Làm thế nào để 'sàn vàng' hấp dẫn?

PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP.HCM.

Ngân hàng Nhà nước hiện đang nghiên cứu đề xuất thành lập sở giao dịch vàng quốc gia. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

-Việc Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia là một chủ trương đúng đắn và cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Trong nhiều năm qua, thị trường vàng Việt Nam tồn tại nhiều bất cập: Giá vàng trong nước thường xuyên chênh lệch lớn so với thế giới, hoạt động giao dịch còn phân tán, chủ yếu dựa vào một số doanh nghiệp lớn và hệ thống ngân hàng thương mại, trong khi chưa có một sàn giao dịch tập trung minh bạch và hiện đại. Điều này không chỉ làm thị trường kém hiệu quả, mà còn tạo ra rủi ro đầu cơ, thậm chí gây bất ổn vĩ mô.

Nếu có một Sở giao dịch vàng quốc gia hoạt động theo chuẩn mực quốc tế, chúng ta sẽ đạt được nhiều lợi ích.

Thứ nhất, minh bạch hóa thị trường, giúp hình thành mức giá vàng sát với cung – cầu thực tế và tiệm cận giá thế giới.

Thứ hai, nâng cao vai trò quản lý của Nhà nước, vừa giám sát, vừa tạo công cụ chính sách để bình ổn khi cần.

Thứ ba, tạo thêm một kênh huy động, luân chuyển vàng trong dân theo hướng an toàn, hiệu quả hơn thay vì để vàng “ngủ yên” trong két.

Địa điểm sàn vàng có thể đặt ở đâu, thưa ông?

-Tôi cho rằng, địa điểm đặt sàn vàng quốc gia nên gắn với Trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM. Bởi lẽ, TP.HCM từ lâu đã là nơi sôi động nhất cả nước về kinh doanh vàng, tập trung nhiều thương hiệu lớn, doanh nghiệp chế tác và hệ thống phân phối.

Hơn nữa, việc đưa sàn vàng vào trong trung tâm tài chính quốc tế không chỉ tạo điều kiện cho nhà đầu tư trong nước mà còn mở ra khả năng kết nối với các sàn giao dịch quốc tế, biến TP.HCM thành một điểm đến quan trọng trong bản đồ tài chính hàng hóa toàn cầu.

Một khi sàn vàng hoạt động minh bạch, chuẩn hóa và được gắn với các công cụ tài chính hiện đại như hợp đồng tương lai, quyền chọn, chứng chỉ vàng, thì đây không chỉ là kênh đầu tư an toàn cho người dân, mà còn là công cụ phòng ngừa rủi ro giá cả cho doanh nghiệp, đồng thời giúp Nhà nước có thêm giải pháp huy động nguồn lực vàng trong dân phục vụ phát triển kinh tế.

Để sàn vàng hoạt động hiệu quả, theo ông, cần những yếu tố nào?

-Trước hết là khung pháp lý và thể chế quản trị minh bạch. Một sàn giao dịch chỉ có thể vận hành hiệu quả nếu luật chơi rõ ràng, công bằng và nhất quán. Nhà nước phải ban hành các quy định chuẩn mực về tiêu chuẩn vàng giao dịch, cơ chế ký quỹ, thanh toán, lưu ký… theo thông lệ quốc tế, đồng thời bảo đảm các bên tham gia từ ngân hàng, doanh nghiệp vàng, nhà đầu tư tổ chức đến cá nhân đều được giám sát chặt chẽ.

Cơ chế này vừa phải đủ chặt để ngăn ngừa thao túng, rửa tiền, vừa phải đủ mở để khuyến khích sự tham gia rộng rãi.

Ngoài ra, hạ tầng giao dịch hiện đại, an toàn và kết nối quốc tế. Một sàn vàng bền vững cần hệ thống công nghệ ngang tầm với các sở giao dịch hàng hóa lớn trên thế giới, bảo đảm tốc độ khớp lệnh nhanh, an ninh mạng vững chắc và khả năng minh bạch hóa thông tin giá cả theo thời gian thực. Bên cạnh đó, việc kết nối với các sàn vàng và trung tâm thanh toán quốc tế sẽ giúp giá trong nước tiệm cận thế giới, hạn chế chênh lệch bất hợp lý.

Một yếu tố cũng rất quan trọng là cơ chế sản phẩm đa dạng và chiến lược huy động vàng trong dân. Nếu sàn chỉ dừng lại ở giao dịch mua - bán vật chất thì khó tạo ra sự sôi động và lâu dài. Cần phát triển thêm các sản phẩm phái sinh như hợp đồng tương lai, quyền chọn, chứng chỉ vàng hoặc “tín chỉ vàng” có thể chuyển đổi linh hoạt giữa vàng và tiền. Qua đó, người dân vừa có kênh đầu tư an toàn, vừa gián tiếp đóng góp nguồn lực vàng nhàn rỗi vào nền kinh tế, thay vì để vàng tích trữ trong két sắt.

Tôi cho rằng, nếu 3 trụ cột này được thiết kế tốt và đặc biệt được đặt trong Trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM, thì sàn vàng quốc gia không chỉ hoạt động bền vững mà còn trở thành một cấu phần quan trọng trong việc nâng tầm vị thế tài chính của Việt Nam trong khu vực.

Theo ông, mô hình sàn giao dịch vàng nào phù hợp với thị trường Việt Nam?

