Không thể dạy trẻ 'sợ Internet', mà phải dạy kỹ năng làm chủ Internet

Chỉ khi cha mẹ, nhà trường và doanh nghiệp công nghệ... cùng hành động, trẻ mới thực sự được bảo vệ.

Đó là thông tin ông Đặng Hoa Nam, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống/ Khoa học và Đời sống bên ngoài “Chương trình tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ phóng viên, nhà báo và những người hoạt động truyền thông trên mạng xã hội về công tác phòng ngừa, giảm thiểu lao động trẻ em”, do Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) tổ chức ngày 17/11.

Ông Đặng Hoa Nam, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam cho biết, tình trạng trẻ em bị lừa đảo trên không gian mạng ngày càng phổ biến. Nguyên nhân là do tội phạm mạng thay đổi thủ đoạn rất nhanh. Từ chiêu trò "việc nhẹ lương cao", "tìm kho báu", đến giả danh yêu đương, kết bạn online, lừa đảo tài chính… nhưng điểm chung là luôn tìm cách cô lập nạn nhân khỏi gia đình và các mối quan hệ xã hội.

“Khi trẻ bị tách khỏi môi trường quen thuộc, kẻ xấu sẽ thao túng bằng nhiều hình thức như hứa hẹn, dọa nạt, nắm điểm yếu tâm lý như cô đơn, thiếu tự tin, ham khám phá. Có trường hợp tài xế xe khách, xe ôm, nhân viên bến xe đã phát hiện bất thường và can thiệp kịp thời, cứu được trẻ. Điều đó cho thấy xã hội có nhận thức thì trẻ em mới có cơ hội được bảo vệ”, ông Nam nhấn mạnh.

Ông Đặng Hoa Nam trao đổi với các phóng viên.

Trả lời câu hỏi, có ý kiến cho rằng, trẻ em ngày nay dùng điện thoại thông minh quá sớm nên dễ bị lừa đảo, ông Nam cho rằng, trẻ em đang tiếp cận điện thoại, mạng xã hội sớm hơn nhưng vấn đề cốt lõi nằm ở tiếp cận theo độ tuổi.

Nhiều gia đình nhầm lẫn, đưa điện thoại cho trẻ dưới 3 tuổi - giai đoạn cần phát triển giao tiếp xã hội nhất - điều đó gây hại. Ở tuổi 5-7 có thể cho tiếp cận nhưng phải hạn chế và có kiểm soát. Tới 11-12 hay 15-18 tuổi, mạng xã hội trở thành nhu cầu thực sự nhưng vẫn cần định hướng.

Theo ông Nam, không gian mạng hay trí tuệ nhân tạo đều là sản phẩm của con người. Không thể dạy trẻ "sợ Internet", mà phải dạy kỹ năng làm chủ Internet. Truyền thông quá nhiều về mặt tiêu cực khiến nhiều người hoặc cực đoan, hoặc tò mò. Trong khi kỹ năng sử dụng đúng cách mới là yếu tố bảo vệ bền vững.

Hiện đã có một số quốc gia cấm trẻ dưới 15 tuổi dùng mạng xã hội, theo ông Nam nên học kinh nghiệm nhưng cần hiểu đúng, những quy định hạn chế không nhằm trừng phạt trẻ, mà nhằm vào trách nhiệm của người lớn - cha mẹ, nhà trường, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ và cơ quan thực thi pháp luật.

Luật cho phép giới hạn quyền của trẻ nếu điều đó mang lại lợi ích tốt nhất cho trẻ. Quyền tiếp cận thông tin của trẻ là quan trọng, nhưng Internet cũng chứa nhiều rủi ro. Giới hạn ở mức phù hợp từng tuổi là không vi phạm quyền trẻ em. Vấn đề là quy định xong thì thực thi thế nào - đó mới là câu chuyện khó.

Tội phạm mạng nhanh nhẹn, biến hóa nhưng người lớn có kinh nghiệm và chúng ta có hệ thống pháp luật, có nhà trường, có các tổ chức xã hội.... Nếu đồng hành cùng trẻ, chia sẻ với trẻ, chúng ta vẫn có thể bảo vệ các em. Nguy hiểm nhất là để trẻ lang thang một mình mà không có mối liên hệ gắn bó với gia đình, nhà trường.

