Kiểm toán khoa học, công nghệ: Phát hiện bất cập, kiến nghị kịp thời để thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Nhiều phát hiện, kiến nghị quan trọng tại cuộc kiểm toán về KHCN. Ảnh: N.LỘC

Qua thực tiễn kiểm toán, xin bà cho biết một số kết quả, phát hiện nổi bật của Đoàn kiểm toán liên quan đến việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN?

Năm 2025, KTNN đã tiến hành kiểm toán chuyên đề việc quản lý, sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 tại Bộ KHCN. KTNN chuyên ngành III là đơn vị được giao kiểm toán và vừa hoàn thành cuộc kiểm toán này. Qua kiểm toán, bên cạnh những kết quả đạt được, Đoàn kiểm toán cũng chỉ ra những tồn tại, hạn chế trong tổ chức triển khai thực hiện; cũng như những vướng mắc, bất cập trong cơ chế, chính sách dẫn đến khó thực hiện.

Cụ thể, tại Chiến lược phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 (Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 11/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ) xác định: Phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo là nền tảng để thực hiện chuyển đổi số quốc gia. Tuy nhiên, kiểm toán cho thấy giai đoạn 2023-2024, tỷ lệ đề tài nghiên cứu có liên quan đến chuyển đổi số còn khá thấp.

Đoàn kiểm toán cũng chỉ ra rằng, công tác thẩm định, phê duyệt kết quả tuyển chọn và giao trực tiếp tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia còn nhiều tồn tại, bất cập. Cụ thể: Trình tự thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ chậm, chưa tuân thủ đúng thời gian quy định; công tác thẩm định, đánh giá chưa chặt chẽ; các đơn vị đề xuất thực hiện giải trình, hoàn thiện thuyết minh chậm; thời gian ký hợp đồng so với quyết định phê duyệt của Bộ KHCN bình quân 5 tháng, có trường hợp gần 1 năm.

Tương tự, việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 cũng tồn tại nhiều hạn chế, như: Chứng từ thanh toán chưa đầy đủ, chưa đảm bảo quy định; công tác nghiệm thu, đánh giá, xếp loại còn chậm. Việc quản lý, sử dụng tài sản hình thành từ triển khai nhiệm vụ KHCN còn nhiều vướng mắc do thực hiện theo quy định của Luật KHCN cũ.

Một trong những điểm nghẽn đáng chú ý khiến việc thực hiện nhiệm vụ KHCN chưa thể bứt phá là các bất cập trong cơ chế, chính sách, khiến các nhà khoa học gặp vướng mắc như: Rủi ro trong nghiên cứu khi nhiệm vụ không hoàn thành; quyền sở hữu, quản lý, sử dụng kết quả nghiên cứu và thương mại hóa; cơ chế khoán chi trong thực hiện nghiên cứu.

Từ những phát hiện được chỉ ra, Đoàn kiểm toán đã có kiến nghị gì để nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ KHCN?

Dựa trên thực tiễn kiểm toán, KTNN đã kiến nghị, khuyến nghị sửa đổi, bổ sung cơ chế chính sách, góp phần hoàn thiện pháp luật về KHCN, nhất là theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cụ thể, hướng dẫn định hướng các nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia cần nâng cao tỷ lệ nghiên cứu liên quan đến chuyển đổi số, phù hợp quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết số 57-NQ/TW: “Phát triển hạ tầng, nhất là hạ tầng số, công nghệ số” và đẩy mạnh chuyển đổi số.

Đối với những bất cập về cơ chế, chính sách đã được chỉ ra, Đoàn kiểm toán kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền, trực tiếp là Bộ KHCN, tiếp tục hoàn thiện các văn bản quản lý, tổ chức hướng dẫn thực hiện, đảm bảo Nghị quyết số 57-NQ/TW đi vào cuộc sống.

Đơn cử, một “điểm nghẽn” từ cơ chế trước đây làm nản lòng nhà nghiên cứu là thiếu cơ chế chấp nhận rủi ro, chỉ dựa trên quy trình và kết quả để đánh giá, khiến nhiều nhà nghiên cứu băn khoăn. Trên cơ sở kiến nghị của KTNN, trong Luật KHCN năm 2025 đã quy định “Chấp nhận rủi ro trong hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo”, theo đó tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định.

Ngoài những kết quả, phát hiện kiểm toán nổi bật, điểm nhấn đáng chú ý qua cuộc kiểm toán chuyên đề này là gì, thưa bà?

Tại thời điểm triển khai kiểm toán, Luật KHCN và Đổi mới sáng tạo số 93/2025/QH15 đã được Quốc hội ban hành ngày 27/6/2025, có hiệu lực từ 01/10/2025, thay thế Luật KHCN 2013. Trước đó, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW với các nhiệm vụ, giải pháp đột phá cho phát triển KHCN.

Sau khi các văn bản định hướng được ban hành, các cơ quan chức năng đang tiếp tục hoàn thiện văn bản hướng dẫn để sớm đưa Nghị quyết, Luật vào cuộc sống.

Trong quá trình kiểm toán, Đoàn kiểm toán bám sát quy định hiện hành (Luật KHCN năm 2013), đồng thời nghiên cứu các quy định của Nghị quyết số 57-NQ/TW và Luật KHCN số 93/2025/QH15 (chưa có hiệu lực) để có cái nhìn tổng quan, từ đó đưa ra đánh giá, kiến nghị phù hợp.

Chuyên đề kiểm toán này được chuẩn bị kỹ lưỡng vì đây là vấn đề lớn, được Đảng, Nhà nước quan tâm với mục tiêu phát triển KHCN, tạo động lực phát triển đất nước. Nhiều quy định mới ban hành hoặc đang sửa đổi, do đó Đoàn kiểm toán phải thận trọng, đối chiếu thực tiễn và các quy định hiện hành để đưa ra đánh giá phù hợp. Nhiều vấn đề được chỉ ra cũng là lúc Chính phủ, Bộ KHCN đang xây dựng hướng dẫn thi hành Luật KHCN, nên được cơ quan có thẩm quyền xem xét tiếp thu kịp thời.

Đơn cử, qua kiểm toán một số đề tài dừng thực hiện, cho thấy khâu tuyển chọn thuyết minh chưa đảm bảo cơ sở khoa học nhưng vẫn được Hội đồng tuyển chọn chấp thuận. KTNN đã kiến nghị Bộ KHCN nghiên cứu, bổ sung trách nhiệm của Hội đồng tư vấn tuyển chọn và Hội đồng đánh giá khi nhiệm vụ khoa học không hoàn thành. Đến nay, Nghị định được ban hành đã tiếp thu kiến nghị này.

Xin trân trọng cảm ơn bà!./.

N.LỘC