Kịch bản nào cho chính trường Israel?

Đàm phán giữa đảng Xanh - Trắng và đảng Likud của Thủ tướng Benjamin Netanyahu tiếp tục bế tắc, hai bên còn nhiều bất đồng, nhất là chưa thống nhất được cơ chế hoạt động của Ủy ban chỉ định thẩm phán cho các tòa án và việc ông Benny Gantz có được tuyên thệ nhậm chức hay không khi thời gian cầm quyền của ông Netanyahu chấm dứt.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) và ông Benny Gantz, lãnh đạo đảng Xanh - Trắng, tại một sự kiện ở Jerusalem ngày 19/9/2019. Ảnh: AFP/TTXVN

Do cả hai ông Gantz và Netanyahu đã không thể thành lập được chính phủ, Tổng thống Israel Reuven Rivlin, ngày 16/4, quyết định trao lại quyền thành lập chính phủ cho quốc hội. Quốc hội Israel có 21 ngày để chỉ định một nghị sỹ bất kỳ trong 120 nghị sỹ đứng ra thành lập chính phủ với điều kiện hội đủ ít nhất 61/120 nghị sỹ ủng hộ. Nếu không có nghị sỹ nào đáp ứng được yêu cầu này, quốc hội sẽ giải tán và Israel tổ chức bầu cử lần tiếp theo trong 90 ngày sau đó.

Trong bối cảnh này, chính trường Israel sẽ có các kịch bản như sau:

Thứ nhất, mặc dù ông Gantz đã hết thời hạn thành lập chính phủ mới, nhưng trên thực tế ông Gantz/Xanh - Trắng và ông Netanyahu/Likud vẫn còn 21 ngày nữa để đàm phán thỏa thuận thành lập chính phủ thống nhất như hai bên đã đàm phán trong thời gian qua, trong đó Xanh - Trắng và Likud thành lập chính phủ thống nhất với chức thủ tướng chính phủ luân phiên giữa ông Netanyahu và ông Gantz.

Ông Netanyahu đảm nhận vị trí thủ tướng trước, với thời hạn 18 tháng, trong thời gian đó ông Gantz là phó thủ tướng, các vị trí bộ trưởng trong chính phủ giữa đảng Likud và Xanh - Trắng cũng được thực hiện luân phiên và đan xen nhau. Ông Gantz sẽ đảm nhận vị trí thủ tướng chính phủ từ tháng 10/2021. Đảng Labor tham gia chính phủ thống nhất nên cũng sẽ nắm giữ 2 vị trí bộ trưởng trong thời gian này.

Vấn đề chính cản trở đàm phán giữa Likud và Xanh - Trắng hiện nay là về hệ thống tư pháp của Israel. Hai bên chưa thống nhất được cơ chế bổ nhiệm thẩm phán và các quan chức pháp lý cấp cao. Ngoài ra, Likud và Xanh - Trắng vẫn còn vướng mắc trong một số điểm cuối cùng trong thỏa thuận “luân phiên”. Nếu hai bên thống nhất được thỏa thuận thành lập chính phủ thống nhất, ông Netanyahu sẽ nhận đủ số nghị sỹ ủng hộ để thành lập chính phủ và tuyên thệ nhậm chức.

Thứ hai, nếu đảng Likud và Xanh - Trắng không thể vượt qua các khác biệt và thành lập được chính phủ thống nhất, đảng Likud có thể thúc đẩy thành lập chính phủ cánh hữu tối thiểu 61/120 ghế trong quốc hội. Khối cánh hữu ủng hộ ông Netanyahu giành được 58 ghế trong cuộc bầu cử ngày 2/3 vừa qua và tất cả các nghị sỹ đều ủng hộ ông.

Gần đây, bà Orly-Levi-Abekasis, Chủ tịch đảng Gesher, từng là thành viên của liên danh Labor - Gesher - Meretz, thuộc khối trung tả ủng hộ ông Gantz, đã tách khỏi liên danh này và chuyển sang ủng hộ Thủ tướng Netanyahu, qua đó giúp ông hiện có 59 nghị sỹ ủng hộ.

Hai thành viên của Xanh - Trắng là nghị sỹ Yoaz Hendel và Tzvi Hauser, từng phản đối ông Gantz thành lập chính phủ thiểu số gồm đảng Xanh - Trắng, liên danh Labor - Gesher - Meretz và đảng cánh hữu của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Avigdor Lieberman, đã tách khỏi đảng này và thành lập đảng Derekh Eretz. Hai nghị sỹ này nhiều lần tuyên bố không ủng hộ ông Netanyahu.

