Kỷ vật trở về

Từ cuối năm 1959, hàng trăm đoàn cán bộ từ miền Bắc với tinh thần tự nguyện đã bí mật vượt Trường Sơn vào Nam công tác, phục vụ chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Họ là những người con miền Bắc và cả những người con miền Nam (tập kết ra Bắc năm 1954 sau thời gian học tập, công tác rồi được tổ chức bí mật cử về Nam) được gọi với biệt danh “đi B”. Những người ra đi ấy để lại phía sau không chỉ quê nhà, người thân, mà cả tư trang, giấy tờ, tài sản cá nhân, được ủy thác gửi lại Ủy ban Thống nhất của Chính phủ.

Bà Trần Việt Hoa, Giám đốc Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III (thứ hai từ trái sang) trao lại hiện vật tập kết dịp lễ kỷ niệm 70 năm Tập kết ra Bắc tại thị trấn Sông Đốc, tháng 11/2024).

Những “kỷ vật đi B” như cách gọi đầy xúc cảm hôm nay là chứng tích lặng lẽ mà thiêng liêng, gói ghém thời tuổi trẻ, phần ký ức của những người con đất Việt dấn thân vì Tổ quốc. Khi đất nước thống nhất, hồ sơ, kỷ vật ấy được chuyển về lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III. Năm tháng qua đi, chiến tranh lùi xa, nhưng khát vọng đoàn tụ dù chỉ qua vài dòng lý lịch, tấm ảnh cũ, chiếc khăn tay cất giữ từ thuở nào vẫn chưa hề nguôi trong lòng bao gia đình.

Bằng nhiều nỗ lực, kết nối, tỉnh Cà Mau đã 2 lần tổ chức trao hiện vật “đi B” cho 40 cán bộ và gia đình.

Tháng 4/2025, lần đầu tiên, Cục Chính sách - Xã hội, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam phối hợp với Phòng Chính sách Quân khu 9 tổ chức trao trả hồ sơ, di vật liệt sĩ cho 2 gia đình ở tỉnh Bạc Liêu và Ðồng Tháp. Trong buổi lễ trao di vật liệt sĩ trang trọng tại Ðồng Tháp, ông Nguyễn Văn Cưu, huyện Lấp Vò, tỉnh Ðồng Tháp, nghẹn ngào đón nhận kỷ vật của Liệt sĩ Nguyễn Văn Tư (chú ruột - PV), tham gia tập kết từ tháng 9/1954 và hy sinh năm 1957. Gần 70 năm chờ đợi, tưởng chừng thông tin về người thân đã mãi không tìm lại được, thì giờ đây, ngày hy sinh, đơn vị chiến đấu, cấp bậc, chức vụ... tất cả hiện lên rõ ràng trong bộ hồ sơ trao tận tay gia đình. “Cầm trên tay kỷ vật của chú, tôi như nhìn thấy cả thời tuổi trẻ của chú sống dậy...”, ông Cưu xúc động chia sẻ.

Cùng niềm vui, bà Nguyễn Yến Nhi ở huyện Ðông Hải, tỉnh Bạc Liêu, sụt sùi khi cầm trên tay bộ hồ sơ, giấy tờ, di vật của Liệt sĩ Nguyễn Văn Rô, người chú mà cả gia đình đã chờ đợi tin tức suốt hơn nửa thế kỷ. “Chúng tôi trằn trọc suốt mấy đêm trước ngày lên tỉnh nhận lại hồ sơ. Những tài liệu này với gia đình tôi không gì có thể đổi được”.

Bà Nguyễn Yến Nhi, huyện Ðông Hải, tỉnh Bạc Liêu, nhận lại hồ sơ, kỷ vật Liệt sĩ Nguyễn Văn Rô.

Không chỉ với những người đã hy sinh, việc trao trả hồ sơ còn như cuộc hội ngộ muộn màng với chính tuổi trẻ của người may mắn trở về. Trong lễ kỷ niệm 50 năm ngày đất nước thống nhất tổ chức tại tỉnh Cà Mau, ông Lê Ðởm, xã Tân Phú, huyện Thới Bình, em ruột của cán bộ "đi B" Lê Suy, thay anh nhận lại bộ hồ sơ sau hơn 50 năm. “Anh tôi đã 83 tuổi, hiện sống tại quận Gò Vấp, TP Hồ Chí Minh, không đi xa được. Nhận lại hồ sơ, ảnh mừng lắm, như gặp lại chính mình của những năm tháng tuổi đôi mươi”.

