Khởi đầu thuận lợi cho thời kỳ mới

Trọng tâm của chuyến thăm là hội nghị thượng đỉnh song phương đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo. Cuộc họp kéo dài khoảng 110 phút đã đem đến những cam kết khá rõ ràng khi Tổng thống Mỹ và Thủ tướng Nhật Bản nhất trí hầu hết các vấn đề cốt lõi gồm liên minh Mỹ - Nhật vẫn là nền tảng của hòa bình, thịnh vượng của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở; tiếp tục tăng cường liên minh ba bên Mỹ - Nhật - Hàn; thúc đẩy hợp tác nhiều lớp giữa các quốc gia có cùng chí hướng; tổ chức cuộc họp của các bộ trưởng quốc phòng, ngoại giao vào thời điểm sớm nhất; hợp tác chặt chẽ về các vấn đề liên quan đến Trung Quốc, Triều Tiên; thúc đẩy hợp tác về quốc phòng, kinh doanh, năng lượng, AI, không gian…

Tổng thống Mỹ Donald Trump giới thiệu tấm ảnh chụp chung với Thủ tướng Shigeru Ishiba tại cuộc họp báo chung ngày 7.2. Ảnh: Japan Times

Đặt trọng tâm vào lợi ích kinh tế

Thâm hụt thương mại là lo ngại lớn của Nhật Bản khi trong nhiệm kỳ trước Tổng thống Donald Trump từng chỉ trích Nhật Bản về vấn đề này. Để xoa dịu nhà lãnh đạo Mỹ, ông Ishiba lưu ý rằng Nhật Bản là nhà đầu tư lớn nhất tại Mỹ, điều mà ông cam kết sẽ tiếp tục bằng cách tăng chi tiêu. Trong khi đó, Tổng thống Trump nhấn mạnh rằng ông muốn "sự bình đẳng" trong cán cân thương mại giữa hai nước, đồng thời cảnh báo có thể áp dụng thuế quan nếu tình hình không được cải thiện.

Thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ với Nhật Bản là 68,5 tỷ USD vào năm ngoái, mặc dù con số này đã giảm khoảng 3 tỷ USD so với năm 2023. Cho đến tận trước giờ tiếp Thủ tướng Shigeru Ishiba, Tổng thống Donald Trump vẫn khẳng định là sẽ áp thuế nhắm vào hàng bán sang thị trường Mỹ, bao gồm hàng hóa Nhật. Nhưng sau khi tiếp Thủ tướng Ishiba, Tổng thống Mỹ thông báo Tokyo bày tỏ mong muốn hợp tác để nâng mức đầu tư của Nhật Bản lên mức “chưa từng có” là 1 nghìn tỷ USD. Tokyo có nhiều dự án “mua trang thiết bị quân sự và vũ khí của Mỹ” như báo tài chính Nikkei Asia ghi nhận; từ năm 2023, Nhật Bản là nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài “lớn nhất” vào Mỹ.

Trong thông báo có lẽ gây sốc nhất của cuộc họp, ông Trump cho biết Nippon Steel đang cân nhắc đầu tư vào tập đoàn luyện kim quốc gia Mỹ US Steel thay vì mua đứt công ty. Đây được coi là cái gai lớn trong quan hệ song phương bởi nỗ lực mua US Steel của Nippon Steel đã bị cựu Tổng thống Joe Biden chặn lại vào tháng trước vì lý do an ninh quốc gia, trong khi ông Trump cũng chỉ trích nặng nề lời đề nghị mua lại trị giá 14,9 tỷ USD. Như vậy, hai nhà lãnh đạo đã nhất trí chuyển đổi hình thức thương vụ từ “sáp nhập” sang “đầu tư”. Mặc dù không đưa ra bất kỳ khuôn khổ cụ thể nào, nhưng rõ ràng đây là giải pháp tháo gỡ khó khăn, đồng thời là tín hiệu tích cực mở đường cho việc thảo luận về thương vụ này trong thời gian tới. Chi tiết về khoản đầu tư này vẫn chưa rõ ràng, nhưng ông Trump cho biết sẽ gặp người đứng đầu Nippon Steel vào tuần tới và nói thêm rằng ông sẽ tham gia "để làm trung gian và trọng tài".

Giới chuyên gia từng nhận định “lợi ích kinh tế là cách dễ nhất" để giành được sự ủng hộ của Tổng thống Trump. Với tiềm lực của một nền kinh tế phát triển, Thủ tướng Ishiba đã sử dụng thành công sức mạnh này trong hoạt động ngoại giao tưởng chừng là khó nhất trong sự nghiệp.

Theo chuyên gia Ise Yoji ở Trung tâm Nghiên cứu Chính trị có trụ sở tại Tokyo, chiến lược rõ ràng của Nhật Bản là tập trung vào các vấn đề kinh tế đã giúp giảm thiểu rủi ro phá vỡ quỹ đạo của liên minh Tokyo - Washington và duy trì liên minh mạnh mẽ như mọi khi. Lợi ích kinh tế chính là trụ cột để ông Ishiba giành được thiện cảm từ ông Trump, ngăn chặn xung đột thương mại tiềm tàng và khẳng định tầm quan trọng của liên minh Nhật - Mỹ.

Duy trì các cam kết an ninh

Ông Ishiba và ông Trump cũng thảo luận về một loạt các vấn đề khác, trong đó nhà lãnh đạo Nhật Bản giành được cam kết mới của Mỹ đối với hiệp ước an ninh Mỹ - Nhật Bản trước những lo ngại ở một số góc độ rằng vị tổng thống với quan điểm "nước Mỹ trên hết" có thể sử dụng điều này làm đòn bẩy để đạt được nhượng bộ.

