Làm sao để nhận biết sớm dấu hiệu trầm cảm ở người thân?

Trong xã hội hiện đại, khi tốc độ sống ngày càng nhanh, áp lực về công việc, tài chính, các mối quan hệ xã hội và kỳ vọng cá nhân khiến nhiều người rơi vào tình trạng căng thẳng tâm lý kéo dài. Một trong những hậu quả nghiêm trọng của áp lực tinh thần là trầm cảm – căn bệnh không chỉ ảnh hưởng đến người mắc mà còn tác động sâu sắc đến gia đình và những người xung quanh.

Điều đáng nói là nhiều người đang sống chung với trầm cảm mà không hề nhận ra, hoặc không được người thân kịp thời phát hiện và hỗ trợ. Nhận biết sớm trầm cảm không chỉ giúp người bệnh có cơ hội hồi phục nhanh hơn mà còn có thể cứu sống họ trong những tình huống nguy hiểm. Vậy, làm sao để nhận biết sớm dấu hiệu trầm cảm ở người thân?

Hình minh họa - Nguồn: Internet

Tâm trạng thất thường

Người bị trầm cảm thường trải qua cảm giác buồn bã, tuyệt vọng hoặc mất phương hướng kéo dài – khác với những buồn phiền thông thường. Họ có thể khóc mà không rõ lý do, hoặc tỏ ra vô cảm với những chuyện lẽ ra phải có cảm xúc. Một số người trở nên cáu kỉnh, nóng nảy và dễ giận dữ với những điều nhỏ nhặt. Đây là sự thay đổi tâm lý sâu sắc, thường kéo dài ít nhất từ hai tuần trở lên.

Mất hứng thú hoặc không còn động lực sống

Một trong những dấu hiệu rõ rệt nhất của trầm cảm là việc người bệnh mất dần niềm vui sống. Họ không còn hứng thú với các hoạt động từng yêu thích, như nghe nhạc, nấu ăn, gặp gỡ bạn bè, thể thao hoặc công việc. Họ có thể từ chối lời mời đi chơi, tỏ ra miễn cưỡng trong mọi hoạt động, hoặc đơn giản chỉ là không muốn rời khỏi giường.

Rối loạn giấc ngủ và ăn uống

Trầm cảm ảnh hưởng trực tiếp đến thói quen sinh hoạt. Người bệnh có thể bị mất ngủ – khó đi vào giấc ngủ, hay thức giấc giữa đêm, hoặc dậy rất sớm mà không thể ngủ lại. Ngược lại, một số người lại ngủ rất nhiều như một cách để trốn tránh thực tại. Tình trạng ăn uống cũng thay đổi – ăn quá ít dẫn đến sụt cân hoặc ăn nhiều mất kiểm soát dẫn đến tăng cân bất thường.

Suy giảm năng lượng và tập trung

Người mắc trầm cảm thường than phiền rằng họ cảm thấy kiệt sức ngay cả khi không làm gì nhiều. Họ có thể làm việc chậm chạp, thiếu tập trung, hay quên, đưa ra quyết định kém và không thể hoàn thành những công việc đơn giản hàng ngày. Điều này ảnh hưởng đến hiệu suất học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội của họ.

Tự ti, cảm giác tội lỗi và vô giá trị

Một trong những biểu hiện đáng chú ý là người bệnh liên tục có suy nghĩ tiêu cực về bản thân. Họ có thể cho rằng mình vô dụng, không xứng đáng được yêu thương, hoặc là gánh nặng của gia đình. Những cảm giác này không nhất thiết phải được bộc lộ công khai, nhưng nếu để ý kỹ trong cách họ nói chuyện, nhìn nhận bản thân, hoặc qua những lời than thở nhẹ nhàng, bạn có thể nhận ra dấu hiệu trầm cảm tiềm ẩn.

Thu mình và tránh giao tiếp xã hội

Khi bị trầm cảm, người bệnh có xu hướng tránh tiếp xúc với mọi người. Họ không muốn trò chuyện, né tránh giao tiếp, hoặc viện cớ để không phải tham gia các hoạt động xã hội. Điều này có thể khiến họ rơi vào trạng thái cô lập và ngày càng chìm sâu hơn vào tâm trạng tiêu cực.

Suy nghĩ hoặc hành vi tự làm hại bản thân

Đây là dấu hiệu nghiêm trọng và nguy hiểm nhất. Người trầm cảm ở mức độ nặng có thể có những suy nghĩ như “muốn biến mất”, “muốn chết đi cho nhẹ lòng”, “mọi người sẽ tốt hơn nếu không có mình”. Trong một số trường hợp, họ có thể thực hiện hành vi tự làm hại bản thân như rạch tay, uống thuốc quá liều hoặc tìm cách kết thúc cuộc sống. Đây là lúc cần sự can thiệp ngay lập tức từ gia đình và các chuyên gia.

Vậy khi phát hiện người thân có dấu hiệu trầm cảm, bạn nên làm gì?

Không phán xét, không ép buộc họ “vui lên”: Đừng nói những câu như “Cố lên đi”, “Có gì đâu mà buồn”, “Người khác còn khổ hơn”… Những lời khuyên này dù có ý tốt nhưng dễ khiến người bệnh cảm thấy bị cô lập hoặc tội lỗi vì không thể vượt qua cảm xúc của chính mình.

Lắng nghe bằng sự cảm thông thực sự: Hãy ở bên họ, sẵn sàng lắng nghe khi họ muốn nói. Bạn không cần phải có lời khuyên cụ thể, đôi khi chỉ cần sự hiện diện và ánh mắt thấu hiểu cũng đủ giúp họ thấy an toàn.

Khuyến khích và hỗ trợ tìm đến chuyên gia: Hãy giúp họ tiếp cận với các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần hoặc các trung tâm hỗ trợ tinh thần. Trong một số trường hợp, bạn nên chủ động liên hệ để đặt lịch hẹn và đi cùng họ.

Tạo ra môi trường tích cực và ổn định: Hạn chế mâu thuẫn, tránh căng thẳng trong gia đình, và khuyến khích những hoạt động nhẹ nhàng như đi dạo, thiền, nghe nhạc, tập thể dục… sẽ giúp người trầm cảm dần cảm thấy an toàn và dễ mở lòng hơn.

Kiên trì và đồng hành lâu dài: Trầm cảm không thể khỏi trong một sớm một chiều. Quá trình phục hồi có thể kéo dài, có lúc tốt hơn rồi lại xấu đi. Sự kiên nhẫn, tin tưởng và tình cảm chân thành từ gia đình chính là liều thuốc quan trọng nhất.

Trầm cảm là một căn bệnh thầm lặng, có thể xảy ra với bất kỳ ai – kể cả những người luôn tỏ ra mạnh mẽ nhất. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu trầm cảm ở người thân không chỉ giúp họ thoát khỏi sự cô đơn trong tâm hồn, mà còn là cách thể hiện yêu thương sâu sắc nhất. Trong thế giới ngày càng ồn ào, có lẽ điều quý giá nhất là chúng ta biết dừng lại để lắng nghe và thấu hiểu nhau.

Trương Hiền