Kiến nghị cơ chế cho phép thuê thẩm phán nước ngoài theo vụ việc tại Trung tâm tài chính quốc tế

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng

Đánh giá cao sự cần thiết của dự thảo Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế, các đại biểu quốc hội cho rằng, dự thảo có sự chuẩn bị công phu, đã bám sát và thể chế hóa đầy đủ các quan điểm chỉ đạo của Đảng, kết luận của cấp có thẩm quyền về việc khẩn trương nghiên cứu thành lập Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT), áp dụng nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp với nhiều quy định mới, đặc thù, vượt trội nhằm bảo đảm tính thu hút, cạnh tranh quốc tế.

Một trong các nội dung của dự thảo được đông đảo đại biểu quan tâm là thẩm phán tại Tòa án chuyên biệt. Điều 9 dự thảo quy định, thẩm phán tại Tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài hoặc công dân Việt Nam, và phải được Chủ tịch nước bổ nhiệm, nhiệm kỳ 5 năm.

Đại biểu Lê Thanh Phong (Tp.HCM) cho rằng, quy định thẩm phán người nước ngoài, có trình độ chuyên môn cao là cần thiết nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư trong giải quyết các tranh chấp phức tạp liên quan đến tài chính, đầu tư, các vụ việc có yếu tố nước ngoài. Kinh nghiệm trung tâm tài chính quốc tế tại Dubai, Singapore cho thấy, các nước này đều có thiết chế tòa án riêng tại Trung tâm tài chính quốc tế và có đội ngũ thẩm phán chuyên sâu, nhờ đó nâng cao vị thế pháp lý quốc gia.

Tuy vậy, đại biểu băn khoăn về vấn đề bổ nhiệm thẩm phán là người nước ngoài. Quy định Chủ tịch nước bổ nhiệm thẩm phán (kể cả trong nước và nước ngoài) là phù hợp với pháp luật hiện hành, song vấn đề đặt ra là nếu thẩm phán là người nước ngoài, thì trước khi đến làm việc tại Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam, những người này đang làm thẩm phán ở nước sở tại. Vậy nếu được bổ nhiệm làm thẩm phán Tòa án chuyên biệt, câu hỏi đặt ra là những người này được đồng thời làm việc ở hai nơi không? Nếu chỉ được lựa chọn một nơi thì những người này có từ bỏ nước sở tại để sang Việt Nam trong bối cảnh cơ chế chưa thực sự hấp dẫn không?

Với các băn khoăn này, đại biểu Thanh Phong đề nghị nên thay cơ chế bổ nhiệm thành cơ chế "tuyển chọn". Theo đó, có thể ký hợp đồng với thẩm phán nước ngoài theo vụ việc, điều này cũng sẽ giúp giảm chi phí trả lương theo nhiệm kỳ.

Phát biểu tại tổ, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Quảng cũng thừa nhận, nội dung về thẩm phán nước ngoài khiến nhiều đại biểu e ngại. Tuy nhiên, việc ban hành quy định về thẩm phán người nước ngoài là hết sức cần thiết.

Thứ nhất, Nghị quyết 222/2025/QH15 đã xác định ngôn ngữ hoạt động trong trung tâm tài chính quốc tế là tiếng Anh hoặc tiếng anh kèm theo bản dịch tiếng Việt. Tuy nhiên, hiện nay tất cả đội ngũ công chức ngành tòa án chưa ai đủ trình độ về ngôn ngữ để đảm bảo xét xử bằng tiếng Anh chuyên ngành, nhất là tiếng Anh chuyên ngành về kinh tế, quốc tế.

Chánh án Nguyễn Văn Quảng cho hay, vừa qua ở Đà Nẵng có chọn được 10 nhân tài chuẩn bị cho trung tâm tài chính quốc tế, trong đó chọn được 1 thẩm phán học ở Anh về, cho cử đi đào tạo nhưng khả năng sau này về nếu có cũng chỉ làm thư ký chứ chưa làm thẩm phán được.

Thứ hai là về trình độ pháp lý, hầu hết thẩm phán ở Việt Nam hiện nay đều không được đào tạo theo hệ thông luật, tức là học luật ở các quốc gia như Singapore, Anh, Mỹ. Mà ở trung tâm tài chính quốc tế thì phải xét xử theo hệ thống thông luật.

Thứ ba, để bổ nhiệm thẩm phán đòi hỏi kinh nghiệm xét xử, nhưng ở Việt Nam chưa một ai có kinh nghiệm xét xử các vụ kiện mang tính quốc tế liên quan vấn đề tài chính và thương mại, đầu tư.

Thứ tư là uy tín của thẩm phán rất quan trọng, phải là những thẩm phán có kinh nghiệm giải quyết các vụ kiện mà các bên tin tưởng là có tính độc lập, khách quan cao thì mới tạo được niềm tin với nhà đầu tư.

Thứ năm là vấn đề thực tiễn. Chánh án TAND Tối cao cho biết ông từng đi nghiên cứu ở trung tâm tài chính quốc tế ở Dubai và thấy rằng, 10 năm đầu, Trung tâm tài chính quốc tế Dubai hoàn toàn đi thuê tòa án và thuê thẩm phán ở Singapore hay ở HongKong, ở Anh để xét xử. Và sau khi đủ điều kiện thành lập tòa án thì thuê thẩm phán xét xử từng vụ việc. “Thời điểm tôi sang là đầu năm 2025, họ nói mới có 30-45% thẩm phán là người bản địa mà họ phải đào tạo trong 10 năm mới có kết quả này”, ông Quảng chia sẻ.

Về nguyên tắc tổ chức hoạt động của tòa án chuyên biệt, ông cho biết có sự kết hợp của TAND theo hiến định, như đảm bảo sự độc lập trong xét xử của thẩm phán, đảm bảo nguyên tắc tranh tụng, nhưng bên cạnh đó tòa chuyên biệt còn có nguyên tắc thông luật, dù trong cùng tòa án nhưng cấp sơ thẩm và phúc thẩm hoàn toàn độc lập; các phán quyết của tòa không bó hẹp trong nguyên tắc hay quốc gia nào.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (Tp.HCM) cũng cho hay, ông đã từng đi tham quan Trung tâm Tài chính Quốc tế Astana (Astana International Financial Centre/AIFC) tại Kazakhstan và nhận thấy, dù Trung tâm tài chính quốc tế tại nước này mới được thành lập 7 năm nhưng đã thu hút được 3.000 - 4.000 doanh nghiệp, huy động được 15.000 - 17.000 USD. Ban điều hành của Trung tâm tài chính nước này cho biết, sở dĩ họ tạo được niềm tin với nhà đầu tư là nhờ xây dựng được hệ thống pháp lý và tư pháp độc lập, có cơ quan tòa án chuyên biệt, áp dụng luật chung. Cũng theo đại biểu Trần Hoàng Ngân, Kazakhstan áp dụng mô hình thuê thẩm phán nước ngoài theo vụ việc thay vì bổ nhiệm theo nhiệm kỳ. Chính vì vậy, đại biểu cũng đề nghị bỏ hình thức bổ nhiệm với thẩm phán nước ngoài, thay vào đó là linh hoạt ở khâu tuyển chọn, có thể thuê theo vụ việc.

Thùy Liên