'Làn sóng' FTZ (Bài 1): Việt Nam tìm lối đi mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Một góc cảng biển tại "thành phố cảng" Hải Phòng. Ảnh: TL

Tại Diễn đàn Logistics Việt Nam cũng như hội nghị xúc tiến đầu tư vào FTZ vừa diễn ra tại Đà Nẵng, các chuyên gia nhận định việc phát triển FTZ tại Việt Nam là sự nối tiếp xu hướng toàn cầu, nơi các quốc gia cạnh tranh nhau bằng việc tạo ra những “ốc đảo” kinh tế với khung pháp lý, thuế suất và thủ tục hải quan khác biệt nhằm thu hút các trung tâm trung chuyển, tài chính và công nghiệp công nghệ cao.

Các đề án FTZ tại ba trung tâm kinh tế lớn trải đều trên khắp cả nước là Hải Phòng, Đà Nẵng và TPHCM đều thể hiện khát vọng chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ số lượng sang chất lượng, hướng tới phát triển chiều sâu.

Cơ chế đặc thù khai mở FTZ Việt Nam

Sự khác biệt trong việc cấp phép và cơ chế thí điểm ban đầu đã định hình lợi thế cạnh tranh của mỗi khu vực, nhưng với động thái mới nhất từ Chính phủ, “làn sóng” FTZ Việt Nam dường như đã bắt đầu.

Đà Nẵng là địa phương tiên phong về mặt pháp lý, được Quốc hội bật đèn xanh với Nghị quyết 136/2024/NQ-QH15, cho phép thí điểm cơ chế đặc thù trong 10 năm. Cơ chế này tập trung vào dòng tiền với ưu đãi về thuế quan và đặc biệt là cho phép doanh nghiệp trong FTZ được phép niêm yết, báo giá, định giá, ký kết hợp đồng và thanh toán bằng ngoại tệ. Sau đó, ngày 13-6 năm nay Chính phủ phê duyệt Quyết định số 1142/QĐ-TTg chính thức thành lập FTZ Đà Nẵng.

Phát biểu tại hội nghị, ông Lê Quang Nam, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, cho hay đây không chỉ là một văn bản pháp lý mà còn là lời khẳng định rằng Đà Nẵng được trao niềm tin để tiên phong mở đường cho một mô hình phát triển mới – mô hình của sự đổi mới sáng tạo, của tư duy đột phá và khát vọng vươn tầm quốc tế.

Trong khi đó, cuối tháng 6 vừa qua Hải Phòng cũng đã được Quốc hội khóa XV thông qua Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố, bao gồm việc thành lập FTZ. Hải Phòng định vị FTZ là mô hình “Khu thương mại tự do thế hệ mới” – một hệ sinh thái kinh tế tổng hợp gắn liền với Cảng quốc tế Lạch Huyện, tạo ra sự vượt trội về cả dòng chảy hàng hóa lẫn chính sách.

Bốc dỡ hàng hóa tại Cảng Tiên Sa, Đà Nẵng. Ảnh: Nhân Tâm

Tại khu vực phía Nam, TPHCM đã chính thức được Chính phủ đề xuất Quốc hội thông qua dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98, trong đó có quy định về việc thành lập FTZ. Đề xuất này nhằm tạo ra một không gian thể chế đặc thù, kết hợp khu phi thuế quan với công nghiệp, logistics, thương mại – dịch vụ và trung tâm tài chính quốc tế của khu vực.

Lợi thế cạnh tranh của ba FTZ

Việc định vị FTZ tại ba cực kinh tế này không chỉ là câu chuyện về địa lý mà còn là sự kết hợp giữa hạ tầng, quy mô thị trường và sự vượt trội về thể chế.

Cụ thể, lợi thế cốt lõi của Hải Phòng không chỉ dừng lại ở dòng chảy hàng hóa lớn đã được thiết lập thông qua Cảng nước sâu Lạch Huyện, mà nay còn được gia cố bằng cơ chế đặc thù đã được phê duyệt. Khu vực này đóng vai trò là cổng trung chuyển phía Bắc và là động lực tăng trưởng mới.

