Khu đô thị thể thao 10.000 ha: Hà Nội trước quyết định tạo ra một cực phát triển mới

Nhưng câu hỏi quan trọng nhất vẫn còn ở phía trước: “Đô thị thể thao” thực chất là gì? Đây chỉ là một siêu tổ hợp thể thao, hay là lời tuyên bố về một mô hình đô thị thế hệ mới, nơi sức khỏe, không gian xanh và lối sống năng động trở thành trọng tâm của phát triển? Xoay quanh vấn đề này, Người Đô Thị đã có cuộc trao đổi đa chiều với với TS. Nguyễn Quang, nguyên Giám đốc Chương trình UN-Habitat Việt Nam.

Ông nhấn mạnh rằng kế hoạch này là cơ hội để Thủ đô chuyển mình, phát triển theo mô hình đô thị tích hợp và hiện đại 2.0. Tuy nhiên, song song với đó thành phố cũng cần giải quyết rất nhiều bài toán lớn để quy hoạch đạt được hiệu quả như mong muốn: vận hành khai thác tối ưu mô hình đô thị thể thao và tránh vết xe đổ của những “thành phố ma” trên thế giới.

Trước tiên, ông có thể giải thích một cách khái quát “đô thị thể thao” là gì? Điểm khác biệt căn bản giữa mô hình này với việc xây dựng các khu liên hợp thể thao truyền thống?

TS. Nguyễn Quang.

TS. Nguyễn Quang: Mô hình này nghe có vẻ lớn lao, nhưng thực ra rất đời thường. Đó là việc người dân có một nơi để chạy bộ không phải vòng quanh khu chung cư. Là việc trẻ nhỏ có sân chơi đúng nghĩa chứ không phải một hai chục m2 dưới chân tòa nhà. Là việc buổi chiều bạn có thể đạp xe, chèo thuyền, picnic… ngay trong thành phố. Là việc bố mẹ có nơi khám phục hồi chức năng mà không cần bay ra nước ngoài.

Thể thao, hiểu theo nghĩa rộng, chính là thứ giúp đô thị “lành mạnh hóa”. Còn đô thị là thứ giúp thể thao trở thành một phần của đời sống, chứ không phải cái gì quá xa xỉ. Tóm lại, chúng ta không xây khu thể thao để người dân đi xem vận động viên vận động; chúng ta xây để người dân… vận động chính họ. Và đó mới là giá trị lâu dài.

Được biết, khu vực quy hoạch trải rộng qua 12 xã/phường, với quy mô lên đến 10.000 ha. Ông có thể phân tích những nguyên tắc cốt lõi nào cần được ưu tiên hàng đầu để đảm bảo một khu đô thị thể thao quy mô lớn như vậy hài hòa giữa chức năng thể thao, đô thị hóa và phát triển bền vững?

Chúng ta vẫn hay nói rằng Hà Nội đang “quá tải”, nhưng thực tế không chỉ là quá tải, mà là quá phụ thuộc. Phụ thuộc vào lõi nội đô cũ, phụ thuộc vào những khu phát triển kiểu cũ, phụ thuộc vào hạ tầng đã chạm ngưỡng từ nhiều năm. Trong bối cảnh ấy, dự án Khu đô thị Thể thao Olympic 10.000 ha là một đề xuất được đặt vào thời điểm Hà Nội cần một mô hình phát triển khác, tầm vóc khác, cách tiếp cận khác. Thủ đô Hà Nội đang cần một mô hình không gian đô thị tích hợp và hiện đại 2.0.

Sơ đồ 4 phân khu thành phần (ký hiệu A, B, C, D) dự kiến thuộc khu đô thị thể thao Olympic trên diện tích 16.000ha phía Nam thành phố Hà Nội.

Một dự án thể thao – đô thị quy mô lớn chỉ bền vững khi giữ được sự cân bằng giữa thể thao, không gian sống và môi trường. Theo tôi, Hà Nội cần ưu tiên năm nguyên tắc chính: Một là, tổ chức không gian hợp lý, trong đó tập trung các công trình thể thao lớn vào một lõi trung tâm, các khu còn lại bố trí tiện ích thể thao cộng đồng để người dân sử dụng hàng ngày. Công trình thiết kế linh hoạt để vừa phục vụ sự kiện, vừa dùng cho dân sinh.

