do đó, Bắc Kinh luôn khuyến khích châu Âu phát triển tính tự chủ chiến lược. Trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump, không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc nhanh chóng khai thác sự thay đổi giọng điệu trong chính sách ngoại giao của chính quyền Trump đối với châu Âu. Có lẽ bình luận thẳng thắn nhất đã đến vào tháng 3/2025, từ Lu Shaye, đặc phái viên Trung Quốc về các vấn đề châu Âu, khi bày tỏ sự "kinh hoàng" trước cách chính quyền Trump đối xử với các đồng minh châu Âu, đồng thời kêu gọi "bạn bè châu Âu" so sánh chính sách của Washington với chính sách thiện chí và hợp tác "cùng có lợi" của Trung Quốc.

Chính sách ngoại của Mỹ thời Tổng thống Trump thường bị mô tả là mang tính giao dịch và không đáng tin cậy đối với các đồng minh. Ngay cả với những đồng minh thân cận nhất của Mỹ trong các cuộc gặp tại Washington, D.C., hồi tháng tháng 8 vừa qua, những cam kết của Tổng thống Trump vẫn còn mơ hồ và thiếu nhất quán. Những diễn biến đó không chỉ tạo cơ hội cho Trung Quốc thu hút mà còn khiến châu Âu tránh xa các nỗ lực kiềm chế do Mỹ dẫn đầu. Quan điểm của Bắc Kinh về sự yếu kém của các liên minh Mỹ cũng củng cố lập trường rằng phương Tây đang suy yếu.

Sự lo lắng của châu Âu

Trước cuộc gặp Mỹ - Nga ở Alaska, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có cuộc điện đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và khẳng định rằng "sự phối hợp đối tác chiến lược giữa Nga và Trung Quốc sẽ không thay đổi trong bất kỳ hoàn cảnh nào". Động thái này cho thấy Moskva quan tâm đến tầm quan trọng của việc cân nhắc lợi ích chiến lược của Trung Quốc khi hợp tác với Mỹ. Điều này sau đó được chứng minh bởi Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, khi ông tuyên bố rằng "những đảm bảo an ninh thực sự cho Ukraine sẽ phải có sự tham gia của Trung Quốc".

Truyền thông nhà nước Trung Quốc (như kênh truyền hình CGTN và Tân Hoa Xã) coi hội nghị thượng đỉnh ở Alaska phần lớn mang tính biểu tượng, nhận định rằng, trong khi Tổng thống Putin có thể phá vỡ phần nào sự cô lập của Nga, Mỹ lại hành động trong sự cô lập, không có đồng minh. Tính chất biểu tượng của các cuộc đàm phán cũng có lợi cho Trung Quốc. Miễn là cuộc đối thoại vẫn tiếp diễn, Trung Quốc có thể hy vọng tránh được các lệnh trừng phạt thứ cấp và được hưởng lợi từ việc sự chú ý của Mỹ chủ yếu hướng đến nơi khác, tránh xa khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Các cuộc họp ở cả Alaska và Washington, D.C., cũng đã phơi bày những lo ngại và sự chia rẽ trong Liên minh châu Âu (EU). Sau Hội nghị thượng đỉnh Alaska, tờ Hoàn Cầu Thời báo, cơ quan ngôn luận của nhà nước Trung Quốc, đã mô tả các nhà lãnh đạo châu Âu đang cố gắng hết sức để thuyết phục Tổng thống Trump nhưng cảm thấy hoàn toàn bất lực. Mức độ cam kết hỗ trợ Ukraine khác nhau giữa các quốc gia thành viên đã được Bắc Kinh chú ý. Việc không đạt được nghị quyết chính thức nào tại các cuộc gặp gần đây cho phép Nga tranh thủ thời gian và giành lại uy tín, điều này cũng có lợi cho Trung Quốc. Họ không chỉ tạm thời tránh được các lệnh trừng phạt mà còn có thêm thời gian để thúc đẩy chương trình nghị sự của mình, chẳng hạn như tăng cường các thỏa thuận quốc phòng với 35 quốc gia ở châu Phi.

Như vậy, những sự kiện gần đây đã mang lại nhiều lợi thế cho Trung Quốc. Tính khó đoán của Tổng thống Mỹ và sự chia rẽ trong liên minh xuyên Đại Tây Dương giúp Bắc Kinh củng cố vị thế của mình trên trường quốc tế. Mặc dù các nước châu Âu vẫn phụ thuộc vào Mỹ về mặt an ninh, nhưng Trung Quốc đang thận trọng tiến về phía trước, tìm kiếm các khoảng trống để khai thác. Họ đã bắt đầu tương tác với Brussels, đề xuất các thỏa thuận kinh tế và thậm chí cả vai trò trong việc tái thiết và gìn giữ hòa bình của Ukraine để nâng cao uy tín.

Trung Quốc có thể cho rằng sự hỗn loạn do Mỹ tạo ra đang thúc đẩy sự hình thành của một thế giới đa cực. Với vị thế là một trong những nhà nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới và khả năng tự lực ngày càng tăng, Bắc Kinh cảm thấy mình đang ở vị thế mạnh mẽ để đối phó với bất kỳ cuộc chiến thương mại nào. Hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin và các cuộc gặp tiếp theo với những nhà lãnh đạo châu Âu đã cung cấp cho Trung Quốc những hiểu biết sâu sắc về cách thức hoạt động của ngoại giao Mỹ, độ tin cậy của các liên minh phương Tây, và mở ra cơ hội để củng cố vị thế của họ trên trường quốc tế.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc