Kinh doanh dữ liệu: Tạo giá trị cho xã hội, mở cơ hội cho nhà đầu tư
Nếu muốn biến dữ liệu thành nguồn tài nguyên chiến lược, phải xác định bài toán cần giải quyết và đối tượng thụ hưởng. Trên cơ sở đó, toàn bộ quy trình, từ đầu tư hạ tầng, công nghệ đến mô hình kinh doanh dữ liệu… được hình thành, nhằm tạo ra giá trị cho xã hội, mở cơ hội cho nhà đầu tư.
Làm chủ dữ liệu sẽ làm chủ tương lai
Hè năm 2023, tôi cùng gia đình về TPHCM và đã trải nghiệm dịch vụ của các thương hiệu xe công nghệ. Khi ấy, ứng dụng còn nhiều lỗi, tài xế lúng túng và không thạo đường. Đến hè năm 2025, tôi lại có dịp về TPHCM và khi sử dụng dịch vụ xe công nghệ thì cảm nhận đã “mượt mà” hơn nhiều.
Qua câu chuyện để thấy, dịch vụ xe công nghệ không chỉ là chuyến đi được tính cước phí, mà còn là cả một dòng dữ liệu luôn được cập nhật và nâng cấp: lộ trình, thói quen đi lại, thời gian, phương tiện… Nếu dữ liệu ấy ở trong tay doanh nghiệp Việt, thì đó chính là nguồn lực để nhà nước và xã hội cùng giải quyết những bài toán về giao thông, môi trường và xa hơn là tạo nền tảng cho những ngành mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo (AI). Chỉ khi làm chủ được dữ liệu, chúng ta sẽ làm chủ được tương lai.
Vì thế, ủng hộ dịch vụ trong nước không chỉ là một lựa chọn tiêu dùng, mà còn là sự đầu tư cho ngày mai. Đó là cách mỗi người dân có thể góp một phần nhỏ để Việt Nam có chỗ đứng vững vàng hơn trong kỷ nguyên số hóa và xanh hóa đang đến rất gần.
Các chuyên gia thử nghiệm cài đặt hệ thống điện thông minh bằng điện thoại tại Trung tâm triển lãm và hội nghị Sài Gòn (SECC), TPHCM. Ảnh: Hoàng Hùng
Equifax là một trong ba công ty dữ liệu lớn và lâu đời nhất nước Mỹ. Điều khiến Equifax trở thành lựa chọn đặc biệt là lịch sử hơn 120 năm tiên phong trong việc biến dữ liệu thành tài sản kinh doanh: xây dựng mô hình kiếm tiền dựa trên dữ liệu. Equifax đã xây dựng cả một quy trình khép kín: dữ liệu được sàng lọc và chuẩn hóa, sau đó xử lý và phân tích bằng các mô hình tiên tiến để dự đoán rủi ro.
Cuối cùng, tất cả được “đóng gói” thành sản phẩm dữ liệu và cung cấp cho ngân hàng, bảo hiểm, doanh nghiệp dưới dạng giải pháp kinh doanh.
Từ ví dụ Equifax và kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam có thể nhìn thấy các mô hình, như dữ liệu theo ngành và từ đó tạo ra sàn giao dịch dữ liệu với quy chế cấp phép, bảng giá minh bạch, đồng thời có sandbox để doanh nghiệp thử nghiệm dưới sự giám sát của hiệp hội và cơ quan nhà nước.
Mô hình liên kết dữ liệu không tập trung là tầm nhìn cần thực hiện. Với trọng tâm là học liên kết (federated learning) và tính toán tại chỗ, cho phép các tổ chức khai thác giá trị từ dữ liệu mà không cần chuyển dữ liệu thô ra ngoài.
Qua hội thảo về dữ liệu được tổ chức ở Ninh Bình vào tháng 8-2025 với sự tham gia của 120 chuyên gia nước ngoài cho thấy, việc xây dựng các nguyên tắc làm dữ liệu rất quan trọng. Đầu tiên là mọi khai thác dữ liệu cá nhân phải có mục đích chính đáng, đồng thuận rõ ràng với người dùng.
Kế đó, dữ liệu là tài sản chiến lược của quốc gia, cần chia sẻ có điều kiện, ưu tiên an toàn, minh bạch và phải có khả năng truy vết. Việc khai thác dữ liệu cần tiến hành từng bước, đo lường lợi ích xã hội trước khi mở rộng các mô hình kinh doanh.
Xác định lợi ích cho mọi người
Dữ liệu là tài sản cần được sử dụng có lợi cho tất cả mọi người và ở đây là lợi ích bốn bên khi khai thác dữ liệu. Đầu tiên là tầm quốc gia, đặt mục tiêu thu hút dòng vốn đầu tư trong và ngoài nước vào các lĩnh vực ưu tiên, đặc biệt là đổi mới sáng tạo trong phát triển dữ liệu.
Với doanh nghiệp hay nhà đầu tư, họ cần được hưởng lợi nhờ cơ chế chia sẻ rủi ro, hỗ trợ pháp lý… nhằm giúp giảm thiểu lo ngại khi tham gia các dự án mới. Người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi trực tiếp với các dịch vụ rẻ hơn, nhanh hơn và an toàn hơn từ ứng dụng dữ liệu. Hiệp hội Dữ liệu quốc gia đóng vai trò thúc đẩy người dùng và doanh nghiệp tham gia vào hệ sinh thái dữ liệu, từ đó gián tiếp bổ sung nguồn dữ liệu mới.
Nhận diện khuôn mặt để quản lý tủ gửi đồ thông minh tại một siêu thị ở TPHCM. Ảnh: Hoàng Hùng
Ngay từ bây giờ, Việt Nam có thể thí điểm ưu tiên trong khai thác dữ liệu. Cụ thể, ở giao thông đô thị, dữ liệu tổng hợp từ gọi xe, bến bãi, vận tải công cộng… sẽ giúp giảm thời gian chờ đợi, tối ưu luồng di chuyển. Hay việc đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc qua NDA Trace sẽ mang lại nhiều lợi ích là phát triển dữ liệu, tạo vòng xoay nội sinh dữ liệu khi người mua sản phẩm hay hàng hóa được bảo đảm truy xuất minh bạch, còn người bán khẳng định uy tín, giảm rủi ro gian lận… Từ đây dữ liệu giúp tối ưu sản xuất, phân phối của doanh nghiệp.
Thị trường quốc tế đã chứng minh vai trò dữ liệu sống đã tác động đến nền kinh tế. Như tại Mỹ, Global Food Traceability Center giúp giảm tới 90% chi phí thu hồi sản phẩm nhờ truy xuất end-to-end (từ đầu đến cuối); Walmart cùng IBM Food Trust Network đã truy xuất rau củ quả từ nông trại đến bàn ăn theo thời gian thực, tạo ra niềm tin mạnh mẽ từ người tiêu dùng.
Các quốc gia như Canada, Thụy Điển, Thụy Sĩ.. đã ứng dụng công nghệ blockchain để minh bạch chuỗi cung ứng và nâng cao uy tín quốc gia.
