Kiến nghị hoàn thiện cơ chế tài chính môi trường, thực hiện thu phí theo lượng rác phát sinh

Rác thải sinh hoạt vẫn chưa được phân loại và phần lớn vẫn được chôn lấp. Ảnh minh họa

Ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp, đặc biệt ô nhiễm không khí ở Hà Nội, Tp.Hồ Chí Minh, ô nhiễm nguồn nước tại các khu vực sông Cầu, sông Nhuệ, sông Đáy, Bắc Hưng Hải và nhiều bãi chôn lấp rác thải không hợp vệ sinh vẫn tồn tại kéo dài…là một trong những vấn đề đang được dư luận và cử tri đặc biệt quan tâm.

Số liệu năm 2024 cho thấy trung bình mỗi ngày cả nước phát sinh trên 69.400 tấn rác thải sinh hoạt nhưng vẫn có tới khoảng 62,97% được xử lý bằng chôn lấp, trong đó phần lớn chôn lấp không hợp vệ sinh…

RÁC THẢI CHÔN LẤP VẪN CHIẾM TỶ LỆ CAO

Phát biểu thảo luận, đại biểu Mai Văn Hải, đoàn Thanh Hóa nhận xét: thời gian qua, tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn và chất thải rắn sinh hoạt nói riêng thì ý thức bảo vệ môi trường của người dân, doanh nghiệp được nâng lên. Các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương ngày càng quan tâm hơn tới việc đầu tư phát triển hạ tầng xử lý rác thải theo hướng hiện đại, từng bước giảm được tỷ lệ chôn lấp.

Một số địa phương đã tích cực triển khai thực hiện việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân, ban đầu đã góp phần giảm thiểu chất thải phải xử lý. Tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt, chất thải rắn công nghiệp, chất thải nguy hại được chú trọng chỉ đạo thu gom, xử lý…

Việc thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt, đặc biệt ở nông thôn, còn nhiều hạn chế. Rác thải chủ yếu chưa được phân loại, chỉ được chôn lấp hoặc đốt, gây ô nhiễm môi trường. Nhiều bãi chôn lấp và lò đốt có công suất và hiệu suất thấp, trong khi tái chế và sử dụng lại rất hạn chế, không đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường. Hệ thống xử lý quy mô nhỏ và hạ tầng chưa đủ khả năng xử lý chất thải cũng là vấn đề tồn tại.

Đại biểu Mai Văn Hải, đoàn Thanh Hóa phát biểu thảo luận.

Cùng thảo luận vấn đề, đại biểu Chu Thị Hồng Thái, đoàn Lạng Sơn chỉ rõ: việc triển khai phân loại rác thải tại nguồn đã có quy định từ năm 2022 nhưng nhiều nơi vẫn chưa thực hiện được do thiếu hạ tầng.

Trên thực tế, việc phân loại rác thải tại nguồn đã được nhiều địa phương triển khai khá quyết liệt. Tuy nhiên, trong quá trình thu gom, phần lớn các loại rác thải vẫn được thu gom chung, dẫn đến việc phân loại của người dân không phát huy được ý nghĩa và hiệu quả thực tế do nhiều doanh nghiệp, đơn vị thu gom rác thải còn hạn chế về đầu tư công nghệ, kỹ thuật trong thu gom, phân loại rác thải.

Hiện nay, việc xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng hình thức chôn lấp vẫn chiếm tỷ lệ cao. Tại nhiều địa phương, người dân không đồng thuận và không chấp thuận việc xây dựng, mở rộng các cơ sở chôn lấp rác thải do lo ngại về nguy cơ ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến đời sống và sức khỏe cộng đồng. Trong phụ lục 8 của báo cáo giám sát danh mục các điểm nóng về ô nhiễm tại các địa phương có đến 33/64 điểm là các bãi rác và bãi chôn lấp rác thải.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái, đoàn Lạng Sơn phát biểu ý kiến.

Quan tâm vấn đề thực hiện các quy định quản lý rác sinh hoạt và phân loại rác tại nguồn, đại biểu Hoàng Quốc Khánh, đoàn Lai Châu dẫn Điều 75, 76 Luật Bảo vệ môi trường quy định rất rõ và bắt buộc tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phát sinh chất thải rắn sinh hoạt có trách nhiệm phân loại rác tại nguồn. Việc thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt phải thực hiện theo từng loại rác đã được phân loại tại nguồn, nếu rác không được phân loại đúng thì đơn vị thu gom có quyền từ chối thu gom và người vi phạm có thể bị xử lý theo quy định pháp luật…

Quy định rất cụ thể nhưng việc triển khai thực hiện phân loại rác thải rắn sinh hoạt với các quy mô khác nhau còn hạn chế. Thực tế cho thấy, người dân ở nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế, rác hữu cơ và rác còn lại; cơ sở hạ tầng phục vụ phân loại còn thiếu; chưa có cơ sở tái chế phù hợp; chưa có quy định về chế tài rõ ràng, thống nhất giữa các địa phương..

