Làm gì để phục hồi thị trường lao động?

Bức tranh việc làm của người lao động phần nào thể hiện “sức khỏe” của doanh nghiệp. Ảnh: Quang Vinh.

Hơn nửa triệu lao động bị mất việc, giảm giờ làm

Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH), số lao động mất việc tập trung vào các doanh nghiệp (DN) công nghiệp chế biến, chế tạo ở một số ngành như dệt may, da giày, sản xuất và lắp ráp linh kiện điện tử, chế biến gỗ. Tuy nhiên, bên cạnh một số ngành cắt giảm thì nhiều DN vẫn có nhu cầu tuyển dụng lao động (nhu cầu tuyển lao động trong 4 tháng đầu năm 2023 là 481,2 nghìn lao động; trong đó nhu cầu tuyển tại các khu công nghiệp, khu chế xuất khoảng 146 nghìn lao động).

“Việc cắt giảm lao động hiện tại mang tính cục bộ, vẫn trong khả năng kiểm soát. Tuy nhiên, nếu khó khăn về thiếu đơn hàng, thiếu nguyên vật liệu, giá năng lượng không được giải quyết thì số lượng lao động phải cắt giảm việc làm sẽ tăng cao, sẽ lan sang các ngành nghề khác trong thời gian tới” - Bộ LĐTB&XH nhận định.

Trong báo cáo kinh tế - xã hội gửi Chính phủ của Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới đây cũng cho biết, hơn nửa triệu lao động bị ảnh hưởng việc làm chiếm khoảng 3,4% tổng số lao động trong DN. Trong đó, số lao động bị mất việc, thôi việc là 279.409 người (chiếm 54,79%). Tình trạng lao động bị mất việc, giãn việc chủ yếu tập trung tại một số tỉnh, thành phố lớn có nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất. Bức tranh việc làm của người lao động (NLĐ) cũng phần nào thể hiện sức khỏe của DN. Trong 5 tháng, số DN gia nhập và tái gia nhập thị trường đạt 94.959 DN, giảm 3,7% so với cùng kỳ. Tuy vậy, có 88.040 DN rút khỏi thị trường, tăng 22,6%, chủ yếu lựa chọn hình thức tạm ngừng kinh doanh trong ngắn hạn.

Còn theo Navigos Group - nhà cung cấp dịch vụ tuyển dụng tại Việt Nam, hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề nhu cầu tuyển dụng sụt giảm trung bình 18% so với thời điểm trước khi đại dịch bùng phát, và giảm trung bình 16% so với thời điểm phục hồi sau dịch (năm 2022). Cá biệt, có lĩnh vực nhu cầu tuyển sụt giảm 43% so cùng kỳ năm trước. 3 lĩnh vực nhu cầu tuyển sụt giảm nhiều nhất gồm: Du lịch, nhà hàng và khách sạn; dệt may và da giày; xây dựng và bất động sản. Bên cạnh đó, các lĩnh vực công nghệ thông tin; xuất - nhập khẩu; vận tải và logistics, ngân hàng và dịch vụ tài chính… cũng ghi nhận mức tuyển dụng sụt giảm đáng kể.

Vẫn theo Navigos, những tháng đầu năm, chưa có tín hiệu tích cực về tình hình kinh tế thị trường quốc tế và trong nước được ghi nhận. Nhiều DN vẫn “án binh bất động” trong trạng thái chờ và nghe ngóng thị trường. Dự báo cho đến khi nền kinh thế giới chạm đáy và phục hồi trở lại, các DN sẽ cố gắng thực hiện các biện pháp cắt giảm chi phí để bảo toàn nhân sự, hoặc có thể thắt chặt thêm nếu tình hình trở nên xấu hơn.

Nhiều doanh nghiệp vẫn nỗ lực đảm bảo việc làm cho người lao động trong bối cảnh kinh tế khó khăn. Ảnh: Quang Vinh.

Doanh nghiệp và người lao động đều cần tiếp sức

Thời gian qua, Chính phủ, các địa phương và DN đã nỗ lực trong việc bảo đảm quyền lợi cho NLĐ mất việc như kết nối, giới thiệu việc làm, có nơi đã dành cho lao động nữ những quan tâm riêng như không chấm dứt hợp đồng đối với phụ nữ mang thai, nghỉ thai sản, nuôi con dưới 12 tháng tuổi. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cũng đã có nghị quyết về việc hỗ trợ đoàn viên công đoàn bị chấm dứt hợp đồng lao động do DN bị cắt giảm đơn hàng… Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách hỗ trợ vẫn chưa được như kỳ vọng, bằng chứng là số DN rút khỏi thị trường vẫn gia tăng kéo theo đó số NLĐ mất việc làm cũng tăng.

