Không gian phát triển mới cho doanh nghiệp

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Hơn 3 thập niên vừa qua từ năm 1991-2020, vai trò của doanh nghiệp cũng thay đổi. Năm 1991 khi chúng ta bắt đầu có Luật công ty, Luật doanh nghiệp tư nhân cho phép Khu vực tư nhân bắt đầu phát triển đến nay, số lượng doanh nghiệp phát triển rất mạnh mẽ. Trung bình giai đoạn 1991-2005 mỗi năm có 26.817 doanh nghiệp được thành lập; Giai đoạn 2005-2014 là 70.900 doanh nghiệp và ở giai đoạn 2015-2020 con số đã tăng lên 122.500 doanh nghiệp.

Cơ cấu doanh nghiệp liệu đã phù hợp?

Có thể nói doanh nghiệp đóng góp rất lớn vào quá trình tái cấu trúc của nền kinh tế của Việt Nam thời gian qua. Và tái cấu trúc nền kinh tế của Việt Nam không chỉ thể hiện ở cơ cấu GDP mà còn thể hiện ở sự khác biệt giá trị gia tăng của các nền kinh tế khác nhau. Tuy nhiên, dù số lượng tăng lên nhưng vẫn có những vấn đề mang tính chất cơ cấu đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Theo số liệu của Cục quản lý đăng kí kinh doanh của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Việt Nam hiện có khoảng 1,4 triệu doanh nghiệp đăng kí. Tuy nhiên, số liệu năm 2019 cho thấy chỉ có khoảng 758 ngàn doanh nghiệp hoạt động. Như vậy, có một khoảng cách rất lớn giữa doanh nghiệp đăng kí thành lập và doanh nghiệp thực sự hoạt động. Doanh nghiệp không còn tồn tại còn rất lớn. Giai đoạn tới cần thiết phải nâng tỷ trọng doanh nghiệp hoạt động lên.

Về cơ cấu phân bố doanh nghiệp hiện nay, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam nằm trong lĩnh vực dịch vụ trong đó tập trung bán buôn, bán lẻ và sửa chữa nhỏ, giá trị gia tăng rất thấp. Doanh nghiệp thành lập mới của khối doanh nghiệp này mỗi năm gần 100 ngàn doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Trong khi đó, lĩnh vực Công nghiệp xây dựng con số này thấp hơn và đến doanh nghiệp lĩnh vực nông, lâm, thủy sản mỗi năm chỉ có chưa đến 2.000 doanh nghiệp thành lập.

Cơ cấu của doanh nghiệp như vậy đã phù hợp hay chưa? Chúng ta đã quan tâm tới các doanh nghiệp nông nghiệp hay chưa? Cần có biện pháp để phát triển các doanh nghiệp ở nông thôn như thế nào để đưa Việt Nam trở thành quốc gia có vị trí trên trường quốc tế về nông nghiệp, chế biến nông lâm thủy sản?. Đây là vấn đề trong cơ cấu doanh nghiệp Việt Nam mà chúng ta phải tạo ra một không gian mới trong việc cấu trúc lại nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

Nâng cao tính tự cường của doanh nghiệp

Một vấn đề nữa là thiếu vắng doanh nghiệp cỡ vừa. Theo tiêu chí đánh giá dựa trên Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, chúng ta có hơn 800 nghìn doanh nghiệp có khoảng 17 ngàn doanh nghiệp lớn, 21 ngàn doanh nghiệp vừa. Tuy nhiên, khi phát triển doanh nghiệp với quốc gia bình thường người ta coi trọng phát triển doanh nghiệp vừa. Tuy nhiên ở Việt Nam thiếu các doanh nghiệp vừa trong khi chúng ta phần lớn là các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ.

Chỉ những doanhnghiệp vừa mới có nhiều tiềm năng để trở thành doanh nghiệp lớn, có khả năng đầu tư R&D, tăng quy mô. Vì vậy, cần xem xét lại làm sao để hình thành doanh nghiệp cỡ vừa như thế nào, không thể để cấu trúc doanh nghiệp Việt Nam lệch như hiện nay. Và để sau khoảng 10 năm nữa để bức tranh doanh nghiệp Việt Nam thay đổi.

Số liệu của Tổng cục Thống kê, 98% doanh nghiệp của chúng ta là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Càng nhỏ thua lỗ càng lớn. Nhất là doanh nghiệp đầu tư vào nông, lâm, nghiệp rất khó về lợi nhuận. Theo tài liệu Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2019, doanh nghiệp siêu nhỏ thua lỗ tới 71,3 ngàn tỷ đồng, doanh nghiệp nhỏ thua lỗ khoảng 3,4 nghìn tỷ đồng; doanh nghiệp vừa có lãi 27,1 tỷ đồng, doanh nghiệp lớn lãi 937,4 nghìn tỷ đồng.

Muốn có một khu vực doanh nghiệp bền vững, đóng góp cho nền kinh tế một cách bền vững, chúng ta cần phải chú ý đến khả năng tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ.

Trong các ngành kinh tế, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ, công nghiệp và xây dựng có lãi nhưng những doanh nghiệp trong lĩnh vực nông lâm nghiệp và thủy sản tỷ lệ lỗ rất cao, toàn ngành lỗ 0,5 ngàn tỷ đồng.

Về loại hình doanh nghiệp, khả năng tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông lâm thủy sản cần tìm cách hỗ trợ để họ có thể thay đổi vị trí của mình.

Về khu vực doanh nghiệp Nhà nước cần tiếp tục cải cách trong thời gian tới. Hiện nay nhóm doanh nghiệp này đang nắm giữ nhiều nguồn lực quan trọng của nền kinh tế. Chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh và 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính sài hạn của các doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh.

Hiện Việt Nam tham gia kí kết khoảng 17 hiệp định thương mại với nhiều quốc gia khác nhau. Trong đó có nhiều FTA thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, UKFTA,... Các hiệp định này là nền tảng tốt cho hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam và đóng góp nhiều trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

TS. Lê Duy Bình - Chuyên gia kinh tế Giám đốc Ecomomica Việt Nam/diendandoanhnghiep.vn