Khơi thông nguồn lực, tạo đà tăng trưởng cho doanh nghiệp

Sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân đã khẳng định vị thế là động lực quan trọng của nền kinh tế. Tuy nhiên, để khu vực này bứt phá trong giai đoạn mới, Việt Nam cần giải quyết triệt để các "điểm nghẽn" về thể chế.

Ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân Viêt Nam đã chứng tỏ vai trò trung tâm trong phát triển kinh tế - xã hội, đóng góp khoảng 50% GDP, sử dụng hơn 80% lực lượng lao động, và chiếm 35% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy vẫn còn nhiều điểm nghẽn, rào cản trong hệ thống thể chế, pháp luật đang làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực, làm suy yếu động lực phát triển của khu vực kinh tế tư nhân và toàn nền kinh tế.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh thể chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn". Trong bối cảnh toàn cầu chuyển dịch sang số hóa và xanh hóa, yêu cầu về một thể chế kinh tế hiện đại, công bằng và minh bạch trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Hệ thống pháp luật cần đồng bộ và ổn định

Theo Phó Tổng thư ký VCCI, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là hệ thống pháp luật thiếu tính đồng bộ và ổn định. Theo Báo cáo của Chính phủ trình Quốc hội năm 2024, hiện có tới 263 quy định pháp luật mâu thuẫn, chồng chéo. Kết quả rà soát của Bộ Tư pháp cũng ghi nhận khoảng 2.200 vướng mắc cụ thể, trong đó 40% đã được xác nhận là có cơ sở.

Tình trạng "một vấn đề, nhiều quy định" khiến doanh nghiệp rơi vào thế "tuân thủ kép", đối mặt với rủi ro pháp lý cao, thậm chí bị xử phạt dù không có cơ sở rõ ràng. Bên cạnh đó, sự thay đổi liên tục của các chính sách thuế, đất đai, môi trường... làm giảm khả năng dự báo, khiến doanh nghiệp ngần ngại trong việc hoạch định chiến lược dài hạn.

Ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Ảnh: VPG.

Về thủ tục hành chính, dù đã có nhiều nỗ lực cải cách, nhưng thực tế vẫn tồn tại tình trạng "bình mới rượu cũ". Việc chuyển đổi số tại nhiều nơi còn mang tính hình thức, doanh nghiệp vẫn phải "nộp hồ sơ điện tử rồi in ra giấy nộp lại". Các thủ tục liên quan đến đất đai, xây dựng, môi trường vẫn là "ác mộng" với nhiều tầng nấc, kéo dài thời gian và phát sinh chi phí không chính thức.

Đáng chú ý, tư duy quản lý nhà nước vẫn nặng về "tiền kiểm" thay vì "hậu kiểm". Điều này thể hiện rõ trong lĩnh vực kiểm tra chuyên ngành xuất nhập khẩu hay các quy chuẩn kỹ thuật "trên trời" như QCVN 06 về phòng cháy chữa cháy trước đây. Những tiêu chuẩn thiếu thực tế, vượt xa năng lực tuân thủ đã vô tình trở thành gánh nặng, kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Ngoài ra, khu vực hộ kinh doanh cá thể – nơi tạo ra hàng triệu việc làm – vẫn đang hoạt động trong một "khoảng trống pháp lý". Thiếu luật riêng, chế độ thuế và kế toán không phù hợp đã khiến khu vực này ngại chuyển đổi lên doanh nghiệp, gây thất thu ngân sách và tạo môi trường cạnh tranh thiếu công bằng.

Giải pháp kiến tạo

Để khơi thông nguồn lực và tạo đà tăng trưởng, ông Đậu Anh Tuấn đề xuất 5 nhóm giải pháp mang tính đột phá, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị.

Thứ nhất, tổng rà soát và làm sạch hệ thống pháp luật. Cần loại bỏ ngay các quy định chồng chéo, mâu thuẫn dựa trên sự tham vấn thực chất với cộng đồng doanh nghiệp. Việc ban hành văn bản mới phải đảm bảo tính thống nhất và đánh giá tác động kỹ lưỡng, tránh tình trạng "luật ống, luật khung" hoặc chính sách xa rời thực tiễn.

Thứ hai, cải cách thủ tục hành chính thực chất gắn với số hóa. Chuyển từ tư duy "xin – cho" sang phục vụ. Cần áp dụng triệt để các nguyên tắc như "Im lặng là đồng ý", "Một lần nộp – nhiều lần sử dụng" và liên thông dữ liệu giữa các bộ ngành. Mục tiêu là cắt giảm tối thiểu 30% chi phí và thời gian thực hiện thủ tục ngay trong năm 2025.

Thứ ba, đổi mới phương thức quản lý nhà nước. Chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên quản lý rủi ro. Nhà nước cần xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia để giám sát tự động, áp dụng cơ chế "chứng nhận tự nguyện – giám sát ngẫu nhiên". Điều này không chỉ giảm tải cho cơ quan quản lý mà còn trao quyền chủ động và trách nhiệm cho doanh nghiệp.

Thứ tư, lấp đầy "khoảng trống" pháp lý cho hộ kinh doanh. Cần sớm xây dựng Luật Hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh với các quy định đơn giản, minh bạch về thuế, kế toán, bảo hiểm. Đồng thời, có chính sách hỗ trợ thiết thực để khuyến khích khu vực này chính danh hóa và lớn mạnh.

Thứ năm, thích ứng với xu thế mới. Việt Nam cần tiên phong xây dựng khung pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho các lĩnh vực kinh tế số, công nghệ cao và tích hợp các tiêu chuẩn phát triển bền vững (ESG) vào hệ thống pháp luật. Đây là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp Việt tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

"Trong giai đoạn phát triển mới, khi dư địa tăng trưởng truyền thống dần thu hẹp, năng lực thể chế sẽ trở thành yếu tố quyết định. Hoàn thiện thể chế không chỉ là nhiệm vụ pháp lý, mà là mệnh lệnh từ thực tiễn để nâng cao sức cạnh tranh quốc gia", Phó Tổng thư ký VCCI nhấn mạnh.

Nguyệt Minh