-Để lựa chọn mô hình sàn giao dịch vàng phù hợp cho Việt Nam, theo tôi, cần nhìn vào đặc thù thị trường trong nước và tham khảo kinh nghiệm quốc tế.

Trên thế giới có 2 mô hình phổ biến. Một là mô hình sở giao dịch vàng tập trung giao dịch vật chất, điển hình như Sở giao dịch vàng Thượng Hải (SGE). Mọi giao dịch vàng miếng tiêu chuẩn đều phải thông qua sàn này, từ đó Nhà nước dễ dàng giám sát dòng chảy, hình thành giá chuẩn quốc gia và kết nối với giá thế giới. Hai là mô hình sở giao dịch thiên về công cụ tài chính phái sinh, như COMEX ở Mỹ, nơi chủ yếu giao dịch hợp đồng tương lai, quyền chọn, và chỉ một phần nhỏ là vàng vật chất thực sự.

Với Việt Nam, tôi cho rằng chúng ta nên bắt đầu bằng mô hình kết hợp, nhưng đặt trọng tâm trước hết vào sàn vàng vật chất tập trung. Lý do là thị trường Việt Nam hiện vẫn mang nặng tính tích trữ vàng vật chất trong dân, chứ chưa quen với các sản phẩm phái sinh phức tạp.

Việc xây dựng một sàn vật chất tập trung, với vàng miếng chuẩn hóa, giao dịch minh bạch, sẽ giúp giải quyết ngay những bất cập hiện nay: giá trong nước luôn chênh lệch lớn so với quốc tế, thị trường phân tán, thiếu chuẩn mực.

Tuy nhiên, đi kèm với đó, chúng ta cần có lộ trình phát triển các công cụ phái sinh. Sau khi sàn vật chất đi vào ổn định, có thanh khoản và lòng tin của nhà đầu tư, lúc đó mới mở rộng ra các sản phẩm như hợp đồng tương lai, quyền chọn, hay chứng chỉ vàng. Những công cụ này không chỉ giúp đa dạng hóa kênh đầu tư, mà còn là công cụ phòng ngừa rủi ro giá vàng cho doanh nghiệp và Nhà nước.

Một mô hình lai ghép giống cách Singapore đang làm với việc vừa có sàn vàng vật chất, vừa phát triển mạnh các công cụ tài chính liên quan, sẽ phù hợp với điều kiện Việt Nam. Đặc biệt, nếu đặt sàn này trong Trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM, chúng ta hoàn toàn có thể hướng tới kết nối khu vực, trở thành điểm trung chuyển vàng cho cả Đông Nam Á trong tương lai.

Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm nào từ thế giới trong vấn đề này?

-Một trong những điển hình đáng tham khảo là Sở giao dịch vàng Thượng Hải (SGE).

Trung Quốc từng đối diện với tình trạng thị trường vàng phân tán, giao dịch ngoài luồng và chênh lệch giá lớn, khá giống Việt Nam hiện nay.

Khi thành lập SGE, họ áp dụng nguyên tắc: Mọi giao dịch vàng miếng tiêu chuẩn đều phải thông qua sàn tập trung. Nhờ đó, thị trường nhanh chóng minh bạch, Nhà nước kiểm soát tốt hơn dòng chảy vàng, còn giá trong nước thì tiệm cận sát giá thế giới.

Một kinh nghiệm khác đến từ Ấn Độ, nơi người dân cũng có truyền thống nắm giữ vàng lớn như Việt Nam. Ấn Độ đã phát triển các sản phẩm tài chính dựa trên vàng, tiêu biểu là trái phiếu vàng (Sovereign Gold Bonds). Đây là cách Nhà nước huy động vàng trong dân thông qua kênh tài chính hiện đại: người dân thay vì cất vàng trong két, sẽ mua trái phiếu bằng giá trị vàng và được trả lãi suất. Cơ chế này vừa giúp Nhà nước tận dụng nguồn lực vàng nhàn rỗi, vừa bảo đảm quyền lợi nhà đầu tư.

Ngoài ra, kinh nghiệm từ Singapore và Dubai (UAE) cũng rất đáng chú ý. Hai quốc gia này không chỉ xây dựng sàn vàng vật chất hiện đại mà còn gắn kết trực tiếp với các trung tâm tài chính quốc tế.

Họ phát triển hệ sinh thái đầy đủ: từ lưu ký vàng, giao dịch vàng vật chất, đến các sản phẩm phái sinh, ETF vàng, và dịch vụ thanh toán liên thông quốc tế. Nhờ vậy, Singapore và Dubai không chỉ phục vụ nhu cầu nội địa mà còn trở thành điểm trung chuyển vàng khu vực và toàn cầu.

Từ những kinh nghiệm này, Việt Nam có thể rút ra bài học: trước hết cần một sàn vật chất minh bạch như Trung Quốc, sau đó phát triển sản phẩm tài chính hiện đại như Ấn Độ, và cuối cùng là gắn sàn vàng với Trung tâm tài chính quốc tế ở TP.HCM như cách Singapore và Dubai đã làm. Đây sẽ là con đường bền vững để vừa quản lý tốt thị trường vàng, vừa tận dụng được nguồn lực vàng trong dân cho phát triển kinh tế.

Xin cảm ơn ông!

Trí Lâm (thực hiện)·