Không thể để thủ tục hành chính làm 'khóa cửa' dòng vốn đầu tư và xuất khẩu

Trong văn bản mới nhất được gửi đến Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) vào trung tuần tháng 10/2025 liên quan đến việc cung cấp thông tin về xuất khẩu (XK) thủy sản, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (Vasep) có nêu ra một trong 9 thách thức đối với ngành thủy sản chính là việc thay đổi về chính sách trong nước.

Nên thay đổi cách tiếp cận quản lý

Và khi nêu giải pháp để ngành hàng thủy sản có thêm các động lực phát triển mới, phía Vasep có đưa ra một trong những quan điểm tiếp cận là “giải quyết các điểm nghẽn tại các quy định pháp luật”.

Điều mong mỏi của các doanh nghiệp xuất khẩu là giải quyết ngay các “điểm nghẽn” trong khâu thủ tục để không tiếp tục là “lực cản” gây khó khăn cho sản xuất kinh doanh.

Chẳng hạn trong vấn đề tạo động lực cho doanh nghiệp (DN) chế biến, XK thủy sản, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký Vasep cho rằng cần tiếp tục đơn giản hóa các thủ tục hành chính. Cụ thể như giải quyết vướng mắc về thủ tục hoàn thuế Giá trị gia tăng (VAT) đối với các dự án đầu tư mở rộng, dự án mới có phát sinh doanh thu.

Để đơn giản hóa thủ tục hành chính, phía Vasep cũng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số để áp dụng triệt để trong các quy trình hay thủ tục hành chính (để XK và nhập khẩu lô hàng) với DN, tránh việc áp dụng song song “số” và “giấy”. Bên cạnh đó, không yêu cầu DN cung cấp các giấy tờ hay hồ sơ thuộc thủ tục hành chính khác, với cơ quan nhà nước khác ngoài phạm vi quy định.

Ngoài ra, với “Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa” và các Nghị định hướng dẫn hiện hành - mà Chính phủ đang chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì sửa đổi, theo ông Nguyễn Hoài Nam, cần bãi bỏ cách tiếp cận của 20 năm trước khi ban hành “danh mục hàng hóa nhóm 2” khiến đa phần các sản phẩm đều phải làm thủ tục “công bố” khi lưu hành.

Cụ thể, nên bỏ quy định yêu cầu “công bố hợp quy, công bố hợp chuẩn”, bỏ danh mục hàng hóa nhóm 2 - thay vào đó là quản lý bằng quy chuẩn kỹ thuật như các nước đang thực hiện.

Mặt khác, nên hay đổi cách tiếp cận quản lý từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm" theo nguyên tắc quản lý rủi ro (dựa vào mức rủi ro của sản phẩm, lịch sử tuân thủ của DN, và cảnh báo quốc tế). Từ đó các Bộ quản lý chuyên ngành, bên cạnh việc áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật, thì phân ra các nhóm sản phẩm: Miễn kiểm tra, Kiểm tra giảm, Kiểm tra thường và Kiểm tra chặt.

Còn trong góp ý được đưa ra hôm 15/10 đối với Dự thảo Nghị định quy định về kinh doanh XK gạo, trên cơ sở ý kiến của DN, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã lưu ý đến vấn đề cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Đơn cử như quy định phân cấp thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện xuất khẩu gạo từ Bộ Công Thương về địa phương (UBND tỉnh hoặc Sở Công Thương) tại Điều 7 Dự thảo. Nhiều DN phản ánh chi phí và thời gian đi lại để nộp hồ sơ và nhận Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh khá lớn, nhất là khi các DN xuất khẩu gạo chủ yếu nằm ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.

Trong khi đó, việc kiểm tra đủ điều kiện về kho và máy xay xát vẫn do các Sở Công Thương thường xuyên thực hiện. Do đó, để cải cách thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, phía VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo nghị định nêu trên cần điều chỉnh quy định theo hướng giao thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh XK gạo cho UBND cấp tỉnh hoặc Sở Công Thương. Còn Sở Công Thương sẽ chịu trách nhiệm báo cáo về việc cấp phép cho Bộ Công Thương và DN vẫn phải báo cáo hoạt động đối với Bộ Công Thương định kỳ.