Hai là, giữ hệ sinh thái – mặt nước. Khu vực có nhiều sông, hồ, ruộng trũng nên cần giữ “vành đai xanh – vành đai nước”, tránh bê tông hóa, ưu tiên công viên, hành lang xanh và mặt nước tự nhiên. Ba là, kết nối giao thông đa tầng: cần làm tốt metro, BRT, bãi đỗ xe ngầm và hệ thống đi bộ – xe đạp liên tục. Mục tiêu là tổ chức sự kiện lớn mà không gây tắc đường.

Bốn là, phát triển kinh tế đi kèm thể thao. Theo đó, khu vực nên trở thành điểm đến công nghệ thể thao, du lịch – giải trí, dịch vụ và đổi mới sáng tạo, chứ không chỉ là nơi tổ chức vài sự kiện.

Và cuối cùng là đặt cộng đồng vào trung tâm. Thành phố cần tôn trọng không gian làng xóm, làng nghề, đảm bảo sinh kế, tái định cư tại chỗ và không gian công cộng mở cho cư dân.

Đô thị thể thao nên được hiểu là một mô hình đô thị thúc đẩy người dân hướng đến tích cực vận động lành mạnh thay vì thuần túy phục vụ chức năng thể thao. Ảnh: Thanh Niên

Trên thế giới, nhiều thành phố lớn đã đối mặt với thách thức "thành phố ma" sau khi đăng cai các sự kiện thể thao lớn. Ông có thể chia sẻ kinh nghiệm quốc tế thành công nào về việc chuyển đổi và vận hành một khu đô thị thể thao để tạo ra giá trị kinh tế - xã hội bền vững cho cộng đồng địa phương, thay vì trở thành gánh nặng?

Đây là một câu hỏi rất quan trọng, bởi bài học quốc tế cho thấy nếu chỉ xây dựng phục vụ sự kiện mà không nghĩ đến tương lai, rất dễ tạo ra những “thành phố ma”. Ngược lại, những mô hình thành công như tại London hay Sydney chứng minh rằng, nếu được quy hoạch đúng cách, một khu đô thị thể thao có thể trở thành động lực kinh tế – xã hội lâu dài.

Những thành phố làm Olympic thành công như Barcelona hay London đều không bắt đầu từ câu hỏi “làm sân vận động to bao nhiêu?”, mà từ câu hỏi: chúng ta muốn tái thiết phần nào của thành phố? Chúng ta muốn người dân sống ra sao trong 30 năm tới? Chúng ta muốn tạo ra mô hình kinh tế mới như thế nào?

Không chỉ bởi Olympic mùa hè 2012, London đã được bình chọn là thành phố dành cho thể thao tốt nhất thế giới, với hơn 500.000 lượt khách hâm mộ thể thao thăm viếng vào năm 2024. Ảnh: Shutterstock.com

Hà Nội đang đứng trước một cơ hội tương tự. Đó là cơ hội để tạo ra một cực phát triển mới ngoài lõi cũ, mở rộng không gian xanh, hình thành một lối sống mới xoay quanh vận động – sức khỏe – trải nghiệm ngoài trời và tạo hệ sinh thái kinh tế mới gắn với thể thao – du lịch – công nghệ – y học vận động.

Kinh nghiệm nổi bật nhất là: tư duy phát triển phải bắt đầu từ ngày đầu tiên. Năm 2012, thành phố London đã làm rất tốt điều này khi thiết kế toàn bộ khu vực thành một đô thị đa chức năng – có nhà ở, công viên, trường học, khu công nghệ – chứ không chỉ là sân thi đấu. Nhờ vậy, sau Olympic, khu vực này mang lại việc làm, thu hút doanh nghiệp và trở thành một phần sôi động của thành phố.

Điểm thứ hai là thiết kế đa năng và linh hoạt. Các cấu trúc được xây với tư duy “dùng một lần cho Olympic, nhưng sử dụng hàng chục năm cho cộng đồng”. Ví dụ, sân vận động Olympic London hiện trở thành sân nhà của câu lạc bộ West Ham, đồng thời được dùng cho hòa nhạc, hội chợ và sự kiện thương mại.

