Kinh doanh qua thương mại điện tử: Thu 'khủng', đóng thuế vẫn 'hẻo'

Thất thu hàng chục ngàn tỷ đồng tiền thuế

Hiện nay, hình thức kinh doanh TMĐT, các hoạt động kinh doanh số đang phát triển rất mạnh và sẽ là xu hướng kinh doanh của tương lai. Ước tính tỷ lệ người dùng Internet tham gia mua sắm trực tuyến ở Việt Nam chiếm trên 90% và có tới 3,5 triệu lượt giao dịch trong 1 ngày trên các sàn TMĐT, chưa kể các nền tảng mạng xã hội. Năm 2022, doanh thu thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam đạt 16,4 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2021, chiếm 7,5% doanh thu bán lẻ hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng cả nước. Tuy nhiên, năm 2022, cơ quan thuế mới chỉ thu được hơn 600 tỷ đồng của các tổ chức, cá nhân có thu nhập từ hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, cung cấp dịch vụ số của Việt Nam.

Cùng với đó, từ ngày 21/3/2022 (thời điểm các DN xuyên biên giới hiện diện tại Việt Nam kê khai, nộp thuế) đến nay, cơ quan thuế mới chỉ thu được hơn 3.444 tỷ đồng của 42 nhà cung cấp nước ngoài khai và nộp qua Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài. Trong đó, có 6 nhà cung cấp nước ngoài lớn gồm Meta (Facebook), Google, Microsoft, TikTok, Netfix, Apple, chiếm 90% thị phần doanh thu dịch vụ thương mại điện tử, kinh doanh trên nền tảng số xuyên biên giới tại Việt Nam.

Doanh thu các DN xuyên biên giới cũng lên đến hơn 1 tỷ USD/năm, nhưng hiện tại, Nhà nước mới thu được một số ít thuế nhà thầu do DN Việt Nam kê khai và nộp, còn các DN xuyên biên giới chưa thu được các loại thuế có liên quan do họ chưa chấp nhận việc đặt văn phòng, pháp nhân tại Việt Nam.

Theo quy định, thuế suất thuế kinh doanh TMĐT với cá nhân, hộ kinh doanh từ 1,5-10%. Như vậy, hiện Nhà nước đang thất thu hàng chục ngàn tỷ đồng/năm.

Nhiều giải pháp quản lý thuế đối với hoạt động kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử. Ảnh: Hải Linh

1.151 tỷ đồng là số tiền thu mà cơ quan quản lý thuế đã thu được của các tổ chức, cá nhân Việt Nam có thu nhập từ hoạt động kinh doanh TMĐT, cung cấp dịch vụ số từ năm 2018 đến nay. Con số này tăng dần qua các năm. Nếu năm 2021 thu thuế mới đạt 261 tỷ đồng, thì năm 2022 con số này đã tăng lên hơn 600 tỷ đồng.

Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế DN nhỏ và vừa và hộ kinh doanh, cá nhân (Tổng cục Thuế) Tạ Thị Phương Lan thừa nhận, giao dịch và giá trị hàng hóa giao dịch còn chưa tương xứng với thực tế. Tổng cục Thuế sẽ tiếp tục phân tích, đánh giá rủi ro về chỉ đạo cơ quan thuế các cấp triển khai nghiệp vụ quản lý thuế tại địa bàn đến từng tổ chức, cá nhân có liên quan, phục vụ công tác thu thuế TMĐT.

Theo bà Tạ Thị Phương Lan, đến nay Tổng cục Thuế đã triển khai đồng bộ công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế đối với hoạt động TMĐT, kinh doanh trên nền tảng số. Tổng cục Thuế cũng đã khai trương Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài nhằm hiện đại hóa công tác quản lý thuế, hỗ trợ các nhà cung cấp nước ngoài đăng ký, kê khai, nộp thuế tại Việt Nam; đồng thời thiết kế chức năng khai thuế, nộp thuế trực tuyến trên Cổng dữ liệu thông tin TMĐT và liên kết với các sàn giao dịch TMĐT.

