Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21-6) Đi về phía nhân dân

Phóng viên ghi hình Thủ tướng cùng thi công động viên công nhân tại công trường Sân bay Long Thành. Ảnh: VGP

Đó là tiếng nói của Hội Thanh niên cách mạng đồng chí - tổ chức tiền thân quan trọng nhất của Đảng ta. Người sáng lập, đồng thời là chủ bút, là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Bác Hồ kính yêu, nhà báo vĩ đại, Danh nhân văn hóa thế giới. Tờ báo đặt ra cả nền móng có tính nguyên tắc cho sự ra đời và phát triển nền báo chí của thời bấy giờ.

Cuối năm 1924, sau nhiều năm hoạt động tại Pháp, Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc bí mật đến Quảng Châu (Trung Quốc) hoạt động cách mạng. Tại đây, Người chuẩn bị tổ chức xuất bản báo Thanh Niên. Số đầu của báo ra ngày 21-6-1925 và được xuất bản đều đặn hàng tuần.

Những người làm báo Việt Nam hôm nay thật may mắn và hạnh phúc đã và đang chứng kiến sự phát triển vượt bậc và những thay đổi ngoạn mục trong thế giới hiện đại. Cách tốt nhất để nhớ về một sự kiện lịch sử, tri ân thế hệ đi trước là chung tay làm thật tốt những công việc còn dang dở. Công cuộc đổi mới đất nước gần 40 năm qua đã mang lại những thành tựu to lớn, góp phần thay đổi diện mạo đất nước, trong đó có sự đổi mới, vươn lên của báo chí nước nhà. Báo chí vừa giữ vững vai trò chủ đạo là tuyên truyền về những nhân tố mới, điển hình tiên tiến, góp phần tổng kết thực tiễn, vừa dũng cảm đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, phản bác những luận điệu sai trái của các thế lực thù địch.

Từ sau Hội nghị Trung ương 10 (tháng 9-1924) đến nay, báo chí đã truyền tải sinh động và rộng khắp các chủ trương, định hướng lớn của Đảng, Nhà nước về những quyết sách lịch sử tiến hành sắp xếp, tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, về nỗ lực, quyết tâm xử lý các “điểm nghẽn” đang cản trở sự phát triển. Bắt đầu từ Đại hội XIV của Đảng, chúng ta sẽ bước vào kỷ nguyên mới, xây dựng đất nước mạnh giàu, phồn vinh, hạnh phúc.

Bạn ơi, xách ba lô lên, máy tính sẵn sàng! Đi về phía nhân dân đang sống và lao động, như lời dặn của Bác Hồ kính yêu: “Gần gũi quần chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực”.

Những chân trời rộng lớn đang mở ra. Vai trò, nhiệm vụ của các cơ quan thông tấn, báo chí và đội ngũ những người làm báo cũng nặng nề hơn, gắng gỏi vượt lên để xứng tầm một nền báo chí hiện đại, bản lĩnh, trí tuệ, giữ vai trò dẫn dắt dòng chảy thông tin trong kỷ nguyên số. Công chúng mong muốn ngày càng có nhiều cây bút, những tác phẩm báo chí tầm vóc, chuyển tải được những bước chuyển mình to lớn của Đảng, của dân tộc, có giá trị cao về chính trị, tư tưởng, văn hóa.

Thời gian dường như trôi quá nhanh trong bộn bề công việc. Từ đầu năm đến nay, toàn Đảng, toàn dân ta đã và đang chung sức đồng lòng thực hiện nhiệm vụ to lớn, khẩn trương, “vừa chạy vừa xếp hàng”. Những đề tài phong phú, hấp dẫn đó vừa là cơ hội, vừa là “phép thử” đối với mỗi cơ quan báo chí và mỗi nhà báo: Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy trong hệ thống chính trị sao cho hiệu lực, hiệu quả; chuyển đổi số quốc gia; chiến lược rõ ràng, khả thi cho phát triển khu vực kinh tế tư nhân, phù hợp với trình độ phát triển hiện nay của nền kinh tế; công tác xây dựng và thi hành pháp luật được coi là “đột phá của đột phá” trong hoàn thiện thể chế phát triển đất nước.

Mỗi cơ quan báo chí vừa phải tập trung tuyên truyền những nội dung mới mẻ, chưa từng có tiền lệ, vừa phải thông tin, bình luận, quảng bá hình ảnh bằng các công nghệ tiên tiến nhất, từ đó cho ra đời những tác phẩm báo chí đa dạng, hiện đại, không “giật mình” chạy theo mạng xã hội mà luôn tỉnh táo, giữ vai trong hướng dẫn dư luận một cách tự nhiên, nhuần nhụy nhất.

Khi những công nghệ tiên tiến đang hàng ngày, hàng giờ tác động mạnh tới báo chí như: trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây (cloud computing), dữ liệu lớn (big data)..., công chúng trở thành nhà truyền thông cho chính họ, cho những cộng đồng mà họ muốn đưa thông tin, chia sẻ ý tưởng. Như vậy, để làm tròn vai của mình, cùng với lợi thế của thời đại thông tin số mang lại, các ban biên tập, các nhà báo chuyên nghiệp phải đối mặt với thách thức số hóa. Chỉ có sự dấn thân, tấm lòng yêu nghề cháy bỏng, “trán cháy rực nghĩ trời đất mới” thì mới có thể “phát sáng”. Đúng như câu ngạn ngữ của người Tây Ban Nha: “Thứ khiến người ta phát ra ánh sáng không phải là châu ngọc trên quần áo mà là trí tuệ sâu trong tâm hồn”.

