Kinh tế Trung Quốc có khỏe nếu thiếu Mỹ lâu dài?

Khi Mỹ liên tục nâng mức thuế áp lên hàng hóa Trung Quốc hồi đầu năm nay, Derek Wang (36 tuổi), doanh nhân chuyên kinh doanh đồ gia dụng thông minh ở Quảng Đông (Trung Quốc), đã chuẩn bị tinh thần cho những biến động lớn.

Khi số lượng đơn hàng từ Mỹ sụt mạnh, anh tìm khách mới ở Nhật Bản, Malaysia và Campuchia. Bài học Wang rút ra là “không gì quan trọng bằng những thị trường gần gũi".

Câu chuyện như của Wang đang phổ biến trên khắp Trung Quốc. Các doanh nghiệp lớn nhỏ ở xứ tỷ dân lúc này đều xác định phải tìm được hướng đi mới. Dù Mỹ và Trung Quốc đã thống nhất giảm căng thẳng thương mại trong vòng một năm, nhưng nguy cơ cuộc chiến thuế quan xuất hiện trở lại vẫn khiến doanh nghiệp Trung Quốc lo ngại về tiềm năng xuất khẩu sang Mỹ.

Nhân công trong một nhà xưởng sản xuất mũ ở tỉnh Giang Tô (Trung Quốc) hồi tháng 10. Ảnh: NurPhoto.

Cuộc xoay trục tất yếu

Thay vì chấp nhận chứng kiến kim ngạch xuất khẩu sụt giảm, Trung Quốc - quốc gia có hoạt động sản xuất lớn nhất thế giới - đẩy mạnh xuất khẩu sang nhiều thị trường khác ngoài Mỹ. Trung Quốc phát triển mạng lưới thương mại toàn cầu như một chiến lược phòng ngừa rủi ro tài chính.

Chiến lược này vốn đã được Trung Quốc xây dựng từ khi những căng thẳng thương mại đầu tiên với Mỹ xuất hiện.

Tầm nhìn xa đã giúp Bắc Kinh giữ được sự tự tin trong nhiều tháng đàm phán với Washington về vấn đề thuế quan. Kết quả ấn tượng gần nhất mà Trung Quốc đạt được là cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Donald Trump hồi tháng 10 tại Hàn Quốc. Tại cuộc gặp, hai bên thống nhất giảm thuế đối với hàng hóa của nhau.

Tuy nhiên, đà tăng xuất khẩu trong năm nay đang đưa Trung Quốc tiến gần đến ngưỡng vượt mức thặng dư thương mại 1 nghìn tỷ USD so với năm 2024. Con số này lại khiến nhiều quốc gia "khó chịu", đây cũng vốn là một phần nguyên nhân làm khởi phát chiến tranh thương mại dưới thời Tổng thống Trump.

Theo CNN, dữ liệu công bố mới đây cho thấy hoạt động xuất khẩu của Trung Quốc trong tháng 10 bất ngờ giảm hơn 1% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là lần sụt giảm đầu tiên của Trung Quốc kể từ tháng 2. Câu hỏi đặt ra là: Liệu Trung Quốc có thể duy trì đà xuất khẩu sang các nước, đồng thời gia tăng xuất khẩu vào Mỹ sau khi đạt được thỏa thuận đình chiến thương mại?

Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng trong nước của Trung Quốc chưa khôi phục ở mức như kỳ vọng, còn Bắc Kinh vẫn tiếp tục coi hoạt động sản xuất là trụ cột của nền kinh tế.

Tàu chở hàng rời Côn Minh (Trung Quốc) hồi đầu năm nay, mang theo hàng hóa xuất khẩu sang các thị trường như Lào, Thái Lan, Singapore, Bangladesh. Ảnh: Xinhua.

Sức bật từ mạng lưới thương mại toàn cầu

Trong năm nay, hoạt động xuất khẩu của Trung Quốc đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: Đối với Trung Quốc, Mỹ không phải là thị trường không thể thay thế.

Theo dữ liệu của hải quan Trung Quốc, trong 10 tháng đầu năm nay, hoạt động xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm gần 18% so với cùng kỳ 2024. Ngược lại, lượng hàng xuất khẩu sang các nước châu Âu tăng hơn 7%, sang các nước Đông Nam Á tăng 14%, và sang châu Phi tăng 26%. Tính đến thời điểm này, tổng giá trị xuất khẩu của Trung Quốc tăng 5,3%.

Tại Đông Nam Á, các sản phẩm máy móc, công cụ, linh kiện ôtô, thiết bị máy tính của Trung Quốc được nhập khẩu mạnh. Ở châu Phi, máy móc phục vụ xây dựng và thiết bị công nghệ xanh của Trung Quốc là các mặt hàng chủ lực được ưa chuộng. Tại Mỹ Latin, xe điện, phân bón hóa học và thiết bị điện tử của Trung Quốc tăng trưởng tốt.

Trung Quốc vốn đã trở thành cường quốc sản xuất, đặc biệt với các sản phẩm năng lượng xanh như xe điện, pin lithium-ion và tấm pin mặt trời. Một số mặt hàng thuộc nhóm này vốn đã khó vào thị trường Mỹ do bị đánh mức thuế cao trong những năm gần đây. Vì vậy, doanh nghiệp Trung Quốc chuyển hướng mạnh sang các thị trường đang phát triển.