Như vậy, ông Netanyahu/Likud khó có thể lôi kéo được nghị sỹ Yoaz Hendel và Tzvi Hauser tham gia khối cánh hữu, kết hợp với bà Orly-Levi-Abekasis, để hội đủ ít nhất 61/120 ghế qua đó thành lập được chính phủ cánh hữu đa số tối thiểu. Mặc dù vậy, đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 tại Israel đang diễn biến phức tạp, số ca nhiễm bệnh đã vượt quá 12.500 người (tính đến ngày 16/4), nên mặc dù thấp, nhưng vẫn không thể loại trừ khả năng có thêm ít nhất 2 nghị sỹ trong khối trung tả chuyển sang ủng hộ ông Netanyahu để hình thành chính phủ cánh hữu đa số tối thiểu, tránh cho Israel phải tiến hành bầu cử lần nữa.

Thứ ba, nếu cả phương án chính phủ thống nhất hay chính phủ cánh hữu đa số tối thiểu đều không thành hiện thực, Israel sẽ tiến hành cuộc bầu cử mới, cuộc bầu cử thứ tư. Khối cánh hữu ủng hộ ông Netanyahu có thể giành được lợi thế vì nội bộ khối trung tả đã có những xáo trộn trong thời gian qua. Đảng Xanh - Trắng của ông Benny Gantz đã chia tách sau khi ông trở thành Chủ tịch Quốc hội cuối tháng trước, thay thế ông Yuli Edelstein, thành viên Likud. Hai đối tác của ông Gantz trong đảng Xanh - Trắng là ông Yair Lapid và Moshe Yaalon và hai đảng của hai nhân vật này lần lượt là Yesh Atid và Telem (tổng cộng 18 ghế trong quốc hội) tách khỏi đảng liên minh Xanh - Trắng để phản đối ông Gantz (còn lại 15 ghế).

Kết quả thăm dò của Kênh 12 công bố ngày 13/4 cho thấy đảng Likud của ông Netanyahu có thể giành được 40 ghế, so với 36 ghế trong cuộc bầu cử vừa qua. Trái lại, đảng Xanh - Trắng của ông Gantz chỉ giành được 19 ghế và đảng của ông Lapid và Yaalon chỉ giành được 10 ghế. Đảng Joint List của người gốc Arab giành được 15 ghế. Kết quả thăm dò này cho thấy khối cánh hữu ủng hộ ông Netanyahu có thể giành được 64 ghế, đủ để giúp ông đứng ra thành lập chính phủ cánh hữu với đa số ghế. Với 64 ghế, ông Netanyahu hội đủ số phiếu để thông qua dự luật miễn trừ truy tố đối với một thủ tướng chính phủ đương nhiệm, giúp ông tránh được những rắc rối pháp lý cá nhân đang vướng phải.

Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, tác động xấu đến tăng trưởng kinh tế và đang làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp. Tính đến cuối tháng 3/2020, Cơ quan việc làm quốc gia Israel cho biết tỷ lệ thất nghiệp tại nước này đã lên đến 24,1%, tương đương hơn 1 triệu người thất nghiệp. Trước khi dịch bệnh COVID-19 bùng phát, Israel chỉ có 160.000 người thất nghiệp. Thực tế này có thể làm thay đổi thái độ của cử tri đối với ông Netanyahu/Likud vì nhìn chung cử tri muốn có chính phủ mới càng sớm càng tốt để đối phó với khủng hoảng, thay vì các tính toán chính trị dẫn tới phải bầu cử nhiều lần.

Ngoài ra, ông Benny Gantz hiện là Chủ tịch Quốc hội, có quyền triệu tập phiên họp toàn thể và bỏ phiếu thông qua dự luật cấm một nghị sỹ đang bị truy tố được thành lập chính phủ hoặc một thủ tướng đương chức nhưng bị truy tố được quyền tiếp tục làm thủ tướng chính phủ. Về mặt lý thuyết, hiện có ít nhất 61/120 nghị sỹ trong Quốc hội không ủng hộ ông Netanyahu. Đây là những sức ép gây áp lực khiến ông Netanyahu/Likud chấp nhận nhượng bộ ông Gantz/Xanh - Trắng để thành lập chính phủ thống nhất nhằm đối phó với dịch bệnh COVID-19 và khắc phục những thiệt hại về kinh tế do đại dịch này gây ra.

Nếu Xanh - Trắng và Likud không nhượng bộ lẫn nhau, Israel sẽ phải tiến hành bầu cử lần thứ tư.

Công Đồng (PV TTXVN tại Israel)