Khu công nghiệp sinh thái - Động lực xanh thu hút làn sóng đầu tư mới

Nền tảng cho phát triển bền vững

Việt Nam hiện có hơn 400 khu công nghiệp đang hoạt động với tỷ lệ lấp đầy trung bình đạt trên 80%. Đây là một minh chứng cho sức hấp dẫn của môi trường đầu tư. Tuy nhiên, tỷ lệ khu công nghiệp áp dụng mô hình sinh thái vẫn còn rất khiêm tốn, chỉ chiếm khoảng 1-2%.

Để khắc phục hạn chế này, Chính phủ đã ban hành Nghị định 35/2022/NĐ-CP và gần đây là Thông tư 05/2025/TT-BKHĐT quy định tiêu chí, tiêu chuẩn và quy trình công nhận khu công nghiệp sinh thái. Đây là những văn bản pháp lý quan trọng, tạo cơ sở để Việt Nam gắn kết chiến lược phát triển công nghiệp với mục tiêu giảm phát thải, phù hợp cam kết quốc gia về phát triển bền vững và Net Zero 2050.

Ông Trần Xuân Tùng, Trưởng phòng Quản lý khu kinh tế, Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính cho rằng, việc chuyển đổi sang khu công nghiệp sinh thái không chỉ nhằm đáp ứng các yêu cầu quốc tế, mà còn mang lại lợi thế cạnh tranh dài hạn cho doanh nghiệp. Mô hình này giúp giảm chi phí sản xuất, sử dụng hiệu quả năng lượng và nước, tái sử dụng phụ phẩm công nghiệp, đồng thời góp phần nâng cao uy tín quốc gia trong mắt nhà đầu tư nước ngoài.

Theo chương trình Hợp tác toàn cầu về khu công nghiệp sinh thái (GEIPP) do UNIDO và SECO hỗ trợ, tại Việt Nam đã xác định và triển khai hơn 400 cơ hội cải tiến trong sản xuất. Các kết quả đạt được rất tích cực: tiết kiệm hơn 2,6 triệu USD mỗi năm, giảm hàng chục nghìn tấn khí thải CO₂, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng và tài nguyên nước. Đây là minh chứng rõ nét về lợi ích kinh tế gắn liền với lợi ích môi trường mà khu công nghiệp sinh thái mang lại.

Trong thời gian qua, nhiều khu công nghiệp tại Việt Nam đã trở thành điểm sáng tiên phong trong chuyển đổi sang mô hình sinh thái. Khu công nghiệp VSIP III tại Bình Dương được xem là hình mẫu tiêu biểu khi Tập đoàn LEGO đầu tư dự án trị giá 1 tỷ USD, vận hành hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo. Dự án này đã lắp đặt hơn 12.400 tấm pin mặt trời, hướng tới cắt giảm 37% lượng phát thải vào năm 2032, qua đó khẳng định sức hút của Việt Nam đối với dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài gắn với sản xuất xanh.

Khu công nghiệp DEEP C tại Hải Phòng cũng đã triển khai hệ thống xử lý nước tuần hoàn, tái sử dụng phụ phẩm công nghiệp làm nguyên liệu đầu vào và xây dựng các tua-bin gió để cung cấp năng lượng tại chỗ. Amata Long Thành tại Đồng Nai và Prodezi Eco-IP tại Long An cũng tập trung phát triển hạ tầng xanh, ứng dụng mô hình cộng sinh công nghiệp, đồng thời hướng tới đạt được chứng chỉ quốc tế về phát triển bền vững.

Những mô hình này đã mang lại nhiều kết quả tích cực, từ tiết kiệm chi phí đến nâng cao năng suất lao động. Doanh nghiệp trong khu công nghiệp sinh thái có thể giảm từ 15–30% chi phí sản xuất nhờ áp dụng các giải pháp tái sử dụng và tiết kiệm năng lượng. Môi trường làm việc xanh, sạch cũng giúp năng suất lao động tăng từ 15–25%. Đặc biệt, sự hiện diện của các khu công nghiệp sinh thái là yếu tố quan trọng để thu hút dòng vốn FDI thế hệ mới, vốn đặt trọng tâm vào tiêu chuẩn ESG và trách nhiệm xã hội.

