Làm sống lại không gian văn hóa chợ Cốc Lếu xưa

Sinh ra và lớn lên tại thị xã Lào Cai xưa, nay đã bước sang tuổi 65, bà Trần Thị Minh (phường Lào Cai) vẫn không thể quên những ký ức tuổi thơ gắn bó với mảnh đất quê hương. Trong đó, hình ảnh chợ Cốc Lếu bên bờ sông Hồng chỉ cách nhà bà khoảng 1 km, luôn hiện lên rõ nét như một phần không thể tách rời của ký ức.

Ngày đó, bà thường được mẹ cho ra chợ Cốc Lếu chơi, khi lớn lên còn được mang rau ra chợ Cốc Lếu bán. Trong ký ức của bà, chợ Cốc Lếu nhộn nhịp nhất vào mỗi dịp cuối tuần, đặc biệt là ngày thứ Bảy và Chủ nhật. Những ngày ấy, đồng bào các dân tộc vùng cao lại xuống chợ buôn bán, giao lưu, gặp gỡ, chuyện trò, cùng ăn uống và hát giao tình thâu đêm.

Bà Trần Thị Minh nhớ lại những ký ức xưa về chợ Cốc Lếu.

Hôm nay, bên cạnh khu chợ Cốc Lếu khang trang, hiện đại mới được dựng lên không gian tái hiện lại khung cảnh chợ Cốc Lếu xưa. Đây là hoạt động mở màn cho chuỗi sự kiện hấp dẫn của Festival sông Hồng - Lào Cai 2025.

Đến thăm không gian tái hiện chợ Cốc Lếu xưa, hình ảnh quen thuộc của chợ Cốc Lếu xưa với những hàng quán mộc mạc, bình dị làm bằng tre vầu, mái lợp cỏ gianh, những chiếc bếp lò đắp bằng đất... kỷ niệm cũ ùa về khiến bà Minh xúc động.

Bà Trần Thị Minh chia sẻ: Tôi được chứng kiến chợ Cốc Lếu sôi động nhất vào giai đoạn những năm 70 của thế kỷ trước. Khi ấy, mỗi phiên chợ có rất đông đồng bào các dân tộc ở các huyện, các xã mang hàng hóa, nông sản xuống bán. Bà con đi chợ đều mặc những bộ trang phục mới rực rỡ nhất, nổi bật là trang phục màu đỏ của người Dao đỏ, màu đen của người Tày, Nùng, màu xanh mạ của người Giáy, màu xanh si lâm của người Hoa kiều…

Khi đó, chợ Cốc Lếu là chợ thị xã, nhưng sắc màu như chợ phiên vùng cao. Ở chợ có những quán cơm rất đơn sơ, trên bàn gỗ chỉ có ống đũa, vài cái thìa, bát nước mắm và mấy quả ớt. Người Mông ở nơi xa đến quán ăn cơm, họ nói chuyện, uống rượu và cười nói rất sung sướng. Tôi cảm giác như họ đợi cả tuần, cả tháng đi chợ Cốc Lếu chỉ để được gặp gỡ nhau.

Phường Lào Cai gấp rút hoàn thiện không gian chợ Cốc Lếu xưa.

Theo các tư liệu lịch sử, thì từ khi thực dân Pháp xây dựng cầu Cốc Lếu vào năm 1907 thì chợ Cốc Lếu cũng dần hình thành và càng ngày càng trở nên đông đúc, nhộn nhịp. Đây là phiên chợ nổi tiếng nhất tỉnh Lào Cai - trung tâm giao thương giữa miền ngược với miền xuôi, nơi trao đổi, mua bán hàng hóa, gặp gỡ, giao lưu của đồng bào các dân tộc như: Dao tuyển, Giáy, Xa Phó, Tày, Nùng, Mông, Kinh… và cả người Hoa bên Trung Quốc sang.

Chợ Cốc Lếu xưa có những khu vực bán hàng nông sản, vải vóc, giầy dép, quần áo; có dãy bán các loại vật nuôi, như: lợn, gà, ngan, vịt; dãy bán các loại nông cụ, như: cày, cuốc, dao, liềm,… Đặc biệt, dưới sân chợ có chỗ buộc ngựa và mép sông Hồng là nơi tập kết và mua bán các loại lâm thổ sản, như: gỗ, song, mây, vầu, trúc, bè mảng… từ thượng nguồn sông Hồng, sông Nậm Thi đưa về.