Ông Jacob Gunter, chuyên gia của Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator ở Berlin (Đức), nhận định: "Trung Quốc đã có sự chuẩn bị rất tốt. Việc Mỹ gia tăng căng thẳng thương mại với Trung Quốc không phải điều khó đoán.

Trung Quốc đã có xu hướng mở rộng thị trường xuất khẩu từ trước khi căng thẳng thương mại với Mỹ bắt đầu. Kể từ khi Trung Quốc bắt tay vào mở rộng thị trường xuất khẩu, hướng đi này ngày càng tiến triển nhanh và mạnh”.

Nền tảng cho sự xoay trục hiệu quả của Trung Quốc đến từ những thập kỷ Bắc Kinh xây dựng mạng lưới thương mại toàn cầu, đầu tư xây dựng các cảng biển, đường cao tốc và cơ sở hạ tầng trong Sáng kiến Vành đai Con đường.

Đây là chiến lược phát triển cơ sở hạ tầng toàn cầu do Trung Quốc đề xuất, nhằm tăng cường kết nối kinh tế và thương mại giữa Trung Quốc với châu Á, châu Âu và châu Phi thông qua các tuyến đường bộ, đường biển và đường không.

Ngoài ra, Trung Quốc đã sớm thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển một phần chuỗi cung ứng và trung tâm sản xuất sang Đông Nam Á, Mexico và một số khu vực khác. Tại đây, hàng hóa từ Trung Quốc được vận chuyển đến để tiến hành gia công và hoàn thiện.

Giáo sư Yao Yang, người đứng đầu Viện Tài chính Cấp cao thuộc Đại học Tài chính và Kinh tế Thượng Hải, nhận định: "Đây là yếu tố quan trọng tạo nên sức bền thương mại của Trung Quốc trong hoạt động xuất khẩu.

Trung Quốc đã thực hiện hoạt động đầu tư và coi đây như một chiến lược phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro thương mại ngay từ nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của ông Trump. Nếu không có sự đầu tư ra nước ngoài từ sớm, Trung Quốc đã không thể đương đầu với những biến động thương mại thời gian qua".

Những chiếc ôtô sắp được đưa lên tàu phục vụ xuất khẩu tại cảng Nam Kinh (Trung Quốc) hồi đầu tháng này. Ảnh: VCG.

Áp lực bủa vây hàng hóa Trung Quốc

Làn sóng hàng hóa Trung Quốc khiến nhiều nước lo ngại sản xuất nội địa bị bóp nghẹt. Trong nửa đầu năm, Mỹ, Ấn Độ, Mexico và Brazil mở 79 cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp với hàng Trung Quốc, mức tăng mạnh so với các năm trước.

Một số nước Mỹ Latin lo rơi vào tình trạng “phi công nghiệp hóa”, khi doanh nghiệp Trung Quốc chỉ đưa khâu gia công và lắp ráp sang mà không chuyển giao công nghệ. Ở Đông Nam Á, lượng hàng giá rẻ tràn tới cũng làm dấy lên lo ngại hoạt động sản xuất bản địa bị “nhấn chìm”, dù nhiều doanh nghiệp nhỏ lại hưởng lợi từ linh kiện giá phải chăng của Trung Quốc.

Dù mở được thị trường mới, nhiều nhà máy Trung Quốc vẫn phải cắt ca, nghỉ luân phiên hoặc chuyển cơ sở ra nước ngoài vì không thể bù đắp đơn hàng mất từ Mỹ.

Zhang Peipei, chủ xưởng may ở Giang Tây, nói doanh nghiệp của bà chỉ còn trụ được nhờ các đơn hàng nhỏ và vẫn “rất hỗn loạn” vì chính sách thuế của Mỹ gây tác động dài hạn.

Một số chuyên gia nhận định bức tranh xuất khẩu sáng màu của Trung Quốc thực chất không phản ánh đúng sức mua toàn cầu. Theo phân tích của chuyên gia Gerard DiPippo (RAND Corporation), gần một phần tư lượng hàng Trung Quốc bị Mỹ từ chối trong giai đoạn tháng 4 đến tháng 7 vẫn xuất hiện tại thị trường Mỹ sau khi “đi đường vòng” qua nước thứ ba.

Một phần khác được doanh nghiệp đưa vào hệ thống kho vận ở nước ngoài để chờ thời điểm thuận lợi mới tung ra thị trường. Điều này cho thấy xuất khẩu tăng nhưng nhu cầu thực chưa hồi phục, buộc doanh nghiệp phải bán rẻ hơn để duy trì dây chuyền, khiến biên lợi nhuận ngày càng mỏng.

Thỏa thuận giảm căng thẳng thương mại giữa Washington và Bắc Kinh có thể giúp một phần đơn hàng quay lại, song Trung Quốc vẫn đặt ưu tiên vào chiến lược tự lực: thúc đẩy tiêu dùng trong nước để tránh phụ thuộc vào Mỹ. Đây cũng là lựa chọn của nhiều doanh nhân như Wang, người sau khi tìm được thị trường mới ngoài Mỹ đã quyết định chuyển dần trọng tâm kinh doanh về khách nội địa để ổn định dài hạn.

An Hòa