Tuy nhiên, khó khăn trong thu thuế hoạt động kinh doanh xuyên biên giới, TMĐT là xác định căn cứ tính thuế, phân biệt rõ thu nhập làm cơ sở đánh thuế… Đặc thù nền kinh tế số cũng rất khó phân biệt một số loại thu nhập, đặc biệt là bản quyền, phí dịch vụ và lợi nhuận kinh doanh. Việc kiểm soát giao dịch kinh doanh để quản lý đối tượng thu thuế đối với kinh doanh thương mại điện tử cũng gặp khó khăn. Bởi, thực tế một đối tượng có thể có nhiều gian hàng trên một sàn giao dịch thương mại điện tử, và cùng lúc trên nhiều sàn giao dịch thương mại điện tử, mạng xã hội. Việc kiểm soát dòng tiền cũng không dễ dàng khi mà hệ thống thanh toán theo hình thức COD (trả tiền mặt khi giao hàng) được áp dụng phổ biến hơn các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.

Tăng trách nhiệm chủ sở hữu sàn TMĐT

Để đảm bảo thu đúng, thu đủ thuế TMĐT, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn (Giám đốc Hãng luật TGS) cho rằng, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, hoàn thiện quy định pháp luật về thuế; tăng trách nhiệm của chủ sở hữu sàn TMĐT trong kê khai, nộp thuế thay cho người bán hàng. Cùng với đó, rà soát, cập nhật thông tin của các DN, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh trên sàn đầy đủ chi tiết để có thể áp chế tài khi các đơn vị này không thực hiện đúng thỏa thuận như đã cam kết về thuế, phí khi tham gia sàn thương mại.

Mặt khác, cần áp dụng hình thức thanh toán thông qua tài khoản ngân hàng nhằm kiểm soát dòng tiền giao dịch. Là tiền đề cho xã hội số hóa, không sử dụng tiền mặt trong tương lai. Nâng cao hệ thống quản lý thuế, hạ tầng công nghệ thông tin về kê khai, nộp và thu thuế; xây dựng hệ thống quản lý thuế thông minh, tăng thanh tra, kiểm tra theo kế hoạch.

GS. TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội đánh giá, cần củng cố về mặt pháp lý để bảo đảm đầy đủ các cơ sở pháp lý thực hiện những biện pháp quản lý thuế. Mặt khác, việc quản lý ở đây không phải là quản lý những con người tham gia vào giao dịch mà là quản lý hoạt động kinh tế phát sinh trên thực tế. Bởi vậy cần phải có khuôn khổ pháp lý để thực thi công tác quản lý nhằm bảo đảm sự đồng bộ giữa pháp luật trong nước và phù hợp với thông lệ quốc tế.

GS, TS Hoàng Văn Cường lưu ý, khi thu thuế trên nền tảng số cần bảo đảm việc thu đúng đối tượng, tránh tình trạng trốn thuế, mất bình đẳng giữa những người kinh doanh ở các lĩnh vực truyền thống phải nộp thuế, trong khi người kinh doanh thông qua mạng, nền tảng số lại trốn thuế. Bên cạnh đó, trong hợp tác quốc tế, các nước cần bắt tay với nhau để tránh chuyển giá, chuyển thuế, tránh tình trạng các quốc gia cho thuế thấp xuống để trốn thuế.

Còn theo PGS. TS Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính), trước hết phải củng cố căn cứ pháp lý như sửa đổi Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật Quản lý thuế và các văn bản hướng dẫn thi hành để có thể thực hiện việc thu thuế giá trị gia tăng tại nguồn đối với hoạt động TMĐT.

Hiện có 258 sàn TMĐT, gồm Shopee, Lazada, Sendo (chưa gồm Tiki) đã cung cấp thông tin của người bán trên cổng thông tin TMĐT của Tổng cục Thuế. Tổng cục Thuế đã nắm thông tin của hơn 53.000 cá nhân và 14.800 tổ chức bán hàng trên Shopee, Lazada, Sendo... để có cơ sở thu thuế. Hơn 14,5 triệu lượt giao dịch với tổng giá trị 4.500 tỷ đồng đã diễn ra thông qua các sàn. Tuy nhiên, giao dịch thực tế vẫn cao hơn nhiều so với thống kê.

Phương Nga