Tăng cường giáo dục trẻ về không gian mạng theo từng độ tuổi cho phù hợp - Ảnh minh họa nguồn internet

Để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, ông Nam cho biết, trước hết, về mặt quản lý, chức năng bảo vệ an toàn trẻ em trên không gian mạng hiện nay được giao cho Bộ Công an. Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm công nghệ cao đã có nhiều nỗ lực, đặc biệt là tham gia xây dựng pháp luật quốc tế, trong đó có Công ước Hà Nội về phòng, chống tội phạm mạng.

Thứ hai là truyền thông - giáo dục. Không chỉ trẻ em mà cả người lớn, đặc biệt là cha mẹ, giáo viên, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ phải được đào tạo. Nếu các nền tảng mạng xã hội không chủ động thiết lập công cụ bảo vệ trẻ em, mọi biện pháp khác đều vô hiệu. Cần có chế tài mạnh, xử phạt nghiêm nếu doanh nghiệp không tuân thủ.

Thứ ba, các biện pháp kỹ thuật hoàn toàn khả thi: Lọc nội dung, chặn dữ liệu, kiểm soát độ tuổi, cảnh báo hành vi nguy hiểm… nhưng vấn đề là doanh nghiệp có sẵn sàng hy sinh một phần lợi nhuận để bảo vệ trẻ không.

“Ngoài ra, việc làm lành mạnh không gian mạng, xử lý các hành vi như lừa đảo, tống tiền, xâm hại, bán hàng giả… thời gian gần đây đã được thực thi quyết liệt hơn. Đây là bước tiến quan trọng”, ông Nam nhấn mạnh.

Đặc biệt, theo ông Nam để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, chúng ta cần phải xây dựng “liều vắc xin số” cho phù hợp. "Vắc xin số" nghĩa là bộ kỹ năng để tự bảo vệ mình trên không gian mạng. Nó phải được tiêm từ sớm, giống như giáo dục kỹ năng sống.

Gia đình và nhà trường là hai môi trường cốt lõi. Ngành giáo dục cần xây dựng bộ tiêu chí kỹ năng sống để ưu tiên đưa vào trường học. Trong rất nhiều nội dung, kỹ năng an toàn mạng và kỹ năng số cần được đặt lên hàng đầu.

Trẻ mẫu giáo, mầm non cũng cần một "liều vắc xin" riêng, phù hợp độ tuổi. Trẻ 12–15 lại cần liều khác. Không thể dùng một chương trình cho mọi lứa tuổi.

Trong khi đó, cha mẹ cần được hướng dẫn, tập huấn thường xuyên vì không gian mạng thay đổi quá nhanh. Nếu người lớn không biết bảo vệ mình thì khó có thể bảo vệ trẻ.

“Nếu phát hiện trẻ có dấu hiệu bị lừa đảo, bị dụ dỗ online hoặc mất liên lạc... cha mẹ cần phải lên tiếng và tìm đến các dịch vụ hỗ trợ. Tổng đài 111 là Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em đồng thời là tổng đài phòng, chống mua bán người. Tại đây đã có quy trình phối hợp chặt chẽ với công an, chính quyền địa phương và các lực lượng chức năng khác.

Gần đây nhiều vụ đã được giải cứu nhanh chóng nhờ người thân hoặc bạn bè kịp thời gọi 111 và báo cho công an. Điều đó chứng minh rằng hệ thống can thiệp hiện có hiệu quả nếu chúng ta sử dụng đúng cách.

Nhưng quan trọng hơn cả là niềm tin giữa trẻ với người lớn. Nếu cha mẹ, giáo viên không là người bạn tâm giao của trẻ, trẻ sẽ không chia sẻ. Khi trẻ cô đơn trên Internet, nguy cơ bị xâm hại tăng lên gấp nhiều lần”, ông Nam khuyên.

Thúy Nga