'Ký ức không phai' - Tư liệu quý về cán bộ, học sinh miền Nam trên đất Bắc

Các thành viên Ban Liên lạc tặng sách cho Ðảng ủy, UBND thị trấn Sông Ðốc và đại diện các trường trên địa bàn. Ảnh: KIẾN THIẾT

Ấn tượng đầu tiên là bìa sách, với hình ảnh con tàu tập kết, cùng cách trình bày như dẫn dắt người đọc lần tìm về miền ký ức. Lướt qua phần mục lục, đã thấy ngay “sức nặng” của nội dung. Sách đã bao quát được bối cảnh thời điểm năm 1954, nhất là thắng lợi của Hiệp định Giơ-ne-vơ, việc chuyển quân tập kết; những chủ trương, tầm nhìn chiến lược của Ðảng, của Bác Hồ; mô hình trường HSMN trên đất Bắc; cuộc sống, sinh hoạt, học tập, công tác, những tâm tư tình cảm của cán bộ, bộ đội, HSMN ở đất Bắc; sự giúp đỡ, cưu mang của đồng bào...

Tất cả được thể hiện qua 58 bài viết của 29 tác giả, phần lớn là người tập kết, HSMN với những vị trí, nhiệm vụ công tác khác nhau: nhà báo, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ, nhà văn, nhà giáo, cán bộ khoa học - kỹ thuật...

“Cuộc chia cắt Nam và Bắc, sự chia ly vợ và chồng, con cái và mẹ cha (với nhiều trường hợp là vĩnh viễn), sự khác biệt về tập quán sống không phải là cản trở để mỗi người trong cuộc rời xa nhiệm vụ của mình trong cuộc đấu tranh vì thống nhất và hòa bình cho Tổ quốc, nhưng cũng đã tạo ra những nỗi niềm sâu kín không thể tránh mà mỗi người dù đã nỗ lực vượt qua vẫn hằn vết trong tâm cảm. Những người con miền Nam đi ra Bắc dù bằng những chuyến tàu tập kết vượt biển 1954-1955 hay bằng đường bộ và những phương tiện khác trong những thời điểm khác, sau đó đều đã thu xếp nỗi niềm riêng, ra sức phấn đấu học tập, làm việc, trở thành một lực lượng mạnh mẽ, có những đóng góp xứng đáng cho công cuộc kiến thiết nước nhà khi còn tạm thời chia cắt, cũng như sau khi thống nhất, hòa bình từ năm 1975. Tập sách mang tên “Ký ức không phai” mà các bạn đang cầm trên tay chính là một phần rất nhỏ của bức tranh nhiều màu sắc về những người miền Nam tập kết ra Bắc theo Hiệp định Giơ-ne-vơ”, một đoạn trong lời giới thiệu.

Bìa sách “Ký ức không phai”.

Ði sâu vào từng bài viết, ta sẽ hiểu hơn về mô hình trường HSMN không chỉ chăm lo giáo dục toàn diện, có đội ngũ thầy cô tâm huyết và vững vàng, mà còn là một tổ ấm gia đình lớn; đó cũng là nơi nhận được sự quan tâm đặc biệt của Ðảng, Bác Hồ và Nhân dân miền Bắc (“Ðôi điều cảm nhận về Trường HSMN trên đất Bắc” - Lê Ngọc Lập).

Ðó là tình thương, sự cưu mang của đồng bào Thanh Hóa trong những ngày cán bộ, HSMN lưu trú (“Lưu giữ ký ức những ngày đầu tập kết ở Thanh Hóa” - TS. Nguyễn Thị Hậu; “Trở về xứ Thanh” - Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân).

Ta biết về thời kỳ làm phim ở “tọa độ lửa” vĩ tuyến 17; hiểu được Ðoàn Cải lương Nam Bộ, Ðoàn Kịch nói Nam Bộ trên đất Bắc hoạt động thế nào (“Ký ức làm phim ở “tọa độ lửa” vĩ tuyết 17” - Nhà văn, Ðạo diễn Nguyễn Thị Xuân Phượng; “Hai đoàn nghệ thuật trên đất Bắc” - Nghệ sĩ Ưu tú, Ðạo diễn Nguyễn Ngọc Bạch).

Hay ký ức về những buồn vui trong sinh hoạt, học tập hằng ngày của HSMN (“Vui buồn ở Trường HSMN Chương Mỹ, Hà Ðông” - Tống Quang Anh; “Trò chơi hồi đó” - Phan Trọng Nghĩa; “Thức cả đêm với con gà trống” - Huỳnh Xuân Thảo...).

Người đọc không chỉ hiểu thêm những lát cắt trong cuộc sống của cán bộ, HSMN trên đất Bắc, mà còn biết những câu chuyện thật cảm động về các thầy cô miền Bắc đã dành gần như suốt tuổi thanh xuân cho học sinh các trường miền Nam; là sự đùm bọc, yêu thương, coi HSMN như con đẻ của mình (“Cô giáo Lê Thúy Quyến, một người thân đặc biệt của HSMN” - Nguyễn Thanh; “Chị Sinh ơi, về ăn cơm, bố mẹ đợi...” - Châu Nhật Sinh).

Ðó cũng là tình thương, sự quan tâm chu đáo, tinh tế, cách cư xử thật hay, thật đẹp của người cha là sĩ quan quân đội, đã vào chiến trường và trở thành liệt sĩ; là bài học về nhân cách, mẫu mực trong ký ức đứa con (“Người lính ấy của tôi” - Nguyễn Thế Thanh).

Ta cũng thấy được tấm lòng của cựu HSMN với thật nhiều hoạt động tri ân, nghĩa tình sau trước (“Biểu tượng của ân tình Nam Bắc” - nguyên Phó thủ tướng Trương Hòa Bình; “Cầm tay quá khứ” - Nguyễn Thế Thanh...).

Bài viết nào, câu chuyện nào cũng hay, cũng xúc động, ý nghĩa, qua đó người đọc tích lũy thêm vốn kiến thức về đề tài tập kết, biết thêm nhiều điều về một thời đất nước chia cắt, đau thương và học được nhiều điều về nghị lực sống, bản lĩnh, cách đối nhân xử thế, về cái nghĩa, cái tình, cũng như những lẽ sống ở đời...

Sách sẽ ra mắt, giới thiệu tại Ðường sách Nguyễn Văn Bình, Quận 1, TP Hồ Chí Minh vào sáng thứ Bảy, ngày 23/11/2024./.

Trang Thăm