Kinh tế tư nhân trước bước ngoặt lịch sử.Bài 2: 'Chiếc lò xo' bị nén trong thời gian dài…

Việt Nam hiện có hơn 940.000 DN tư nhân, chiếm 96,7% tổng số DN đang hoạt động. Ảnh minh họa

“Nhiều tuổi” nhưng không lớn và không chịu lớn

Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển KTTN đã thẳng thắn nhìn nhận: KTTN hiện vẫn đối mặt với nhiều rào cản, kìm hãm sự phát triển, chưa bứt phá về quy mô và năng lực cạnh tranh, chưa đáp ứng được yêu cầu, kỳ vọng là lực lượng nòng cốt của kinh tế đất nước. Hầu hết doanh nghiệp (DN) có quy mô siêu nhỏ, nhỏ và vừa; tiềm lực tài chính và trình độ quản trị hạn chế; phần lớn có năng lực công nghệ, đổi mới sáng tạo thấp; năng suất lao động, hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh chưa cao; tư duy kinh doanh thiếu tầm nhìn chiến lược, thiếu kết nối với các DN nhà nước và DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Theo Cục trưởng Cục Thống kê, Bộ Tài chính Nguyễn Thị Hương, hiện nay, Việt Nam có hơn 940.000 DN tư nhân, chiếm 96,7% tổng số DN đang hoạt động, nhưng tỷ lệ DN tư nhân có quy mô lớn rất thấp, chưa có DN lọt vào top 500 DN hàng đầu thế giới. Tỷ lệ DN thành lập mới nhưng sau đó rút lui khỏi thị trường rất cao. Sản xuất của DN tư nhân chủ yếu tập trung vào các ngành có giá trị gia tăng thấp; chưa có nhiều DN dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược như công nghiệp chế biến, chế tạo, công nghệ cao, tỷ lệ nội địa hóa không đáng kể; chưa tham gia được vào chuỗi cung ứng toàn cầu, chưa xây dựng được hệ sinh thái DN mạnh mẽ...

Thêm vào đó, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chính sách, chiến lược Trung ương - ông Thái Thanh Quý - còn chỉ rõ, lực lượng hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể thuộc khu vực KTTN rất hùng hậu nhưng lại “không muốn lớn”, “không chịu lớn lên”, chuyển đổi thành DN bởi những lo ngại phải chịu ràng buộc trong “rừng” quy định, thủ tục. Trong khi các nhà quản lý dự tính, chỉ cần 10% số hộ kinh doanh cá thể “chịu lớn” lên thành DN thì cả nước đã có thêm 500.000 DN, Việt Nam hoàn toàn hiện thực hóa được mục tiêu đến năm 2025, cả nước có 1,5 triệu DN và năm 2030 có 2 triệu DN như Nghị quyết số 10-NQ/TW khóa XII đã đề ra.

Cho rằng nhiều hạn chế của khu vực KTTN đã mang tính cố hữu, dẫn tới hệ quả kéo dài, TS. Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ - phân tích, đóng góp trong GDP của KTTN vẫn chỉ xoay quanh 50% trong gần 20 năm qua, từ năm 2005 đến nay, do khu vực KTTN gặp nhiều khó khăn nên không thể lớn và cũng do tư duy của nhiều DN tư nhân, đặc biệt là các hộ kinh doanh, không chịu lớn…

TS. Nguyễn Đức Kiên - nguyên Tổ trưởng Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ - đánh giá, sự phát triển của khu vực KTTN không đạt được như kỳ vọng bởi các DN tư nhân đều đi lên từ quy mô gia đình, phương thức quản trị lạc hậu, khả năng huy động vốn hạn chế, không đủ kiến thức, nguồn nhân lực để nắm bắt, tiếp thu công nghệ mới… Nhiều chuyên gia cũng thẳng thắn nêu, hầu hết các DN tư nhân chưa chủ động, sáng tạo, chưa dám nghĩ lớn, làm lớn, dám đương đầu với thử thách, bứt phá vươn lên…