KHUYẾN KHÍCH THÚC ĐẨY XÃ HỘI HÓA, THU HÚT ĐẦU TƯ XỬ LÝ CHẤT THẢI RẮN

Theo đại biểu, phân loại rác tại nguồn là giải pháp căn cơ, hướng tới xây dựng lối sống xanh, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường bền vững, để đạt hiệu quả cần có sự vào cuộc đồng bộ của nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội, đặc biệt là ý thức tự giác của mỗi người dân.

Để tiếp tục thực hiện tốt chính sách, pháp luật trong bảo vệ môi trường, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, đại biểu Mai Văn Hải đề nghị cần phải có chính sách để hỗ trợ, khuyến khích thúc đẩy việc xã hội hóa, thu hút đầu tư trong lĩnh vực bảo vệ môi trường nói chung và xử lý chất thải rắn sinh hoạt ở nông thôn nói riêng.

Bên cạnh đó, cấp ủy, chính quyền cần phải chỉ đạo tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật về bảo vệ môi trường để nâng cao ý thức và thay đổi hành vi của người dân và doanh nghiệp, nâng cao trách nhiệm của các cấp ủy, chính quyền địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt việc phân loại đi đôi với xử lý, tái chế, tái sử dụng chất thải rắn sinh hoạt.

Đại biểu Trần Nhật Minh, đoàn Nghệ An: "Nếu người xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền hơn, họ sẽ có động lực để phân loại, giảm thiểu rác ngay từ đầu. Điều này cũng khuyến khích người dân tái sử dụng, tái chế và tiêu dùng bền vững".

Còn đại biểu đoàn Lạng Sơn kiến nghị Đoàn giám sát nghiên cứu và đưa vào nghị quyết của Quốc hội một số nội dung. Trong đó về công tác quản lý, thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt cần tiếp tục đổi mới toàn diện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, đảm bảo đồng bộ từ phân loại, thu gom đến xử lý cuối cùng.

Chính phủ và các địa phương cần rà soát điều chỉnh quy hoạch các khu xử lý chất thải rắn liên vùng, ưu tiên áp dụng công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường, giảm dần tỷ lệ chôn lấp trực tiếp; đẩy mạnh phân loại rác thải nguồn gắn với cơ chế thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt, khắc phục tình trạng phân loại hình thức gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Nhà nước cần có chính sách khuyến khích xã hội hóa đầu tư, hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã ứng dụng công nghệ xử lý rác thải hiện đại, tái chế chất thải, sản xuất phân bón, đốt rác phát điện. Đồng thời, sớm hoàn thiện cơ chế tài chính môi trường, trong đó có chính sách thu phí theo lượng rác phát sinh, hỗ trợ từ quỹ bảo vệ môi trường cho các dự án xử lý tiên tiến.

Theo đại biểu, việc nghiên cứu, áp dụng các giải pháp công nghệ xử lý chất thải hiện đại, thân thiện với môi trường, thay thế dần các phương thức chôn lấp truyền thống là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả công tác bảo vệ môi trường, phát triển bền vững.

Theo báo cáo, việc áp dụng công nghệ xử lý chất thải sinh hoạt tiên tiến, hiện đại có giá thành đầu tư xử lý cao, trong khi ngân sách địa phương dành cho xử lý chất thải rắn sinh hoạt còn hạn chế.

Do vậy, đại biểu Trần Văn Tiến, đoàn Phú Thọ đề nghị Quốc hội ban hành thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù trong việc đầu tư xử lý chất thải rắn sinh hoạt nhằm giúp cho các địa phương có cơ hội thu hút đầu tư xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

“Như vậy mới có thể giúp cho các địa phương có cơ hội thu hút các nhà đầu tư cho các dự án, cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường, giải quyết được sự ùn tắc chất thải rắn sinh hoạt trong thực tế hiện nay’, đại biểu nhấn mạnh.

Để việc phân loại rác thải tại nguồn và xử lý rác thải đạt hiệu quả cao cần nâng cao nhận thức và ý thức của người dân. Đại biểu Trần Nhật Minh, đoàn Nghệ An cho rằng “cần có các chương trình giáo dục, tuyên truyền rộng qua trường học truyền thống, khu dân cư để thay đổi thói quen”.

Điểm mới của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 là áp dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền và một chính sách hiệu quả là thu phí thu gom rác theo khối lượng thay vì thu đồng đều theo hộ gia đình. "Nếu người xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền hơn, họ sẽ có động lực để phân loại, giảm thiểu rác ngay từ đầu. Điều này cũng khuyến khích người dân tái sử dụng, tái chế và tiêu dùng bền vững”, đại biểu nêu ý kiến.

Tùng Dương