Đại biểu Quốc hội kiến nghị thu phí gom rác theo khối lượng

Đề xuất trên được đại biểu Trần Nhật Minh (Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An) đưa ra khi phát biểu thảo luận về báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành", ngày 28/10.

Đại biểu Trần Nhật Minh (Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An).

Để việc phân loại rác tại nguồn theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 đạt hiệu quả cao, ông Minh cho rằng yếu tố tiên quyết là nâng cao nhận thức và ý thức của người dân.

"Điểm mới của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 là áp dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền và một chính sách hiệu quả là thu phí thu gom rác theo khối lượng thay vì thu đồng đều theo hộ gia đình. Nếu người xả nhiều rác phải trả nhiều tiền hơn, họ sẽ có động lực để phân loại, giảm thiểu rác ngay từ đầu. Điều này cũng khuyến khích người dân tái sử dụng, tái chế và tiêu dùng bền vững", đại biểu nói.

Đi kèm với đó, ông Minh lưu ý cần cơ chế giám sát và chế tài xử phạt nghiêm minh bởi khi không có cơ chế giám sát chặt chẽ và chế tài đủ mạnh, người dân sẽ thiếu động lực tuân thủ.

Vì vậy, theo đại biểu, cần xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá việc thực hiện tại khu dân cư, tòa nhà, doanh nghiệp như ứng dụng hệ thống camera thông minh. Các trường hợp vi phạm, đặc biệt là doanh nghiệp, hộ gia đình không phân loại hoặc đổ rác sai quy định, cần được xử phạt nghiêm để bảo đảm tính răn đe.

"Để triển khai hiệu quả, cần có sự tham gia tích cực của chính quyền địa phương, trong đó chính quyền cơ sở đóng vai trò chủ chốt trong tổ chức thu gom, tuyên truyền và giám sát", ông Minh nhấn mạnh.

Đại biểu Trần Nhật Minh dẫn báo cáo của Đoàn giám sát, theo số liệu năm 2024, trung bình mỗi ngày cả nước phát sinh trên 69.400 tấn rác thải sinh hoạt, song vẫn còn 62,97% được xử lý bằng chôn lấp, trong đó phần lớn là chôn lấp không hợp vệ sinh.

Nhiều bãi rác đã dừng hoạt động nhiều năm ở một số địa phương nhưng chưa được đóng cửa, chưa phục hồi môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường.

"Mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về thu gom chất thải đặc thù như điện tử, pin, tấm quang năng, gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất, nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các dòng chất thải này vẫn còn hạn chế", đại biểu nêu rõ.

Đại biểu Minh cho rằng, chính sách phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực trên phạm vi toàn quốc từ ngày 1/1/2025, được xem là bước đi quan trọng đặt nền tảng cho kinh tế tuần hoàn, giảm áp lực xử lý rác và hướng tới bảo vệ môi trường bền vững, kỳ vọng tạo chuyển biến về thói quen xử lý rác và giảm phụ thuộc vào chôn lấp.

Tuy nhiên, tính đến trước ngày sáp nhập các tỉnh, thành phố, chỉ có 34/63 địa phương thực hiện phân loại rác tại nguồn, chủ yếu ở quy mô nhỏ, mang tính thí điểm, chưa được nhân rộng. Công tác triển khai và phối hợp giữa các Bộ, ngành và địa phương chưa đồng bộ, chưa tập trung vào các giải pháp cấp bách để chuẩn bị điều kiện cần thiết đáp ứng yêu cầu quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Theo ông Minh, sự chậm trễ và thiếu đồng bộ này khiến ô nhiễm từ chất thải sinh hoạt chưa được giảm thiểu; nhiều bãi rác gây ô nhiễm đất, nguồn nước, không khí ở một số địa phương đến nay vẫn chưa được xử lý triệt để; cá biệt còn xảy ra tình trạng người dân sống gần sông, suối thả rác theo dòng chảy, gây ô nhiễm không chỉ tại khu vực cư trú mà còn ảnh hưởng đến vùng hạ du.

"Nếu không có giải pháp tổng thể, chất thải rắn sinh hoạt sẽ tiếp tục là nguyên nhân chính làm gia tăng các điểm ô nhiễm nghiêm trọng và điểm nóng môi trường, tác động tiêu cực đến sức khỏe và đời sống Nhân dân", ông Trần Nhật Minh nói.

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu).

Cùng mối quan tâm, đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu) dẫn luật Bảo vệ môi trường quy định rất rõ ràng và bắt buộc tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phát sinh chất thải rắn sinh hoạt có trách nhiệm phân loại rác tại nguồn.

Tuy nhiên, theo báo cáo giám sát, tính đến ngày 30/6/ mới có 32/63 địa phương triển khai thực hiện phân loại rác thải rắn sinh hoạt với các quy mô khác nhau.

Ông Khánh nêu thực tế, cùng với tốc độ đô thị hóa, công nghiệp hóa và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, lượng chất thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam tăng nhanh.

"Người dân ở nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế, rác hữu cơ và rác còn lại; cơ sở hạ tầng phục vụ phân loại còn thiếu như: Thùng rác chuyên dụng, xe thu gom; chưa có cơ sở tái chế phù hợp, đồng thời chưa có quy định về chế tài rõ ràng, thống nhất giữa các địa phương", ông Khánh nói.

Nguyên nhân được vị đại biểu chỉ ra là do việc tổ chức thi hành pháp luật chưa quyết liệt, đồng bộ và thiếu hiệu quả, trong nội dung của báo cáo giám sát cũng đã chỉ ra. Khi rác đã được phân loại ở hộ gia đình nhưng vẫn bị thu gom chung, do vậy không khuyến khích được người dân phân loại rác.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ, khuyến khích thực hiện phân loại rác tại nguồn còn ít, thiếu mô hình, địa điểm hiệu quả; công tác giám sát, nhất là việc xử phạt còn chưa nghiêm dẫn đến việc thực hiện mang tính hình thức; hạ tầng và công nghệ xử lý rác chưa đáp ứng yêu cầu; việc huy động xã hội hóa khó khăn, kinh phí Nhà nước đầu tư chưa tương xứng, dẫn đến việc thực hiện các quy định của pháp luật chưa hiệu quả.

Từ thực tế trên, một trong những giải pháp được đại biểu Đoàn Lai Châu đưa ra là Chính phủ điều chỉnh lộ trình, phân bổ nguồn lực cho hạ tầng xử lý rác thải, đồng thời mỗi địa phương cần có chiến dịch truyền thông và giáo dục trong trường học để thay đổi hành vi phân loại rác.

Đồng thời, thực hiện nghiêm các quy định về bắt buộc cơ sở sản xuất, nhập khẩu phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trong toàn bộ vòng đời, đặc biệt sau khi sản phẩm trở thành chất thải.

"Tăng cường hệ thống thu gom, phân loại tại nguồn; cung cấp thiết bị, điểm thu gom tại các chợ, siêu thị, điểm bán lẻ, hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ triển khai thay thế vật liệu thân thiện môi trường", ông Khánh nói thêm.

Anh Nhật