Trong bài bút ký “Chợ Cốc Lếu xưa”, cố nhà văn Mã A Lềnh viết: “Ở Lao Cai (có thể nói là Lao Cái, hoặc Lão Cai, đều mang nghĩa là chợ cổ, phố cổ) có nhiều chợ. Bát Xát có chợ Mường Hum; Sa Pa có chợ Sa Pả, sau này chuyển lên thành chợ Hồng Hồ; Mường Khương có chợ Bản Lầu, chợ Chậu, chợ phố huyện; Bắc Hà có chợ Bảo Nhai, chợ thị trấn, chợ Lùng Phình, chợ Sín Ma Cái... nhưng Cốc Lếu vẫn là chợ nổi tiếng nhất, vì là tâm điểm của các huyện trong địa vực và là tâm điểm giữa miền xuôi với miền ngược, còn là nơi giao thoa với nước bạn Trung Hoa”.

Bếp lò bằng đất gợi nhớ hình ảnh những quán cơm tại chợ Cốc Lếu xưa.

Đó là không gian thực của chợ Cốc Lếu cách đây hàng chục năm. Còn tại Festival sông Hồng - Lào Cai 2025, UBND phường Lào Cai đã và đang tìm cách tái hiện lại chợ Cốc Lếu xưa để người dân và du khách có dịp trải nghiệm không gian văn hóa độc đáo này.

Không gian chợ Cốc Lếu xưa không chỉ có các lán được làm bằng tre, vầu, mái gianh, được chia thành 2 khu ẩm thực (ẩm thực vùng cao Tây Bắc và ẩm thực Trung Hoa); khu trưng bày, tái hiện các nghề thủ công và mậu dịch; khu mua bán nông sản, nông cụ, hàng tạp hóa; khu trải nghiệm, trưng bày hình ảnh chợ Cốc Lếu xưa; sân khấu biểu diễn văn nghệ giàu bản sắc văn hóa.

Cùng với đó, tại hành lang chợ B Cốc Lếu cũng sẽ có 25 gian hàng thương mại của các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh phục vụ người dân và du khách cùng nhiều hoạt động đường phố nhộn nhịp bên bờ sông Hồng.

Theo ông Nguyễn Chí Công - Giám đốc Công ty Thi công xây dựng Đức Duy, đơn vị phụ trách tái hiện lại không gian chợ Cốc Lếu xưa, trong quá trình xây dựng ý tưởng, bộ phận tư vấn - thiết kế đã dành nhiều thời gian xem lại những hình ảnh, tư liệu để lại từ thời xưa về chợ Cốc Lếu, để nghiên cứu và thiết kế lại không gian tái hiện chợ Cốc Lếu xưa đảm bảo sinh động, chân thực nhất. Bên cạnh đó, từ cổng chợ, đến sân khấu và các gian hàng cũng được trồng thêm một số loại cây để tạo không gian xanh và đẹp.

Theo kế hoạch, vào 18h30, ngày 18/11/2025, UBND phường Lào Cai sẽ tổ chức khai mạc không gian chợ Cốc Lếu xưa. Tuy nhiên, từ ngày 15/11, khi không gian chợ Cốc Lếu xưa đang được gấp rút hoàn thành đã thu hút đông đảo người dân và du khách đến tìm hiểu. Nhiều bạn trẻ tỏ ra thích thú khi được xem cảnh các nghệ nhân, thợ thủ công tái hiện lại những hàng quán, bếp lò, làm sống lại khung cảnh của phiên chợ hình thành bên bờ sông Hồng cách đây hơn 100 năm.

Em Vàng Bảo Khuyên, xã Bát Xát cùng các bạn đang trải nghiệm không gian văn hóa chợ Cốc Lếu xưa, cho biết: Đến đây cháu đã hình dung được chợ Cốc Lếu ngày xưa là chợ nổi tiếng nhất của tỉnh. Chợ Cốc Lếu xưa đơn giản, mộc mạc, không hiện đại như bây giờ. Cháu rất mong muốn qua việc tái hiện lại được hình ảnh từ ngày xưa của chợ Cốc Lếu sẽ tạo ra điểm nhấn, thu hút được nhiều người đến tham quan và trải nghiệm.

Trao đổi với chúng tôi về việc tổ chức tái hiện lại không gian chợ Cốc Lếu xưa, ông Nguyễn Văn Nhất - Chủ tịch UBND phường Lào Cai cho rằng, đây là một hoạt động quan trọng trong các nội dung mà phường đang triển khai thực hiện phục vụ Festival sông Hồng - Lào Cai 2025.

Với ý nghĩa mở đầu cho chuỗi hoạt động hấp dẫn của Festival sông Hồng - Lào Cai 2025, mang chủ đề “ Nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt”, việc tái hiện lại không gian chợ Cốc Lếu xưa hứa hẹn sẽ đem đến cho Nhân dân và du khách những trải nghiệm chân thực, sinh động nhất về phiên chợ nổi tiếng nhất của tỉnh Lào Cai từ đầu thế kỷ XX. Từ đó, nhân lên niềm tự hào về lịch sử hơn 100 năm của chợ Cốc Lếu xưa và sự khang trang, hiện đại của chợ Cốc Lếu hôm nay.

Trần Tuấn Ngọc - Nguyễn Tất Đạt