Gia đình ông Lê Suy có 11 anh em, 3 người tập kết ra Bắc, 2 người hy sinh, 5 người là thương binh. Ngày đất nước thống nhất, Nhà nước phong tặng và truy tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng cho mẹ ông và người cô Út. Câu chuyện của gia đình ông là một phần thu nhỏ của lịch sử, minh chứng sinh động cho tinh thần bất khuất của cả thế hệ.

“Chúng tôi mang theo miền Nam trong tim, lớn lên bằng lý tưởng của miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Khi trở về, chúng tôi dốc lòng vì miền Nam yêu dấu, mảnh đất đã sinh ra chúng tôi”, hôm gặp lại chúng tôi ở Sài Gòn, ông Suy khề khà kể.

Câu chuyện của Bác sĩ Nguyễn Văn Thể, 83 tuổi, Phường 2, TP Cà Mau, cũng gợi nhắc một thế hệ đã sống trọn vẹn với lý tưởng. Tập kết ra Bắc từ năm 1954, được đào tạo ngành Quân y, ông "đi B" năm 1970 trở lại miền Nam sau 9 tháng vượt Trường Sơn gian khó. Sau nửa thế kỷ đi qua chiến tranh, công tác và cống hiến, hôm nay, khi cầm lại bộ hồ sơ gói ghém cả tuổi xuân, ông xúc động: “Tôi nhận lại không chỉ giấy tờ, mà là một phần đời của mình. Ðồng đội tôi, ít ai còn có được may mắn này”.

Cùng xúc cảm trào dâng, ông Phạm Hữu Liêm, 84 tuổi, quê huyện Cái Nước, sụt sùi: “Cả cuộc đời mình đâu nghĩ sẽ gặp lại hồ sơ ngày trước gửi lại tổ chức để về Nam. Giờ niềm vui nhân lên gấp nhiều lần khi đất nước mừng nửa thế kỷ thống nhất, tôi nhận lại “tuổi xuân” của mình”.

Theo Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III, hiện còn khoảng 72 ngàn hồ sơ, kỷ vật của cán bộ tập kết và "đi B" được lưu giữ, trong đó gần 56 ngàn hồ sơ đã xác định danh tính. Hơn 40% số cán bộ đã nhận được bản sao hồ sơ, phần còn lại vẫn đang chờ một ngày được trao lại đúng địa chỉ. Việc bảo quản, rà soát, kết nối, trao trả kỷ vật là một phần trong nỗ lực tri ân sâu sắc của Ðảng, Nhà nước và quân đội đối với những người có công với cách mạng, những người đã âm thầm hy sinh, cống hiến cả cuộc đời cho độc lập dân tộc.

Mỗi bộ hồ sơ được trao trả không chỉ là hồi âm của lịch sử, mà còn là thông điệp đầy nhân văn gửi đến mai sau rằng Tổ quốc không bao giờ quên. Những buổi lễ diễn ra, ý nghĩa lại lan tỏa mạnh mẽ như những nhịp cầu nối hiện tại với quá khứ, gợi mở tương lai được xây đắp bằng chính sự biết ơn và trân trọng. Chiến tranh đã lùi xa, nhưng lòng người chưa thôi chờ đợi. Có thể người thân không còn, nhưng di vật trở về vẫn đủ để thắp sáng miền ký ức. Mỗi bộ hồ sơ như của Liệt sĩ Nguyễn Văn Tư, Nguyễn Văn Rô; hồ sơ "đi B" của ông Lê Suy, Nguyễn Văn Thể, Phạm Hữu Liêm từ tro bụi chiến tranh lại hồi sinh, lặng lẽ kể câu chuyện một thời hào hùng, để hôm nay chúng ta tiếp nối, gìn giữ./.

Phong Phú