"Sau cuộc gặp hôm nay, tôi tin tưởng rằng liên minh đáng trân trọng giữa hai nước chúng ta và các nước khác sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai", ông Trump phát biểu tại cuộc họp báo chung.

"Mỹ hoàn toàn cam kết bảo vệ an ninh của Nhật Bản", ông nói. "Chúng tôi sẽ mở rộng toàn bộ sức mạnh răn đe của Mỹ và khả năng phòng thủ của người bạn và đồng minh của chúng tôi 100% trong những năm tới".

Các nhà lãnh đạo cũng tuyên bố tăng cường hợp tác về thiết bị và công nghệ quốc phòng, thúc đẩy đầu tư nước ngoài và việc Nhật Bản mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng của Mỹ; ông Trump cho biết Nhật Bản sẽ sớm bắt đầu nhập khẩu "số lượng kỷ lục" khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ, đồng thời nói thêm rằng hai bên đang hợp tác trong một liên doanh liên quan đến dầu khí Alaska. "Chúng tôi đã mở bán LNG ngay lập tức... đặc biệt là Nhật Bản, chúng tôi rất vui mừng vì họ sẽ bắt đầu ngay lập tức", ông nói. Ông Ishiba cho biết đất nước ông cũng quan tâm đến việc nhập khẩu bioethanol, amoniac và các nguồn tài nguyên khác với mức giá mà ông gọi là "ổn định".

Hai nhà lãnh đạo cũng thảo luận về an ninh mạng, tăng cường hợp tác trong không gian và các cơ hội kinh doanh chung trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, điện toán lượng tử và chất bán dẫn.

Xây dựng thời hoàng kim cho quan hệ song phương

Trong tuyên bố chung được đưa ra sau cuộc họp, Ishiba và Trump đã nhắc lại câu nói trong bài diễn văn nhậm chức của tổng thống vào ngày 20.1, trong đó ông nói rằng "thời kỳ hoàng kim của nước Mỹ chính thức bắt đầu", cùng với lời cam kết của riêng họ về việc xây dựng "thời kỳ hoàng kim" cho quan hệ Nhật Bản - Mỹ.

Trong một chiến thắng khác cho Thủ tướng Ishiba, các quan chức Mỹ cho biết trước cuộc họp rằng Nhà Trắng cũng sẽ tiếp tục ủng hộ việc thúc đẩy mối quan hệ ba bên mạnh mẽ hơn giữa hai bên và Hàn Quốc. Tokyo trước đó đã lo ngại rằng động lực cho mối quan hệ Mỹ - Nhật Bản - Hàn Quốc được củng cố có thể bị chững lại dưới thời ông Trump. Một quan chức cấp cao của Mỹ giấu tên nói với các phóng viên rằng: "Có thể có một số điều chỉnh về trọng tâm hợp tác ba bên, nhưng tôi nghĩ về cơ bản bạn sẽ thấy tính liên tục".

Về vấn đề Triều Tiên, ông Trump cũng cam kết tiếp tục "phi hạt nhân hóa hoàn toàn" bán đảo Triều Tiên; ông cũng nhắc lại sự cởi mở trong việc quay lại đàm phán với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, người mà ông đã gặp ba lần trong nhiệm kỳ đầu tiên, mặc dù Nhà Trắng nhấn mạnh rằng Mỹ "sẽ tiếp tục đồng hành cùng các đối tác - bao gồm cả Nhật Bản và Hàn Quốc".

Ông Trump cũng đã chấp nhận lời mời của Thủ tướng Ishiba về chuyến thăm chính thức tới Nhật Bản "trong tương lai gần".

Thủ tướng Ishiba trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài thứ hai có cuộc hội đàm trực tiếp với Tổng thống Trump kể từ khi ông nhậm chức, sau chuyến thăm Washington của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.

Ban đầu, kỳ vọng về kết quả cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo không cao khi một số nhà lập pháp trong đảng cầm quyền và phe đối lập cho rằng vị thủ tướng nghiêm nghị và ham đọc sách này không phù hợp để ứng phó với ông Trump, một người nổi tiếng là thiếu kiên nhẫn. Nhưng ông Ishiba dường như đã xây dựng thành công nền tảng cho mối quan hệ ổn định với ông Trump, người mà Tổng thống Mỹ ca ngợi là có "những phẩm chất vĩ đại” trong cuộc họp báo sau hội đàm.

"Trên TV, ông ấy có vẻ nghiêm nghị và mạnh mẽ", ông Ishiba nói trong buổi họp báo, khiến ông Trump bật cười. "Nhưng khi tôi gặp ông ấy, thực ra, ông ấy rất chân thành và gần gũi".

Tổng thống Trump, người mới nhậm chức chưa đầy ba tuần, đã khiến Tokyo vô cùng lo ngại khi tuyên bố áp thuế nặng nề lên các đồng minh và nước láng giềng thân cận nhất của mình. Những động thái gần đây của Mỹ và những lời chỉ trích trước đây về chi tiêu liên quan đến quốc phòng và thâm hụt thương mại đã buộc giới chức Tokyo tìm cách ngăn chặn mọi mâu thuẫn giữa hai đồng minh trong cuộc gặp đầu tiên của các nhà lãnh đạo. Và có vẻ như Thủ tướng Ishiba đã có một chuyến công du thành công với một cuộc gặp suôn sẻ và những cam kết quan trọng từ nhà lãnh đạo Mỹ, mặc dù, sẽ vẫn còn nhiều điều khó đoán phía trước.

Quốc Đạt