Làm 355km đường sắt đô thị, TP.HCM coi mô hình TOD là trụ cột chiến lược

Ngày 23-9, tại TP.HCM diễn ra Hội thảo “Nâng cao năng lực triển khai định hướng giao thông công cộng (TOD) và Lễ ký kết bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND TP.HCM và Bộ Ngoại giao, Khối Thịnh vượng chung và Phát triển Vương quốc Anh.

Toàn cảnh hội thảo.

355km đường sắt đô thị đến năm 2035

Ông Bùi Xuân Cường, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, Hội thảo hôm nay và Lễ ký kết bản ghi nhớ hợp tác sẽ góp phần đặt nền tảng vững chắc cho một trụ cột hợp tác mới trong quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam nói chung, TP.HCM nói riêng với Vương quốc Anh: Hợp tác trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng và phát triển đô thị.

Lễ ký kết bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND TP.HCM và Bộ Ngoại giao, Khối Thịnh vượng chung và Phát triển Vương quốc Anh.

"TP.HCM đang ở thời điểm bản lề của quá trình phát triển khi vừa hoàn thành hợp nhất với tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, mở rộng không gian lên hơn 6.700 km², dân số khoảng 14 triệu người.

Với tầm vóc mới, TP xác định mục tiêu trở thành siêu đô thị tầm khu vực, trung tâm tài chính, thương mại, logistics, công nghiệp công nghệ cao và du lịch biển quy mô khu vực, đóng vai trò then chốt trong mạng lưới kinh tế và sáng tạo quốc gia và khu vực.

Đồng thời, với lợi thế có đủ 5 loại hình giao thông gồm đường bộ, đường sắt, hàng không, đường biển và đường thủy, TP đang từng bước khẳng định và củng cố vị thế là một trung tâm quan trọng, kết nối liên vùng với cả nước, với khu vực và thế giới, mở ra nhiều cơ hội hợp tác và phát triển" - ông Cường nhấn mạnh.

Ông Bùi Xuân Cường, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM phát biểu tại hội thảo.

Phó Chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, nhằm hướng tới mục tiêu hoàn thành 355km đường sắt đô thị vào năm 2035 như đã được đặt ra trong Nghị quyết 188 của Quốc hội, TP đang tập trung triển khai các tuyến metro trọng điểm như metro số 1 tại khu vực Bình Dương trước đây, metro số 2 và nghiên cứu mở rộng kết nối vùng.

Ngoài ra, TP cũng đã ban hành Nghị quyết 38 quy định về lập, thẩm định, phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch khu vực phát triển đô thị TOD. Đây là bước đi quan trọng, tạo cơ sở pháp lý ban đầu cho việc triển khai mô hình TOD trên địa bàn TP, hướng đến giải quyết ách tắc giao thông, tạo lập một hệ thống giao thông thông minh, với luồng di chuyển tối ưu.

TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2035, có 355km đường sắt đô thị. Ảnh: Nguyễn Tiến

Ông Ian Lindsay, chuyên gia TOD của Công ty Crossrail International, Vương quốc Anh nhận định nếu muốn các nhà ga metro trở thành động lực phát triển đô thị thay vì chỉ là điểm dừng chân của hành khách, Việt Nam cần một chiến lược TOD rõ ràng, quyết liệt hơn.

Chuyên gia chỉ ra rằng, có nhiều mô hình TOD thành công trên thế giới. Tại Anh, Crossrail áp dụng cơ chế thu hồi giá trị đất, tức là phần lợi nhuận tăng thêm từ bất động sản được tái đầu tư vào hệ thống hạ tầng. Cách làm này không chỉ giảm gánh nặng tài chính cho ngân sách mà còn giúp giá trị đất đai quanh các nhà ga tăng thêm tới 20%. Còn Hồng Kông (Trung Quốc) lại thành công với mô hình kết hợp đường sắt và phát triển bất động sản, nơi mà lợi nhuận từ hoạt động địa ốc thậm chí vượt cả doanh thu vận hành metro.