Nghị quyết Quốc hội cho phép Hải Phòng áp dụng các chính sách vượt trội như miễn toàn bộ tiền thuê đất, thuê mặt nước cho các dự án FTZ, cùng với ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong 30 năm (đối với lĩnh vực ưu tiên). Đặc biệt, Hải Phòng còn tiên phong thí điểm cơ chế tài chính cho việc trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon, tạo ra nguồn thu 100% cho ngân sách thành phố để tái đầu tư vào kinh tế xanh và hạ tầng.

Cảng Cái Mép - Thị Vải tại TPHCM. Ảnh: TL

Trong khi đó, khu vực phía Nam sở hữu quy mô thị trường tiêu thụ và sản xuất lớn nhất cả nước, tạo ra sức hút khổng lồ. Tham vọng của TPHCM là khai thác lợi thế của cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải (một trong 20 cảng container lớn nhất thế giới) và các cảng nước sâu khác cũng như hệ thống logistics dày đặc tại khu vực TPHCM và Bình Dương cũ.

Với đề xuất Nghị quyết mới, TPHCM sẽ có thêm sức bật từ thể chế, đặc biệt giải quyết được bài toán nguồn vốn đầu tư và quy trình thủ tục. Đó là giảm 50% thuế thu nhập doanh nghiệp (về mức 10%) trong 20 năm, trong đó miễn thuế 4 năm đầu, giảm 50% cho 9 năm tiếp theo; cho phép doanh nghiệp thanh toán bằng ngoại tệ và cho phép nhà đầu tư thành lập tổ chức kinh tế mà không cần dự án đầu tư trước. Đáng chú ý là việc cho phép giao và cho thuê đất không qua đấu giá, đấu thầu đối với các dự án FTZ (trừ nhà ở thương mại), nhằm đẩy nhanh thu hút đầu tư.

Là thủ phủ kinh tế miền Trung, Đà Nẵng định vị mình là người tiên phong nhờ sự kết hợp giữa thể chế đặc thù đã được phê duyệt và vị thế địa kinh tế không thể sao chép.

Ông Phạm Anh Tuấn, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tư vấn thiết kế cảng - kỹ thuật biển (Portcoast), nhận định vị thế nổi bật nhất của Đà Nẵng là “cổng kép độc đáo” hàm ý sự kết hợp đồng bộ của hai cửa ngõ giao thương chiến lược. Đà Nẵng là điểm cuối (cửa ngõ ra biển) của Hành lang Kinh tế Đông - Tây (EWEC). Tuyến đường bộ này dài 1.450 km, chạy qua 4 quốc gia (Myanmar - Thái Lan - Lào - Việt Nam). Đà Nẵng cũng có sẽ cảng nước sâu Liên Chiểu có khả năng tiếp nhận các tàu mẹ có tải trọng lớn, giúp hàng hóa từ EWEC nhanh chóng được trung chuyển và kết nối trực tiếp với các tuyến hàng hải đi thị trường Đông Bắc Á và Châu Mỹ.

“Đây là tuyến đường bộ ngắn nhất, cho phép hàng hóa từ Đông Bắc Thái Lan và Lào tiếp cận thị trường Đông Bắc Á và châu Mỹ nhanh nhất thông qua cảng Liên Chiểu”, ông Tuấn phân tích.

Theo Ban Quản lý các Dự án đầu tư Cơ sở hạ tầng ưu tiên, dự án bến cảng Liên Chiểu đã đạt 95% khối lượng thi công phần cơ sở hạ tầng dùng chung, dự kiến hoàn thành tháng 1-2026.

Và theo những người trong cuộc, thời gian thí điểm sắp tới cho ba mô hình FTZ ở ba miền sẽ là phép thử quan trọng, định hình chính sách FTZ trên toàn quốc và quyết định “làn sóng” phát triển FTZ tại Việt Nam mạnh tới đâu để trở thành “cổng trung chuyển quốc tế” thế hệ mới.

Nhân Tâm