Trước những khó khăn của thị trường lao động, nhiều chuyên gia cho rằng, cần tập trung thực hiện các giải pháp để tiếp tục duy trì sự phục hồi của thị trường, đảm bảo việc làm cho NLĐ. Đơn cử như thực hiện các giải pháp để thu hút đầu tư, hỗ trợ DN phục hồi và phát triển sản xuất kinh doanh. Tập trung vào hỗ trợ DN tiếp cận thị trường, tìm kiếm đơn hàng mới, giảm chi phí sản xuất kinh doanh thông qua việc giảm lãi suất vay, hỗ trợ giảm thuế, giảm các khoản phí, lệ phí phải đóng...

Để khôi phục thị trường, nhiều kiến nghị cụ thể từ cộng đồng DN cho rằng những chi phí lao động cũng cần được giảm. Cụ thể, cần tiếp tục giãn, hoãn, giảm các khoản phí liên quan đến bảo hiểm xã hội, kinh phí công đoàn, hay xem xét mức đóng thuế thu nhập cá nhân mới để phù hợp với bối cảnh mới.

Cùng với đó, cần đẩy nhanh việc hoàn thuế cho DN tránh kéo dài như hiện nay. Một số cơ chế đặc biệt cũng cần được suy nghĩ tới, ví dụ cho phép DN được hoàn thuế trong vòng 3 tháng sau khi hoàn thành xuất khẩu đơn hàng và kết hợp các biện pháp thanh tra, hậu kiểm để kiểm soát rủi ro, chống gian lận thuế nhằm tạo điều kiện cho số đông các DN tuân thủ tốt pháp luật.

“Cần tìm kiếm, khai thác thị trường mới, tăng đơn hàng cho DN. Bên cạnh đó cần có giải pháp hỗ trợ DN thiếu vốn, khó tiêu thụ sản phẩm, giúp họ ổn định sản xuất, có như vậy họ mới có khả năng giữ chân NLĐ” - ông Phạm Hoài Nam, Vụ trưởng Thống kê dân số và lao động (Tổng cục Thống kê) nêu ý kiến.

Còn theo ông Phạm Mạnh Thùy - Trưởng ban Nhân lực (Viện Chiến lược phát triển), việc xây dựng cơ sở dữ liệu về dự báo thị trường có ý nghĩa rất quan trọng, bởi thực tế trong 5 tháng qua bên cạnh số lao động thất nghiệp, mất việc làm vẫn ghi nhận những điểm sáng về tuyển dụng nguồn nhân lực. Điều này cho thấy, việc điều tiết thị trường có ý nghĩa rất lớn. Về dự báo cung lao động, ông Thùy cho rằng chỉ nên dự báo xu hướng, kỹ năng của NLĐ, không nên tham vọng dự báo kỹ năng của từng ngành.

Trong khi đó, ông Ngô Xuân Liễu - Giám đốc Trung tâm quốc gia về dịch vụ việc làm (Cục Việc làm, Bộ LĐTB&XH) cho biết, số liệu tổng hợp hằng ngày về thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp cho thấy khoảng 70% NLĐ bị mất việc là lao động phổ thông. Do vậy, khi số lượng lao động phổ thông thất nghiệp cao sẽ gây áp lực rất lớn cho các địa phương trong giải quyết việc làm cũng như an sinh xã hội. Do đó, cần có các chính sách triển khai hỗ trợ DN trong quá trình phục hồi sản xuất - kinh doanh để giữ chân NLĐ.

Đồng quan điểm, ông Tào Bằng Huy - Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ LĐTB&XH) cho rằng, chúng ta phải chủ động để nắm bắt, làm chủ được diễn biến thay đổi của cung cầu lao động thì mới có thể quản trị, điều tiết thị trường lao động. Trên cơ sở xác định mô hình phân tích, dự báo phù hợp mới có thể biết rõ thông tin đầu vào và từ đó tổ chức mạng lưới cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời. Đây chính là yếu tố then chốt, quyết định đến đầu ra của hoạt động phân tích dự báo.

Thông tin từ Bộ LĐTB&XH, số lao động trong DN bị ảnh hưởng nửa đầu năm 2023 là gần 510.000 người. Số thôi việc, mất việc là 280.000 người; nhiều nhất là ngành dệt may, sau đó đến da giày (31.600 người), sản xuất linh kiện và sản phẩm điện tử (45.000 người). Nơi có lao động mất việc nhiều nhất là khu công nghiệp, khu kinh tế lớn như Bình Dương, Đồng Nai, TPHCM, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hải Dương và Hà Nội. Trong đó, dệt may là lĩnh vực công nhân bị giảm giờ làm nhiều nhất, kế đến là da giày, sản xuất linh kiện và sản phẩm điện tử, chế biến thủy, hải sản, chế biến gỗ.

Lê Bảo