Các dự án thí điểm giai đoạn 2015–2019 cho thấy kết quả đáng khích lệ. Mỗi năm, các khu công nghiệp này tiết kiệm được 22.000 MWh điện, 600.000 m³ nước, 3.600 tấn hóa chất, giảm phát thải 32.000 tấn CO₂ và tiết kiệm khoảng 76 tỷ đồng. Đây là những minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của mô hình khu công nghiệp sinh thái, đồng thời là cơ sở thực tiễn để nhân rộng ra nhiều địa phương khác.

Chìa khóa thu hút đầu tư

Theo ông Trần Xuân Tùng, để đón làn sóng đầu tư mới, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp quan trọng. Trước hết, việc hoàn thiện hạ tầng xanh phải được gắn liền với quy hoạch tổng thể, kết nối chặt chẽ với hệ thống logistics, cảng biển, đường sắt và năng lượng tái tạo. Quy hoạch cần đi theo cụm và theo vùng để tránh tình trạng manh mún, cục bộ.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần tiếp tục có chính sách ưu đãi thuế, tín dụng xanh, cũng như giảm chi phí thuê đất để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng và công nghệ thân thiện với môi trường. Một yếu tố then chốt khác là đẩy mạnh số hóa, thông qua việc xây dựng Trung tâm Dữ liệu Quốc gia kết nối toàn bộ khu công nghiệp, theo dõi các chỉ số về năng lượng, khí thải, nước thải… Nhờ đó, hệ thống sẽ đảm bảo minh bạch thông tin, tạo niềm tin và sự an tâm cho nhà đầu tư.

Nguồn nhân lực phục vụ phát triển khu công nghiệp sinh thái cũng cần được chú trọng. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế để đào tạo kỹ năng vận hành công nghệ xanh, quản lý môi trường và xây dựng hệ thống quản trị bền vững sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của khu công nghiệp. Đồng thời, cần tăng cường liên kết vùng, thành lập các ủy ban điều phối để thống nhất quy hoạch, chia sẻ hạ tầng chung và tối ưu chi phí cho doanh nghiệp.

Đặc biệt, sự phối hợp giữa các bộ, ngành là yếu tố quyết định. Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tài chính cùng các cơ quan liên quan cần đồng hành trong việc ban hành cơ chế ưu đãi, xây dựng tiêu chí thống nhất và giám sát chặt chẽ quá trình triển khai.

Trên phạm vi toàn cầu, khu công nghiệp sinh thái đang trở thành chuẩn mực trong thu hút đầu tư. Các quốc gia phát triển như Liên minh châu Âu, Mỹ, Nhật Bản đều đặt ra yêu cầu khắt khe về giảm phát thải, trong đó có cơ chế áp thuế carbon xuyên biên giới. Điều này đồng nghĩa rằng những quốc gia không xây dựng mô hình sản xuất xanh sẽ dần bị loại khỏi chuỗi cung ứng quốc tế.

Việt Nam hiện có lợi thế về chi phí lao động, vị trí địa lý thuận lợi và cam kết mạnh mẽ với mục tiêu phát triển bền vững. Bên cạnh đó, nền kinh tế đang tái cơ cấu theo hướng ưu tiên năng lượng tái tạo, công nghệ cao và hạ tầng chiến lược, như dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam trị giá hàng chục tỷ USD. Đây là những yếu tố then chốt tạo điều kiện thuận lợi cho việc gắn kết khu công nghiệp sinh thái vào chiến lược thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Các chuyên gia kinh tế cũng khẳng định rõ ràng rằng phát triển khu công nghiệp sinh thái không chỉ là xu thế tất yếu, mà còn là động lực để Việt Nam đón nhận dòng vốn FDI thế hệ mới. Khung chính sách đã sẵn sàng, mô hình thực tiễn đã chứng minh hiệu quả, thị trường quốc tế đang ngày càng khắt khe với tiêu chuẩn xanh, và Việt Nam cần nắm bắt cơ hội để khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Với quyết tâm của Chính phủ, sự đồng hành của các bộ, ngành, cùng với sự chủ động từ doanh nghiệp và sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, khu công nghiệp sinh thái sẽ trở thành động lực quan trọng để Việt Nam phát triển nhanh và bền vững. Đây chính là con đường tất yếu giúp Việt Nam đón làn sóng đầu tư mới trong bối cảnh toàn cầu hóa xanh.

Trần Hương