Nghề báo suy cho cùng là cả đời viết về cái thật, cái mới, cái điển hình, với góc nhìn, cách diễn đạt phù hợp với hoàn cảnh, với tâm lý bạn đọc trong từng giai đoạn. Về cái thật, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc nhở, trước tiên đề tài cho người cầm bút là “những điều mắt thấy, tai nghe”. Nghĩa là viết báo trước tiên phải đúng sự thật, bắt nguồn từ thực tế cuộc sống với những con số, những sự kiện đã được xem xét kiểm tra, chọn lọc. Sự thật vừa là sức mạnh của tác phẩm, cũng đồng thời là thước đo đạo đức của người làm báo chân chính.

Cái mới trước tiên là mới xảy ra, từng mẩu tin, tấm ảnh cũng phải cạnh tranh từng phút. Chuyện Trung Đông nóng bỏng cuộc chiến Israel - Hamas. Nam Á, thùng thuốc súng Ấn Độ - Pakistan đang bị kích nổ. Mỹ áp thuế cao ngất lên 180 quốc gia, vùng lãnh thổ... Không phải bây giờ mà cách đây đúng 20 năm (2005), khi viết cuốn sách Thế giới phẳng, Thomas Loren Friedman - nhà báo, nhà bình luận người Mỹ, người 3 lần nhận Giải thưởng Pulitzer danh giá, đã nói, đại ý: Tôi tạm khép lại quyển sách in giấy ở đây. Giá như có quyển sách điện tử thì tôi sẽ điều chỉnh, bổ sung hàng ngày.

Tuy nhiên, song hành với sự kiện mới là vấn đề mới. Có những sự vật, hiện tượng cách đây hàng trăm, hàng ngàn năm, nhưng nay vẫn rất mới. Xưa như trái đất, cũ như mặt trăng mà mới vô cùng. Năm 2024, Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ... công bố kế hoạch trong những năm tới sẽ đưa xe tự hành (rover) lên khám phá bề mặt mặt trăng và từ đây có thể tìm kiếm nguồn nước và các khoáng chất quý hiếm.

Nhìn gần hơn ở Đồng Nai quê hương ta, vùng đất Trấn Biên xưa, cù lao Phố nay, người dân hay kể cho nhau nghe về sự phát triển kỳ diệu của một Biên Hòa trong thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thành phố Biên Hòa đã có 6 khu công nghiệp với hơn 450 doanh nghiệp đang có mặt ở hầu hết các lĩnh vực kinh tế. Đấy chính là “quả đấm thép” để Biên Hòa - Đồng Nai vươn mình mạnh mẽ. Đấy chính là Cái mới. Và mới hơn cả là dáng vóc một “Biên Hòa Đông Phố” - ý tưởng trung tâm hành chính, thương mại, dịch vụ hướng đến net zero sau khi chuyển đổi Khu công nghiệp Biên Hòa 1. Ở đó, kiến trúc đô thị khu công nghiệp được kết hợp bền vững với cảnh quan thiên nhiên, với hệ thống không gian xanh bao la nối liền các quảng trường, công viên, đến Đồng Nai cuộn sóng.

Xin được nói đôi chút về tuyên truyền điển hình trong thời toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Thời nay xuất hiện không ít cá nhân, tập thể tiêu biểu - những con người của hôm nay. Người làm báo có con mắt tinh đời phát hiện nhân tố mới từ khi còn là cái nụ, cái mầm, chứ không đợi đến khi nó thành cây, ra hoa, kết trái. Viết không cốt “khen”, mà điều cần hơn là truyền cảm hứng, tạo động lực cho cả cộng đồng. Phong trào “Cả nước thi đua đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số” chắc chắn sẽ cho chúng ta những hình mẫu, những đề tài sinh động, hấp dẫn. Người viết hôm nay vẫn thực hiện các thao tác đi, đọc, nghĩ, viết, nhưng có sự hỗ trợ rất lớn của công nghệ hiện đại. Lớp phóng viên trẻ Gen Y, Gen Z phần lớn là những phóng viên đa kỹ năng. Họ không chỉ giỏi... viết, mà còn phải có khả năng quay phim, chụp ảnh, dựng video, sử dụng đồ họa và các công cụ trực tuyến.

Một nhà báo Mỹ có câu nói ấn tượng: “Tin giả như que thuốc nổ đặt trong loa phóng thanh”. Sự xông lên ào ạt, len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống, đúng - sai, thật - giả nhá nhem của mạng xã hội buộc các phóng viên chuyên nghiệp phải có kỹ năng phân tích, xử lý dữ liệu, để thông tin nhanh, bình luận nhanh, sâu sắc và chính xác.

Một mùa hè thanh tân, mới lạ đang về. Mùa hoa phượng tháng 6 rợp trời, năm nào giới báo chí cả nước cũng nô nức đón chào. Và năm 2025 này, chúng ta có một mùa hè đặt biệt - mùa hè thứ 100, mùa người, mùa nghề đỏ rực. Ôn cố tri tân, tiếp bước các thế hệ đi trước, những người làm báo hôm nay, tạm gọi là làm báo thời hiện đại, may mắn và hạnh phúc hơn rất nhiều, nhưng đời viết có những điều muôn sau không thể khác, đó là giữ cho trái tim nóng và cái đầu lạnh. Trí tuệ nhân tạo và các công nghệ tiên tiến khác không bao giờ có thể thay thế tâm hồn, cảm xúc con người. Sống đã rồi hãy viết. Viết là một cách tư duy lớn để mọi người cùng nghe được. Mỗi nhà báo không chỉ là người quan sát, bình luận, mà hơn thế, là nốt nhạc sống trong bản hòa âm dân tộc.

Hải Đường