'Lá chắn' vững chắc ngăn ngừa biến chứng cúm mùa

Bác sỹ Nguyễn Tuấn Hải, chuyên gia từ Hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec

Thưa ông, tại sao việc tiêm vắc-xin lại có vai trò quan trọng trong việc chủ động phòng bệnh cúm mùa?

Cúm mùa là bệnh nhiễm trùng hô hấp do virus cúm gây ra. Như tên gọi, bệnh này thường xảy ra vào mùa đông - xuân, khi virus cúm phát triển mạnh trong điều kiện lạnh và ẩm. Đây là bệnh nhiễm trùng hô hấp khá phổ biến, có thể gây ra các biến chứng nặng, thậm chí tử vong.

Cúm mùa lây lan rất nhanh qua các giọt dịch hô hấp khi ho, hắt hơi hoặc qua tiếp xúc với tay. Chính vì vậy, việc phòng bệnh qua các biện pháp vệ sinh là rất quan trọng, nhưng chưa đủ. Mỗi cá nhân cần chủ động bảo vệ mình, và đó chính là lý do vắc-xin phòng cúm mùa ra đời, giúp tạo ra miễn dịch chủ động để ngăn ngừa bệnh.

Hiện nay có những loại vắc-xin phòng cúm mùa nào?

Vắc-xin cúm mùa có thể được phân loại theo bản chất thành vắc-xin bất hoạt (virus đã chết hoặc chỉ một phần của virus) và vắc-xin sống giảm độc lực. Hiện nay, vắc-xin chủ yếu sử dụng là vắc-xin bất hoạt, với các loại vắc-xin 3 giá hoặc 4 giá (bao gồm 3 hoặc 4 chủng virus).

Mục đích là bảo vệ con người trước phần lớn các virus cúm đang lưu hành trên thế giới. Tuy nhiên, chúng ta cần phải lưu ý chọn vắc-xin theo mùa và theo khu vực (Bắc bán cầu hoặc Nam bán cầu), vì mùa cúm ở hai khu vực này khác nhau.

Vì sao chúng ta cần phải tiêm vắc-xin cúm mùa hàng năm?

Bệnh cúm mùa do vi rút cúm (thường là 4 chủng từ H1N1, H3N2 và 2 chủng nhóm B) gây ra và lan truyền trong cộng đồng với khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục (chúng ta sẽ thường xuyên tiếp xúc với vi rút cúm mới), nhưng theo quy luật nhất định về di truyền.

Mỗi năm, chủng vi rút cúm lưu hành khác nhau, nên chúng ta cần tiêm nhắc vắc-xin cúm mùa hàng năm (1 lần trong năm). Từ lâu, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã thiết lập các trạm quan trắc vi rút cúm mùa trên khắp thế giới (có cả ở Việt Nam) để phân lập, xác định vi rút cúm mùa lưu hành ở các khu vực (các vùng địa lý, khí hậu, Bắc bán cầu và Nam bán cầu…).

Từ đó dự đoán, xác định chủng vi rút cúm sẽ xuất hiện vào mùa đông - xuân khu vực Bắc bán cầu (từ tháng 10 đến hết tháng 4 năm sau) và vào mùa đông - xuân khu vực Nam bán cầu (từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm). Từ việc xác lập được khả năng chủng vi rút cúm nào sẽ hoành hành ở đâu (Bắc và Nam bán cầu), WHO sẽ đưa ra các hướng dẫn về chủng vi rút cúm để sản xuất vắc-xin phòng cúm mùa cho các nhà sản xuất vắc-xin tuân theo và cung cấp cho thị trường theo thời gian tốt nhất (Bắc bán cầu là vào tầm tháng 8-9, còn Nam bán cầu là vào tháng 4-5 hàng năm).

Đó là lý do tại sao chúng ta sống ở Việt Nam lại cần tiêm vắc-xin cúm mùa mỗi năm 1 lần và vào thời điểm trước khi mùa bệnh cúm bắt đầu, cũng như cần tiêm đúng vắc-xin theo mùa đã được khuyến cáo. Do Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, nên mùa cúm ở miền Bắc và miền Nam có thể lệch nhau chút về thời gian, nhưng vì nằm trọn vẹn ở Bắc bán cầu và theo khuyến cáo của WHO, nên tiêm đúng chủng loại vắc-xin Bắc bán cầu theo mùa, tức là bao trùm từ mùa đông năm nay tới hết mùa xuân năm sau. Điều đó có nghĩa, muốn chống lại dịch cúm mùa thì mỗi người dân nên tiêm vắc-xin vào mùa thu.

Tiêm phòng bệnh cúm mùa là biện pháp hữu hiệu để bảo vệ sức khỏe. Trong ảnh: Bác sỹ tại Hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec đang tiêm vắc-xin phòng cúm cho người dân

Trong thời điểm này, đối tượng nào cần ưu tiên tiêm vắc-xin cúm mùa, thưa ông?

