Kỳ 3: Giữ hồn di sản trong không gian số

Giao thoa giữa ký ức và công nghệ

Hà Tĩnh là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa - lịch sử, với hơn 694 di tích được xếp hạng các cấp; trong đó có 2 di tích quốc gia đặc biệt, 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, 3 di sản tư liệu thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, 3 bảo vật quốc gia và 69 lễ hội lớn…

Trong xu thế chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc xây dựng Trung tâm Dữ liệu Văn hóa - Du lịch Hà Tĩnh là một bước đi quan trọng, nằm trong Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030, hướng tới xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống nhất, ứng dụng công nghệ hiện đại để phục vụ công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di sản và phát triển du lịch bền vững.

Khu di tích Nguyễn Du là một trong hai di tích của Hà Tĩnh được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt

Theo Sở VHTTDL Hà Tĩnh, mặc dù chưa hình thành được trung tâm với hệ thống cơ sở dữ liệu lớn, đồng bộ; song đến nay, ngành đã tiến hành số hóa hàng nghìn tài liệu Hán Nôm, hồ sơ di tích, hiện vật bảo tàng. Hệ thống được kết nối với các nền tảng dữ liệu quốc gia, giúp người dân, du khách và nhà nghiên cứu dễ dàng truy cập, tìm hiểu và tương tác trực tuyến.

Toàn tỉnh có hơn 8.000 hiện vật và 8.600 trang tư liệu đã được số hóa, giúp cơ quan quản lý dễ dàng cập nhật, kiểm kê và giám sát tình trạng di tích. Đặc biệt, việc hợp tác số hóa 7 điểm di tích tiêu biểu đã mở ra hướng đi mới cho du lịch thông minh, giúp lan tỏa giá trị văn hóa Hà Tĩnh ra toàn cầu...

Hà Tĩnh là vùng đất có nhiều di tích lịch sử, văn hóa với nhiều dòng họ khoa bảng và nhiều danh nhân văn hóa thế giới

Chuyển đổi số mở ra cánh cửa để những giá trị xưa trở nên gần gũi. Chỉ với vài thao tác, du khách có thể xem lại lễ hội phục dựng, tham quan ảo di tích, nghe thuyết minh bằng nhiều ngôn ngữ. Di sản bước ra khỏi không gian bảo tàng, hòa vào nhịp sống đương đại bằng hơi thở công nghệ. Nhưng với những người làm văn hóa, đó là hành trình đầy trăn trở. Làm sao để công nghệ không “nuốt chửng” cảm xúc? Làm sao để dữ liệu không chỉ là hình ảnh, âm thanh mà còn truyền được tinh thần của quá khứ, sự rung động của con người?

Để một di sản “sống” được trong không gian số, cần nhiều hơn là thiết bị và phần mềm. Đó là cả một quá trình nghiên cứu, kiểm chứng, biên tập và truyền tải bằng tâm huyết. Mỗi giọng thuyết minh, mỗi dòng mô tả, mỗi khung hình 3D đều phải được xử lý tinh tế để tôn trọng sự thật lịch sử và tinh thần văn hóa địa phương.

Ca trù Cổ Đạm - nét văn hóa đặc sắc gắn liền với làng quê Hà Tĩnh, đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp

Để làm được điều đó, Hà Tĩnh đã huy động các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nghệ nhân cùng tham gia vào từng dự án số hóa. Tư liệu về Ví Giặm, ca trù, hát phường vải, trò Kiều, lễ hội đền Chợ Củi... được ghi âm, quay phim, lưu trữ chuẩn hóa, đảm bảo tính nguyên bản.

Tại các địa phương như Nghi Xuân, Can Lộc, Hương Sơn, việc truyền dạy di sản đã bước lên không gian trực tuyến. Người trẻ có thể học hát Ví, Giặm; tìm hiểu trò Kiều hay nghe kể chuyện Nguyễn Du ngay tại nhà. Nhiều bạn trẻ Hà Tĩnh đã trở thành “đại sứ di sản số”, tự làm video, thiết kế poster, viết bài giới thiệu quê hương trên mạng xã hội.

Thách thức và hướng đi mới

Không gian số đang mở ra cơ hội để di sản Hà Tĩnh vươn ra thế giới. Tư liệu về Nguyễn Du, Ví Giặm, Đồng Lộc... không chỉ hiện diện trong phòng trưng bày, mà đến được với thế giới chỉ qua một cú nhấp chuột.

Trong giai đoạn phát triển mới, tỉnh Hà Tĩnh đặt mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ di tích, lễ hội, di sản phi vật thể được cập nhật trên bản đồ số, và ít nhất 50% điểm du lịch ứng dụng công nghệ tương tác.