Những rào cản hiện hữu

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên, Nghị quyết số 68-NQ/TW đã chỉ rõ, do tư duy, nhận thức về vị trí, vai trò của KTTN trong nền kinh tế còn chưa đầy đủ, chưa theo kịp yêu cầu phát triển; thể chế, pháp luật còn vướng mắc, bất cập; công tác lãnh đạo, chỉ đạo chưa được quan tâm đúng mức; quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh chưa được bảo đảm đầy đủ. KTTN còn gặp nhiều khó khăn, trở ngại trong tiếp cận nguồn lực, đặc biệt là vốn, công nghệ, đất đai, tài nguyên và nhân lực chất lượng cao. Một số chính sách ưu đãi, hỗ trợ chưa thực sự hiệu quả và khó tiếp cận; chi phí kinh doanh còn cao.

Giới chuyên gia nhận định, trong suốt những năm qua, nguyên nhân lớn nhất khiến KTTN vẫn chưa bứt phá được như kỳ vọng là bởi thể chế chưa theo kịp so với sự phát triển của khu vực KTTN, làm cản trở sự lớn mạnh của DN tư nhân. Các DN phải hoạt động trong môi trường vẫn còn nhiều điểm nghẽn, rào cản.

Đơn cử, về vấn đề tiếp cận đất đai - được đánh giá là rào cản lớn nhất đối với khu vực KTTN - Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2024 cho thấy, gần 74% DN phải trì hoãn hoặc hủy bỏ kế hoạch kinh doanh do gặp khó khăn khi thực hiện các thủ tục hành chính đất đai. Tỷ lệ này năm 2023 là gần 73%, tăng đáng kể so với 42,9% của năm 2022 và 53,9% năm 2021. Ngoài thủ tục hành chính phiền hà, phức tạp, kéo dài, còn có nguyên nhân do chi phí tiếp cận đất đai quá cao, vượt khả năng chi trả của đa số DN. Theo Bộ Tài chính, cả nước có gần 450 khu công nghiệp với tổng diện tích khoảng 93.000 ha nhưng các DN tư nhân, nhất là các DN nhỏ và vừa có ít cơ hội tiếp cận do giá thuê đất còn cao.

Khi không tiếp cận được đất đai thì vấn đề vốn của khu vực KTTN càng trở nên nan giải. Đại diện Bộ Tài chính cho biết, có tới 70% DN nhỏ và vừa gặp khó khăn trong vay vốn ngân hàng do thiếu tài sản thế chấp hoặc quy trình xét duyệt phức tạp. Trao đổi về vấn đề này, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - ông Đào Minh Tú - cho hay, tính đến cuối năm 2024, hệ thống các tổ chức tín dụng đã hỗ trợ vốn cho khu vực KTTN với dư nợ gần 7 triệu tỷ đồng, chiếm gần 44% tổng dư nợ tín dụng, nhưng chủ yếu vẫn dành cho các DN lớn, dư nợ cho vay DN nhỏ và vừa chỉ hơn 2,7 triệu tỷ đồng.

Chưa kể, khảo sát tháng 6-7/2024 của Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) còn cho thấy, có đến 44,4% DN đánh giá khó khăn trong thực hiện thủ tục hành chính khiến cho việc đáp ứng quy định pháp luật trở thành 1 trong 3 thách thức lớn nhất hiện nay với DN, chỉ sau vấn đề đơn hàng và nguy cơ hình sự hóa các giao dịch kinh tế. Trong đó, nhóm DN ngoài nhà nước chịu ảnh hưởng nặng nề khi chiếm đến 84,6% tổng số phản ánh về khó khăn trong thủ tục hành chính và các DN nhỏ, siêu nhỏ là đối tượng gặp trở ngại nhiều nhất. Báo cáo của Bộ Tài chính cũng nêu rõ, hiện vẫn còn tới gần 16.000 điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, tạo rào cản cho DN trong nhiều ngành nghề, lĩnh vực…

Với việc nhận diện rõ những rào cản đang kìm hãm sự phát triển của khu vực KTTN, Nghị quyết số 68-NQ/TW đã đưa ra nhiều giải pháp đột phá, mở ra không gian mới cho KTTN phát triển bứt tốc trong thời gian tới. Vấn đề này sẽ tiếp tục được Báo Kiểm toán thông tin ở kỳ tiếp theo./.

NHÓM PHÓNG VIÊN