Tiêu tốn 51 tỷ đô la, chỉ sáu tháng hậu-Olympic mùa Đông 2014, đô thị Olympic Sochi, Nga đã trở thành thành phố ma. Tình trạng này tương tự diễn ra với khu đô thị Olympic Athens năm 2004. Ảnh: Alexander Belenkiy/Macos

Thứ ba, các mô hình thành công đều có cơ quan quản lý độc lập sau sự kiện, đảm bảo vận hành minh bạch và thu hút đầu tư đúng hướng. Điều này giúp duy trì mục tiêu ban đầu và tránh việc quy hoạch bị điều chỉnh theo lợi ích thương mại ngắn hạn.

Cuối cùng, những khu đô thị thể thao thành công đều gắn với lợi ích thiết thực cho cộng đồng địa phương: nhà ở giá hợp lý, cơ hội việc làm, không gian xanh và khả năng tiếp cận các tiện ích công cộng.

Nếu rút lại thành thông điệp ngắn gọn thì: muốn tránh “thành phố ma”, phải thiết kế một khu đô thị đa chức năng cho cuộc sống hàng ngày, chứ không chỉ cho sự kiện.

Nhiều ý kiến hoài nghi về việc Hà Nội liệu có thực sự cần một khu đô thị thể thao mới quy mô 10.000 ha hay không, khi khu liên hợp Mỹ Đình chưa khai thác hết tiềm năng và dự án trường đua F1 đã dừng lại. Theo ông, Hà Nội cần đánh giá lại các yếu tố nào để xác định tính cần thiết, tránh lặp lại sai lầm trong quy hoạch đô thị, cũng như tình trạng “sân không khán giả” sau khi sự kiện lớn kết thúc?

Sự hoài nghi của dư luận là hoàn toàn hợp lý, nhất là khi một số dự án thể thao lớn trước đây chưa được khai thác hiệu quả. Vì vậy, trước khi quyết định quy mô hay địa điểm, Hà Nội cần trả lời được ba câu hỏi lớn:

Sân vận động Mỹ Đình thuộc Khu liên hợp thể thao quốc gia, khởi công năm 2001, khánh thành 2003 với tổng kinh phí 53 triệu đô. Sau 20 năm sử dụng đã xuống cấp toàn diện do sự quản lý yếu kém, thiếu kinh phí duy tu bảo dưỡng. Ảnh: SGGP

Thứ nhất, nhu cầu thực tế là gì? Cần có nghiên cứu độc lập về khả năng sử dụng thường xuyên, không chỉ cho các sự kiện lớn mà cho đào tạo, thể thao cộng đồng, trường học, phục hồi chức năng hay du lịch.

Thứ hai, mô hình tài chính có bền vững không? Một khu đô thị thể thao phải có nguồn thu đa dạng, từ dịch vụ, thương mại, giáo dục, cho thuê không gian đến sự kiện. Nếu chỉ dựa vào bán đất hay vé thể thao thì rủi ro rất cao.

Thứ ba, lợi ích cộng đồng được bảo đảm như thế nào? Không gian xanh, tiếp cận công cộng, nhà ở xã hội, kết nối giao thông, cơ hội việc làm và chương trình tái định cư cần được thiết kế ngay từ đầu và có cơ chế giám sát độc lập.

Tóm lại, một dự án lớn chỉ nên triển khai khi có nhu cầu rõ ràng, mô hình vận hành khả thi và cơ chế đảm bảo lợi ích công bằng cho người dân. Khi đó, thay vì trở thành gánh nặng, dự án có thể trở thành tài sản chung của thành phố, đúng nghĩa một “di sản sống”.

Nhìn từ góc độ tiềm năng phát triển, ta cũng thấy đây là cơ hội để Hà Nội tạo ra một mô hình phát triển đô thị hoàn toàn mới, hiện đại, bền vững và hướng tới con người. Nếu được triển khai đúng cách, dự án có thể mở ra ba thay đổi lớn cho Thủ đô trong 20–30 năm tới.