Trông chờ những cải cách rốt ráo

Ngoài ra, đối với vấn đề bãi bỏ thời hạn Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh tại Điều 6.5 Dự thảo Nghị định quy định về kinh doanh XK gạo. Theo quy định hiện hành và Dự thảo, sau mỗi 5 năm, DN phải xin cấp Giấy chứng nhận mới với thủ tục chứng minh đủ điều kiện kinh doanh tương tự như lần đầu.

Tuy nhiên, theo quy định hiện hành và phản ánh của các DN thì Sở Công Thương các địa phương vẫn thường xuyên kiểm tra định kỳ DN về việc đáp ứng điều kiện kinh doanh (kho và cơ sở xay xát) và kịp thời phát hiện, thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh đối với DN không đủ điều kiện.

Chính vì vậy, như lưu ý của VCCI: “Do đã có việc kiểm tra đáp ứng điều kiện thường xuyên, nên việc yêu cầu DN phải xin cấp Giấy chứng nhận mới sau mỗi 5 năm là không cần thiết”.

Bên cạnh việc giải quyết ngay “điểm nghẽn” tại các quy định pháp luật, cải cách rốt ráo trong hoạch định chính sách như những đề xuất nêu trên, cũng nên nhắc đến kết quả khảo sát Chỉ số Niềm tin kinh doanh quý 3/2025 do Hiệp hội DN châu Âu tại Việt Nam công bố trong trung tuần tháng 10/2025. Trong đó có vấn đề đáng lưu tâm khi hiệu quả hành chính vẫn là một trong những thách thức lớn nhất mà các DN châu Âu tại Việt Nam phải đối mặt, với 65% DN cho rằng các thủ tục phức tạp đang cản trở hoạt động kinh doanh.

Các quy trình liên quan đến thuế – đặc biệt là hoàn thuế VAT – vẫn gây nhiều khó khăn, trong khi cách hiểu và áp dụng quy định về giấy phép lao động không thống nhất giữa các địa phương tiếp tục tạo ra những rào cản trong vận hành.

Bên cạnh đó, theo EuroCham, các quy định về phòng cháy chữa cháy, thủ tục đăng ký đầu tư và các vấn đề liên quan đến xuất nhập khẩu cũng làm gia tăng tính phức tạp trong hoạt động kinh doanh hiện nay.

Phía hiệp hội này chỉ rõ 10 thủ tục thiếu hiệu quả và nhiều thách thức. Cụ thể là: Thủ tục liên quan đến thuế (ví dụ: hoàn thuế VAT); Giấy phép lao động cho nhân viên nước ngoài; Quy định về phòng cháy chữa cháy; Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư/DN; Thủ tục xuất nhập khẩu và giao hàng tại chỗ; Thị thực cho lao động/chuyên gia nước ngoài; Giấy phép bổ sung (cho sản phẩm hoặc dự án mới); Quy định về quyền sở hữu đất đai và bất động sản; Triển khai trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR); Đăng ký cư trú.

Như trong vấn đề hoàn thuế, một số nhà đầu tư châu Âu phản ánh: “Khách hàng của chúng tôi hiện đang phải đối mặt với những khó khăn trong quá trình hoàn thuế VAT”.

Hoặc trong vấn đề giấy phép lao động, một số nhà đầu tư châu Âu cho biết: “Các quy định hiện hành về giấy phép lao động còn thiếu tính linh hoạt, chưa tạo điều kiện phù hợp cho các vị trí ngắn hạn như thực tập sinh, cộng tác viên và tư vấn viên, trong khi những hình thức lao động này ngày càng phổ biến trong thị trường hiện đại”.

Có thể nói việc các nhà đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp XK vẫn tiếp tục e ngại về “lực cản” thủ tục gây khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của họ là dấu hỏi lớn về trách nhiệm, cách tiếp cận của cơ quan quản lý và các nhà hoạch định chính sách. Lẽ nào những “điểm nghẽn” như vậy lại không có cách giải quyết ngay và không có những cải cách rốt ráo?

Thế Vinh