Kiểm soát nguy cơ lạm dụng chính sách bảo hiểm xã hội để gian lận

PV Báo Nhà báo & Công luận xin ghi lại ý kiến của một số Đại biểu Quốc hội xung quanh nội dung này.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu - Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thừa Thiên Huế: Bảo đảm tốt nhất quyền lợi lâu dài cho người lao động

Về bảo hiểm xã hội một lần, các phương án đề xuất quy định hiện nay đều có những ưu, nhược điểm nhất định, chưa có “độ chín”. Do đó, đề nghị cần lấy ý kiến của người lao động, đối tượng chịu sự tác động. Dù lựa chọn phương án nào cũng đều dựa trên quan điểm xuyên suốt của Đảng và Nhà nước là nhằm bảo đảm tốt nhất quyền lợi lâu dài cho người lao động.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu.

Trên thực tế, một bộ phận người lao động cho rằng, việc rút bảo hiểm xã hội một lần là quyền của người lao động. Điều này không sai nhưng cũng không hoàn toàn đúng, bởi trong tổng số tiền đóng vào Quỹ Bảo hiểm xã hội hiện hành thì số tiền mà người sử dụng lao động đóng chiếm tới 2/3, còn người lao động chiếm 1/3; trong 2/3 này là 14% vào quỹ hưu trí, tử tuất, 3% vào quỹ ốm đau, thai sản và 0,5% vào quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Như vậy là đã thực hiện trách nhiệm xã hội đối với người lao động. Vì vậy, người lao động cũng cần có trách nhiệm lại đối với xã hội để tránh tình trạng như hiện nay là khi còn trẻ, còn khỏe, còn đủ sức lao động cần tạo thu nhập thì lại sử dụng hết phần tích lũy thông qua đóng bảo hiểm xã hội, đến khi về già trắng tay lại trở thành gánh nặng cho xã hội, cho con cháu, cho người thân.

Thực tế, trên địa bàn Thừa Thiên - Huế, số liệu người lao động nhận bảo hiểm xã hội một lần đang tăng nhanh, năm 2022 là 8.400, năm 2023 là 12.700 và đến 3 tháng đầu năm 2024 đã là 2.100. Bên cạnh đó thì tình trạng hoạt động của các doanh nghiệp vẫn còn gặp khó khăn, cắt giảm lao động khá lớn, người lao động cũng lo ngại. Tâm lý của người lao động hiện vẫn còn một bộ phận không ổn định khi nghe việc điều chỉnh sửa Luật Bảo hiểm xã hội và cũng sẽ không được nhận bảo hiểm xã hội một lần từ năm 2025.

Đối với vấn đề rút bảo hiểm xã hội một lần, hiện có 2 phương án. Phương án 1, người lao động được chia làm hai nhóm.

Nhóm 1: Tiếp tục được áp dụng hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13 ngày 22/6/2015 của Quốc hội về việc thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động: Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Khác với quy định hiện hành là, dự thảo Luật có quy định quyền lợi bổ sung nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Nhóm 2: Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định này.

Phương án 2, người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.

Tôi nghiêng về phương án 1. Theo phương án này sẽ giúp cho người lao động ổn định tâm lý, bảo lưu lại quá trình đã đóng bảo hiểm xã hội. Đồng thời, thông qua công tác tuyên truyền, vận động của cơ quan bảo hiểm xã hội, người lao động có điều kiện tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện để được tích lũy cộng nối thời gian tham gia bảo hiểm xã hội và sau này sẽ đủ điều kiện hưởng chế độ bảo hiểm xã hội lâu dài, đặc biệt là chế độ hưu trí và tử tuất, bảo hiểm y tế, đảm bảo an sinh xã hội bền vững cho người lao động…

Đại biểu Quốc hội Lý Tiết Hạnh - Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định: Nguyên tắc “có đóng, có hưởng”

Quy định rút bảo hiểm xã hội một lần là vấn đề rất lớn. Tôi ủng hộ phương án 1 nhưng đề nghị bổ sung làm rõ một số vấn đề liên quan.

Theo đó, khi xem xét các trường hợp rút bảo hiểm xã hội, chúng ta cần có quy trình đánh giá thêm việc rút bảo hiểm xã hội một lần theo các phương án này đã thực sự đáp ứng được nhu cầu tài chính trước mắt của người lao động hay chưa. Nếu thấy thực sự không còn con đường nào khác thì sẽ quyết định chuyện cho hay không cho rút bảo hiểm.