Thông tin quy hoạch đô thị thể thao Olympic rộng 16.081ha. Ảnh: Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội.

Đầu tiên, đó là sự chuyển đổi về không gian. Hà Nội đã mở rộng nhiều năm nhưng chưa có một “trung tâm mới” đủ tầm để chia sẻ áp lực với khu nội đô cũ. Dự án này có thể tạo nên một cực phát triển mới: đô thị xanh, hạ tầng mở, giao thông đi bộ – xe đạp thuận tiện, và một hệ sinh thái thể thao – văn hóa – giải trí phục vụ cộng đồng. Đây không chỉ là nơi tổ chức sự kiện, mà có thể trở thành một điểm đến mới của Hà Nội trong nhiều thập kỷ tới.

Kế đến, dự án có thể tạo ra một cấu trúc kinh tế mới. Trên thế giới, thể thao, công nghệ sức khỏe, sự kiện quốc tế và du lịch thể thao đang trở thành ngành kinh tế giá trị cao. Nếu gắn quy hoạch với đào tạo vận động viên, công nghệ thể thao, nghiên cứu y học và du lịch wellness, Hà Nội có thể hình thành một hệ sinh thái kinh tế mới, nơi tạo ra việc làm chất lượng cao và giảm phụ thuộc vào mô hình phát triển truyền thống.

Cuối cùng, dự án có thể thay đổi mô hình sống của người dân. Một đô thị tốt không chỉ xây đẹp, mà giúp người dân sống khỏe, tiếp cận dễ dàng với không gian xanh, hoạt động thể thao và tiện ích công cộng. Khi trẻ em có chỗ chạy chơi, người cao tuổi có không gian vận động, và hoạt động thể thao trở thành thói quen hằng ngày, đó mới là thành công bền vững nhất.

Nếu triển khai một cách hợp lý và có cơ sở khoa học, dự án có thể tạo ra sự chuyển đổi tích cực về không gian lẫn tạo ra cấu trúc kinh tế mới cho Hà Nội dựa trên thể thao. Ảnh: Tomorrow.City.

Tất nhiên, để đạt được điều đó, tinh thần quan trọng nhất là quy hoạch minh bạch, có kỷ luật, và đặt lợi ích cộng đồng lên trước. Người dân cần được tham gia và giám sát; nhà quản lý cần kiên định với tầm nhìn dài hạn; và nhà đầu tư cần coi đây là dự án của giá trị, không phải cuộc đua lợi nhuận ngắn hạn. Nếu nói một cách giản dị, kỳ vọng của tôi là dự án này sẽ không chỉ thay đổi một vùng đất, mà thay đổi cách chúng ta làm đô thị.

Và thông điệp cuối cùng gửi đến tất cả các bên là với nhà quản lý, hãy giữ kỷ luật quy hoạch và tầm nhìn dài hạn; với nhà đầu tư, đây là cơ hội để tạo nên giá trị bền vững, chứ không chỉ một dự án xây dựng; và với người dân, dự án sẽ chỉ thực sự thành công khi trở thành không gian của mọi người.

Nếu Hà Nội kiên định với hướng đi này, trong 20–30 năm tới, chúng ta có thể tự tin nói: Thành phố đã tạo ra một di sản không chỉ bằng công trình, mà bằng chất lượng sống.

Tại cuộc họp của Thường trực Chính phủ xem xét Đồ án quy hoạch trục đại lộ cảnh quan sông Hồng và Khu đô thị thể thao Olympic, Thủ đô Hà Nội tổ chức ngày 15.11, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Hà Nội cần nỗ lực khởi côngkhởi công dự án trục đại lộ cảnh quan sông Hồng và khu đô thị thể thao Olympic vào ngày 19.12, chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

Với Khu đô thị thể thao Olympic, toàn bộ 4 phân khu của dự án đã được thành phố duyệt nhiệm vụ quy hoạch. Dự án có quy mô khoảng 10.000 ha, thuộc phạm vi khu vực nghiên cứu quy hoạch có quy mô hơn 16.100 ha.

Ngọc Phạm thực hiện