Kiến nghị xử lý trách nhiệm Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo trong in sách giáo khoa

Thanh tra Chính phủ vừa thông báo Kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo trong giai đoạn từ 1/1/2014 đến ngày 31/12/2018.

Kết luận Thanh tra đã chỉ ra hàng loạt sai phạm và đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an xem xét, xử lý theo quy định.

Hàng loạt sai phạm của NXB Giáo dục

Đối với sách giáo khoa (SGK) biên soạn theo Nghị quyết 40/2000 của Quốc hội, NXB Giáo dục Việt Nam là đơn vị duy nhất được tổ chức biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in và phát hành.

Thanh tra Chính phủ đề nghị xem xét dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ GD&ĐT và NXB Giáo dục trong việc in ấn, phát hành SGK.

Tuy nhiên, khi Thanh tra Chính phủ vào cuộc đã không cung cấp được bản thảo mẫu SGK được Bộ GD&ĐT phê duyệt để làm cơ sở thực hiện đối chiếu SGK hiện hành với bản thảo mẫu SGK đã được phê duyệt. Việc này vi phạm Luật Thanh tra, Pháp lệnh về lưu trữ quốc gia và Luật Lưu trữ năm 2011, thể hiện việc buông lỏng trong công tác lưu trữ.

Quá trình biên tập, thiết kế SGK, NXB Giáo dục chưa tham mưu cho Bộ GD&ĐT điều chỉnh thiết kế, biên tập SGK để hạn chế việc học sinh viết vào SGK.

Từ năm 2014 đến hết tháng 8/2019, 73/193 cuốn SGK học sinh có thể viết vào sách đã được in, phát hành và bán được tổng hơn 303 triệu bản. Trường hợp tính 65% giá SGK có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội số tiền tạm tính là hơn 2.374 tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ đã làm rõ việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh. Theo kết luận thanh tra, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXB Giáo dục không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước ngày 22/8/2017, NXB Giáo dục chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in SGK, cung cấp vật tư, giấy in... để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế theo quy định của Luật Đấu thầu.

NXB Giáo dục chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, tiết kiệm chi phí, giảm giá thành SGK. Sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8694:2011.

Thanh tra Chính phủ cũng phát hiện từ trước năm 2014 và trong giai đoạn từ 2014-2019, NXB Giáo dục chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in. Chỉ có 2- 3 đơn vị được NXB Giáo dục lựa chọn cung cấp giấy in SGK trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm.

Trong giai đoạn 2014-2019, Công ty Cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của NXB Giáo dục (tương ứng trên 1.890 tỷ đồng).

Kiểm tra xác xuất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty Cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cho NXB Giáo dục (1/3 tổng lượng giấy in đã cung cấp, tương ứng trên 528 tỷ đồng) cho thấy giá giấy in công ty bán cho NXB Giáo dục cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210 tỷ đồng).

"Những nội dung này cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế"- Thanh tra Chính phủ kết luận.

Theo kết luận thanh tra, NXB Giáo dục bán 3 loại giấy in có mức thuế suất thuế giá trị gia tăng đầu vào là 5% cho các nhà thầu trúng thầu in SGK. Tuy nhiên khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB Giáo dục tính chung vào với mức thuế của dịch vụ in SGK có thuế suất thuế giá trị gia tăng là 10%, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5% thuế của 3 loại giấy.

NXB Giáo dục không thực hiện thu thập báo giá trang in thành phẩm của các nhà in để xác định đơn giá từng trang in theo giá thị trường làm cơ sở xây dựng giá trần của gói thầu in sách mà tự xây dựng định mức công in, trong khi cơ sở để xây dựng định mức công in là không chính xác do căn cứ vào văn bản đã hết hiệu lực. Cơ quan này còn tổ chức đấu thầu in SGK chia thành nhiều gói thầu nhỏ chưa đảm bảo phù hợp với Luật Đấu thầu, làm giảm hiệu quả của công tác đấu thầu in SGK.

Thanh tra phát hiện NXB Giáo dục giao in gia công cho các nhà in là công ty con của NXB Giáo dục chưa tiết kiệm được chi phí in, dẫn đến tăng chi phí sản xuất SGK.

Việc NXB Giáo dục phân bổ chi phí chung không đúng tỷ lệ doanh thu của SGK trên tổng doanh thu, làm tăng chi phí chung cao hơn số liệu thực tế gần 70 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, Thanh tra Chính phủ kết luận, NXB Giáo dục chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD&ĐT nhưng đã thực hiện tăng giá SGK 16,9% từ năm học 2019-2020; xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh và kế hoạch đầu tư phát triển 5 năm, thực hiện thoái vốn, tái cơ cấu chậm theo quy định của Bộ GD&ĐT.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXB Giáo dục cho thấy, giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011, chênh số tiền khoảng 85 tỷ đồng.

Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị NXB Giáo dục phải nộp ngân sách nhà nước toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua SGK cao hơn giá phải đăng ký đúng.

Chuyển hai vụ việc đến Bộ Công an xử lý

Sau khi chỉ ra các sai phạm, Thanh tra Chính phủ kiến nghị chuyển hai vụ việc sang Bộ Công an xem xét, xử lý. Một là, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo, là cơ quan quản lý nhà nước, với Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Hai là, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm với Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ GD&ĐT được phân công phụ trách theo từng thời kỳ.

Được biết, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo trong thời kỳ thanh tra (2014-2018) là các ông Phạm Vũ Luận và Phùng Xuân Nhạ.

Hoàng Tư