Từ thực tế đó, ông đề xuất cho Việt Nam 4 giải pháp, đầu tiên là thí điểm ngay tại các ga tiềm năng, vừa làm vừa sửa để tích lũy kinh nghiệm; thứ hai là gắn kết chặt chẽ TOD và xây dựng metro, bảo đảm đồng bộ; thứ ba là xây dựng công thức riêng phù hợp với thực tiễn địa phương; thứ tư là cập nhật khung pháp lý, loại bỏ những quy định lỗi thời, tạo hành lang thuận lợi cho TOD.

TP.HCM chưa có dự án TOD để rút kinh nghiệm

Tại hội thảo, ông Võ Tấn Thành – Phó Trưởng phòng Hợp tác công tư (PPP), Ban Quản lý Phát triển Đô thị TP.HCM cho biết, hiện nay TP.HCM đã có trong tay ý tưởng, chính sách và bước khởi động cho mô hình TOD. Tuy nhiên, thành phố chưa có dự án TOD nào làm bài học mẫu để tích lũy kinh nghiệm cụ thể.

Dù vậy, các động thái tiên phong đã bắt đầu hình thành: lựa chọn khu vực thí điểm, kêu gọi đầu tư, học hỏi quốc tế. Tuyến metro số 1, hiện đã đưa vào khai thác, đang mở ra cơ hội hiện thực hóa các dự án TOD, đóng vai trò như nền móng cho chiến lược dài hạn.

TP.HCM đã chủ động lựa chọn các vị trí tiềm năng dọc các tuyến metro số 1, số 2 và Vành đai 3 để phát triển theo mô hình TOD, tránh triển khai dàn trải. Cách tiếp cận là quy hoạch sử dụng đất một cách bài bản xung quanh các nhà ga, nhằm tối ưu hóa lợi ích kinh tế – xã hội. Cơ chế khai thác quỹ đất bao gồm tổ chức đấu thầu, đấu giá và thu hút đầu tư, tập trung vào các vị trí "vàng" quanh nhà ga.

TP.HCM chưa có dự án TOD để rút kinh nghiệm. Ảnh: NN

Để đảm bảo hiệu quả và phát huy tối đa nguồn lực, TP cần áp dụng chiến lược đầu tư theo từng giai đoạn, tập trung vào các TOD trọng điểm, mang tính chiến lược cao để tạo ra hiệu ứng lan tỏa.

Cụ thể, giai đoạn 5 năm đầu (từ 2025), tập trung phát triển TOD dọc các tuyến metro số 1 (đã hoàn thành), tuyến metro số 2 (dự kiến khởi công cuối 2025), tuyến nối dài metro số 2 (Bến Thành – Thủ Thiêm – Sân bay Tân Sơn Nhất), và tuyến Vành đai 3. Mục tiêu là vừa làm, vừa học, tích lũy kinh nghiệm và từng bước hình thành hành lang phát triển đô thị theo hướng bền vững, kết nối.

Ngoài ra, tuyến metro số 1 kết nối TP.HCM và tỉnh Bình Dương cũ sẽ đóng vai trò then chốt trong việc tạo mạng lưới liên kết giữa thành phố và sân bay Long Thành trong tương lai. Trong giai đoạn này, TP.HCM sẽ phát triển TOD tại 11 vị trí cụ thể.

Giai đoạn 2, 10 đến 15 năm tiếp theo, TP sẽ tập trung đầu tư các tuyến metro số 3, 4 và 6, qua đó từng bước hoàn thiện mạng lưới đường sắt đô thị khép kín trong nội đô. Đồng thời, mở rộng liên kết vùng thông qua tuyến metro số 2 (kéo dài về tỉnh Bình Dương cũ) và tuyến metro hướng Vũng Tàu – Sân bay Long Thành.

Giai đoạn 3, trên 15 năm tiếp theo, TP sẽ tiếp tục mở rộng hệ thống đường sắt đô thị với các tuyến metro số 5, 7, 8, 9, 10 và các tuyến mới khác, hướng tới mục tiêu hoàn thành mạng lưới metro đồng bộ, khép kín, hiện đại, phục vụ hiệu quả nhu cầu đi lại của người dân TP.HCM mới và vùng phụ cận.

NHƯ NGỌC. Ảnh: TRẦN LINH