Để giữ gìn, phát huy được những di sản văn hóa Hà Tĩnh trong thời đại số cần sự chung tay, vào cuộc của cả hệ thống chính trị về cả vật lực và nguồn lực

Bên cạnh kết quả tích cực, Hà Tĩnh vẫn đối diện không ít thách thức: hạ tầng mạng chưa đồng bộ ở vùng núi, thiếu nhân lực công nghệ, năng lực số của doanh nghiệp nhỏ còn hạn chế. Một số nền tảng ứng dụng còn manh mún, dữ liệu giữa các ngành văn hóa, du lịch, giao thông, thương mại chưa liên thông, khiến việc khai thác thông tin chưa hiệu quả.

Những khó khăn chung này cũng được bà Trần Thị Vinh - Phó Trưởng phụ trách BQL di tích Nguyễn Du chia sẻ: “Dù đã ứng dụng thuyết minh tự động VR nhưng hiệu quả thu hút du khách còn hạn chế, công tác quảng bá chưa mạnh. Hiện, Khu di tích Nguyễn Du lưu giữ khoảng 2.000 hiện vật về Truyện Kiều và danh nhân Nguyễn Tiên Điền, song số hiện vật được số hóa còn ít. Đội ngũ cán bộ cũng thiếu nhân lực chuyên trách công nghệ thông tin nên việc hướng dẫn trải nghiệm tham quan số còn lúng túng".

Thiếu nhân lực công nghệ, một số nền tảng ứng dụng còn manh mún khiến nhiều khu di tích trên địa bàn gặp khó khăn trong quá trình thực hiện chuyển đổi số

Bàn về nội dung này, ông Nguyễn Công Thành - Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh cho biết, chuyển đổi số nói chung và lĩnh vực văn hóa - du lịch nói riêng là xu thế, yêu cầu tất yếu, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Mặc dù Hà Tĩnh đã có nhiều nỗ lực và đạt được một số kết quả nhất định; song, hiện đang đối mặt với một số nhóm khó khăn lớn:

Thứ nhất, việc số hóa dữ liệu di sản, xây dựng nền tảng dữ liệu dùng chung đòi hỏi hệ thống máy chủ, đường truyền, thiết bị lưu trữ và bảo mật đạt chuẩn. Trong khi đó, nguồn lực đầu tư của tỉnh cho lĩnh vực văn hóa còn hạn hẹp, chưa thể đầu tư đồng bộ. Nhiều thiết bị phục vụ bảo tồn, trưng bày số, ứng dụng công nghệ VR, AR… vẫn phải huy động từ các dự án hợp tác, tài trợ. Một số khu vực, nhất là vùng sâu, vùng xa vẫn còn hạn chế về mạng Internet, thiết bị và công nghệ hỗ trợ trải nghiệm số, gây rào cản khi áp dụng các giải pháp công nghệ hiện đại như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) trong quảng bá, hướng dẫn và trải nghiệm du lịch.

Ông Nguyễn Công Thành - Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh

Thứ hai, nguồn nhân lực về công nghệ thông tin, truyền thông số, chuyển đổi số và quản lý nền tảng dữ liệu trong lĩnh vực văn hóa - du lịch còn thiếu và yếu. Đội ngũ cán bộ làm công tác di sản văn hóa và du lịch phần lớn có chuyên môn ngành văn hóa, bảo tàng học, Hán Nôm, nghệ thuật và du lịch, chưa được đào tạo bài bản về CNTT nên việc tiếp cận, xử lý, nhập liệu và quản trị dữ liệu số còn gặp nhiều khó khăn, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

Thứ ba, còn thiếu các mô hình, nền tảng số; dữ liệu di sản, du lịch vẫn đang được lưu trữ ở nhiều đơn vị khác nhau như: bảo tàng, thư viện, trung tâm văn hóa, các di tích… Việc chuẩn hóa và kết nối hệ thống giữa các cấp, giữa địa phương với cơ sở dữ liệu quốc gia còn đang trong quá trình hoàn thiện. Điều này ảnh hưởng đến tính đồng bộ, cập nhật và khả năng khai thác của người dùng.

Thứ tư, nhận thức và mức độ sẵn sàng chuyển đổi số chưa cao. Nhiều cơ sở lưu trú, hộ kinh doanh và cộng đồng du lịch vẫn duy trì mô hình hoạt động truyền thống, e ngại thay đổi, chưa chủ động ứng dụng công nghệ trong quảng bá, kinh doanh và quản lý sản phẩm du lịch. Ngoài ra, còn có những khó khăn về bản quyền dữ liệu, tiêu chuẩn hóa định dạng và kinh phí duy trì vận hành hằng năm.

“Mặc dù có những khó khăn nhất định, song chuyển đổi số đã cho Hà Tĩnh đạt được những kết quả nhất định. Tỉnh xác định mục tiêu đến năm 2030 hình thành hệ sinh thái du lịch thông minh với ba trụ cột: chính quyền số, doanh nghiệp số và du khách số, hướng tới điểm đến văn hóa - du lịch thông minh của khu vực Bắc Trung Bộ”, ông Thành nói.

NGÂN HÀ