Các đối tượng có nguy cơ cao như trẻ em (do khả năng lây nhiễm cao), người lớn tuổi (vì hệ miễn dịch yếu), phụ nữ mang thai (do thay đổi miễn dịch và thể trạng), người mắc bệnh nền (như tiểu đường, bệnh tim mạch, hen suyễn) và nhân viên y tế là những nhóm cần được ưu tiên tiêm vắc-xin. Nhưng khuyến cáo chung là mọi người dân đều nên tiêm vắc-xin cúm mùa để bảo vệ sức khỏe.

Có nhiều người vẫn nghĩ rằng cúm mùa chỉ là một bệnh nhẹ, nên chủ quan. Ông có thể giải thích rõ hơn về những biến chứng nguy hiểm mà cúm có thể gây ra nếu không được tiêm vắc-xin hoặc điều trị kịp thời?

Với những nhóm đối tượng nguy cơ cao như người già, trẻ em, phụ nữ có thai, hoặc người có bệnh nền, cúm có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, suy hô hấp, hoặc thậm chí tử vong. Chính vì vậy, tiêm vắc-xin cúm mùa là một biện pháp quan trọng để phòng ngừa những biến chứng nguy hiểm này.

Về mặt kinh tế, theo ông, tiêm vắc-xin cúm mùa mang lại những lợi ích gì?

Tiêm vắc-xin cúm mùa là một biện pháp phòng ngừa rất hiệu quả và tiết kiệm. Chi phí tiêm vắc-xin thấp hơn nhiều so với chi phí điều trị bệnh cúm hoặc can thiệp y tế trong trường hợp có biến chứng.

Hơn nữa, khi mắc cúm, bệnh nhân phải nghỉ làm việc hoặc nghỉ học, điều này gây mất thời gian và ảnh hưởng đến năng suất lao động. Vì vậy, tiêm vắc-xin cúm mùa không chỉ giúp tiết kiệm chi phí y tế, mà còn giảm thiểu chi phí cơ hội.

Vậy có tác dụng phụ nào mà chúng ta cần lưu ý khi tiêm vắc-xin cúm mùa không?

Tác dụng phụ của vắc-xin cúm mùa thường là rất nhẹ và ít gặp. Các tác dụng phụ có thể bao gồm đau tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, buồn nôn, hoặc mẩn ngứa. Tuy nhiên, những phản ứng này thường chỉ kéo dài một vài ngày và không gây nguy hiểm.

Ông có thể chia sẻ về tình hình dịch cúm mùa tại Việt Nam năm nay có gì đáng lo ngại so với các năm trước?

Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) đang theo dõi sát sao tình hình dịch bệnh trong nước và thế giới. Các biện pháp phòng ngừa như vệ sinh cá nhân, môi trường, tiêm phòng vắc-xin được khuyến cáo. Tuy nhiên, chúng ta cần cảnh giác và chủ động phòng ngừa, đặc biệt là trong mùa đông - xuân khi cúm có xu hướng gia tăng.

Ông giải thích tại sao việc tiêm vắc-xin không chỉ bảo vệ bản thân, mà còn bảo vệ cộng đồng?

Khi một người được tiêm vắc-xin cúm, họ không chỉ bảo vệ bản thân, mà còn góp phần bảo vệ cộng đồng, đặc biệt là những người không thể tiêm vắc-xin như trẻ em dưới 6 tháng tuổi, người bị dị ứng với vắc-xin, hoặc những người có hệ miễn dịch yếu. Tiêm vắc-xin giúp giảm sự lây lan của virus cúm trong cộng đồng, tạo ra một lớp miễn dịch cộng đồng, bảo vệ những người dễ bị tổn thương.

Ngoài việc tiêm vắc-xin cúm, ông có lời khuyên gì trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong mùa đông - xuân?

Ngoài việc tiêm vắc-xin, mọi người cần duy trì thói quen vệ sinh cá nhân như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi ra ngoài, tránh tiếp xúc gần với người bị bệnh, tăng cường sức đề kháng bằng chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.

Việc mỗi năm phải tiêm vắc-xin một lần khiến nhiều người thấy phiền phức. Liệu có loại vắc-xin cúm nào có thể bảo vệ lâu dài, không cần phải tiêm nhắc lại mỗi năm không, thưa ông?

Hiện chưa có loại vắc-xin nào có thể phòng bệnh cúm lâu dài. Bởi vì virus cúm luôn biến đổi và thay đổi theo mùa, nên chúng ta cần phải tiêm vắc-xin mỗi năm để đảm bảo bảo vệ hiệu quả trước những chủng virus cúm mới đang lưu hành.

Dương Ngân thực hiện