Đại biểu Quốc hội Lý Tiết Hạnh.

Việc này phải làm thế nào để cho người lao động có thêm một cơ hội cân nhắc việc có rút bảo hiểm xã hội một lần hay không. Nếu trong trường hợp bất khả kháng, không thể nào khác được nữa thì Nhà nước cũng phải tính toán các phương án để hỗ trợ cho người lao động như chính sách hỗ trợ về tín dụng có thời gian đóng bảo hiểm xã hội tại Khoản 2 Điều 7 của dự thảo Luật. Như vậy, cũng bảo đảm tính nhân văn của chính sách.

Hiện nay, trong dự thảo Luật mới quy định có chính sách hỗ trợ về tín dụng cho người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội bị mất việc làm. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều người lao động rất cần tiếp cận chính sách tín dụng. Mục đích của chính sách tín dụng trong Luật này là để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm xã hội, cho nên theo tôi không nhất thiết phải chờ đến lúc người lao động mất việc làm thì chúng ta mới có chính sách hỗ trợ về tín dụng cho họ. Ngay cả khi người lao động phát sinh nhiều vấn đề cấp bách khác trong thực tiễn như bản thân đau ốm đột xuất, có những nhu cầu cần phải giải quyết đột xuất trước mắt nếu như không có hỗ trợ bắt buộc phải rút bảo hiểm xã hội, chúng ta có thể tính toán chính sách tín dụng để hỗ trợ cho họ, không nhất thiết phải đẩy họ đến với con đường phải rút bảo hiểm xã hội hoặc mất việc làm thì mới có chính sách tín dụng cho họ.

Điều 41 về cơ chế đặc thù để bảo vệ cho người lao động, dự thảo Luật đã quy định cụ thể và rõ về quyền, trách nhiệm của người lao động, người sử dụng lao động và của cơ quan quản lý nhà nước. Bên cạnh đó, tôi cũng trăn trở trước thực tiễn. Thứ nhất, có những trường hợp doanh nghiệp giải thể và phá sản thì người lao động gặp nhiều khó khăn, nhưng quy trình, điều kiện để hưởng quyền lợi và chính sách bảo hiểm thì chặt chẽ, phức tạp và người lao động không được ưu tiên trong việc chi trả. Trong thực tế có những doanh nghiệp bị phá sản, làm thủ tục phá sản thì sau khi bán hết tài sản đấu giá số tiền đó không đủ để chi trả sổ bảo hiểm xã hội cho người lao động, dẫn đến người lao động phải theo đuổi kiện cáo rất dài, nhưng cuối cùng vẫn không được hưởng chế độ này.

Thứ hai, một trường hợp cũng khá phổ biến, đó là người lao động đang làm việc, công tác bình thường và không nằm trong diện có thể rút bảo hiểm xã hội một lần theo Điều 74, nhưng chẳng may họ gặp tai nạn hay bị đột tử, họ không nằm trong trường hợp được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng theo Điều 89, cũng không phải bị bệnh nghề nghiệp hay bị tai nạn lao động mà họ bị đột tử. Trong số những người đó có nhiều người có thời gian đóng bảo hiểm xã hội rất lâu, có nhiều người là trụ cột trong gia đình, bây giờ rơi vào trường hợp đó theo Luật họ chỉ được hưởng chế độ tử tuất. Trong trường hợp này, gánh nặng về phía gia đình và xã hội. Tuy nhiên, theo nguyên tắc đóng - hưởng thì có những người đóng bảo hiểm xã hội rất lâu nhưng khi họ rơi vào trường hợp này thì lại không được hưởng chế độ tương xứng.

Từ thực tiễn trên, tôi đề nghị trong Luật lưu ý đến thực tế như đã phản ánh ở trên để có phương án hợp lý, hợp tình, vừa đảm bảo quyền lợi cho người lao động có đóng bảo hiểm trên nguyên tắc “có đóng, có hưởng” và đảm bảo vấn đề an sinh xã hội; đồng thời, cũng kiểm soát được nguy cơ các doanh nghiệp hoặc người lao động lạm dụng chính sách này để lợi dụng hoặc gian lận, gây thiệt hại hoặc gây áp lực đối với ngân sách Nhà nước trong vấn đề an sinh xã hội.

Thiên An