Không thể bỏ qua yếu tố đạo đức nghề nghiệp

Quy mô thị trường chứng khoán Việt Nam đã tăng trưởng rất mạnh trong thời gian qua khi đạt mức vốn hóa 300 tỉ đô la Mỹ, thị trường có mức vốn hóa cao nhất trong nhóm thị trường cận biên, thậm chí cao hơn một số thị trường đã nằm trong nhóm mới nổi như Ai Cập, Colombia hay Hungary. Thanh khoản thị trường tăng mạnh lên mức trung bình 1,5 tỉ đô la trong giai đoạn vừa qua. Tuy nhiên, trong mắt của các nhà đầu tư quốc tế thì Việt Nam vẫn đang chỉ được xếp vào nhóm thị trường cận biên, hay như người ta nói vui là nhóm thị trường “cương quyết không chịu phát triển”.

Yếu tố cơ bản của một thị trường vốn

Thực tế, việc xếp hạng một thị trường không dựa vào quy mô hay tiềm năng tăng trưởng của thị trường mà các tiêu chí phát triển bền vững trong việc thực hiện các chức năng cơ bản của một thị trường vốn mới đóng vai trò quan trọng. Thị trường vốn là nơi doanh nghiệp thực hiện việc huy động vốn để có thể tiếp cận nguồn vốn từ đại chúng thay vì nguồn vốn vay ngân hàng truyền thống như trước đây. Một thị trường vốn hiệu quả là nơi các doanh nghiệp có phương án phát triển kinh doanh tốt, phù hợp với xu hướng phát triển, có thể tiếp cận nguồn vốn từ đa dạng nhà đầu tư và đồng thời các nhà đầu tư tham gia thị trường sẽ có thể được thị trường bảo vệ khỏi các đợt phát hành kém uy tín.

Đối với hoạt động đầu tư, việc bảo toàn vốn gốc cho nhà đầu tư là một tiêu chí quan trọng để duy trì niềm tin của họ. Một thị trường chứng khoán mà nhà đầu tư có thể nhân đôi hay nhân ba tài khoản, hay ngược lại sẽ mất hết cả vốn gốc khi dùng margin chỉ trong một thời gian ngắn, thì thị trường đó đang trở thành một sòng bạc chứ không phải là thị trường chứng khoán.

Gốc rễ phát triển của một thị trường vốn là niềm tin khi đại bộ phận các nhà đầu tư tham gia thị trường có thể tin rằng họ sẽ được đối xử bình đẳng. Các hoạt động thao túng sẽ khiến nhà đầu tư mất niềm tin vào sự phát triển bền vững của thị trường trong dài hạn. Về lâu dài, thị trường sẽ chỉ có thể thu hút được nguồn tiền ngắn hạn trên thị trường thứ cấp hơn là việc doanh nghiệp sẽ có thể huy động nguồn vốn từ các nhà đầu tư dài hạn trên thị trường sơ cấp.

Tính minh bạch là yếu tố cực kỳ quan trọng quyết định sự phát triển bền vững của thị trường cũng như sự phát triển bền vững và niềm tin của những người tham gia thị trường trong dài hạn. Trong các nguyên tắc của các bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp, vấn đề giữ gìn tính minh bạch của thị trường luôn đặt lên hàng đầu. Nó được đặt trên lợi ích của khách hàng, lợi ích của công ty và lợi ích của cá nhân người hành nghề.

Tầm quan trọng của bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp

Để một thị trường có thể phát triển bền vững và nhà đầu tư duy trì niềm tin thì cần hình thành những quy tắc ứng xử đạo đức và chuyên nghiệp dành cho các thành viên tham gia thị trường. Bộ quy tắc áp dụng không chỉ cho các nhà đầu tư tổ chức, mà dành cho tất cả các thành viên tham gia thị trường. Nó đưa ra những quy tắc ứng xử cần thiết của nhà đầu tư tham gia thị trường nhằm mục tiêu không những xây dựng lộ trình phát triển nghề nghiệp cho những người hành nghề mà còn nhằm nâng cao tính minh bạch của thị trường cho tất cả các thành viên tham gia.

Chưa bao giờ tầm quan trọng của việc triển khai áp dụng bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp cho ngành chứng khoán lại trở nên quan trọng đến như vậy. Khi chúng ta nghe về bộ quy tắc đạo đức thì chúng ta thường nghĩ rằng đó là những vấn đề lý thuyết xa vời. Trên thực tế, đây thường là khung ứng xử cho các tình huống khác nhau mà những người tham gia thị trường thường xuyên có thể phải đối mặt. Ví dụ, người tham gia thị trường sẽ hiểu được việc sử dụng các thông tin nội bộ, cũng như các hoạt động thao túng thị trường, dù có thể mang lại lợi ích ngắn hạn cho bản thân, nhưng sẽ phải trả giá bằng sự mất mát trong dài hạn.

Những ai từng tham gia chương trình đào tạo về CFA – chứng chỉ uy tín trong lĩnh vực đầu tư do viện CFA của Mỹ cấp, thì sẽ biết rằng nội dung đào tạo về đạo đức hành nghề luôn được chương trình này đặt rất nặng. Hiệp hội Chứng khoán Việt Nam cũng đã cho ban hành bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp ngành chứng khoán. Tài liệu đã kế thừa các vấn đề tổng quát, các lý luận về hành vi cần có của người hành nghề trong lĩnh vực chứng khoán, cũng như bổ sung các quy định phù hợp với thực trạng phát triển thị trường ở Việt Nam, nhưng ít được người tham gia thị trường quan tâm.

Rất nhiều nhà đầu tư cá nhân đã tham gia vào thị trường chứng khoán trong thời gian qua và thậm chí chúng ta đã đạt tỷ lệ 5% dân số tham gia vào thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, sau những xì căng đan về thao túng giá cổ phiếu trong giai đoạn vừa qua, hẳn nhiều nhà đầu tư đã thua lỗ nặng cho dù thị trường đã tăng trưởng rất nhiều so với một năm trước đây. Những nhà đầu tư này đến với thị trường với niềm tin đây là một kênh kiếm tiền nhanh, chứ không phải là một thị trường vốn của nền kinh tế, thì đến khi họ rời đi sẽ nghĩ rằng đây là một sòng bạc, mà lại là một sòng bạc không công bằng và thiếu sự minh bạch.

Thị trường cần những thay đổi triệt để nhằm hội nhập với các thông lệ của thị trường quốc tế nhằm thu hút các nguồn vốn bền vững thay vì những dòng tiền đầu cơ. Đó là lý do tại sao việc cải tổ và nâng cao tính minh bạch của thị trường là một nội dung quan trọng được Chính phủ rất quan tâm ở thời điểm hiện tại để có thể góp phần biến thị trường chứng khoán trở thành một kênh huy động vốn thực sự cho nền kinh tế.

(*) CFA

Lê Hoài Ân (*)