Làng bột Sa Đéc - trăm năm lan tỏa tinh hoa
ĐTO - Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, nguồn nước ngọt quanh năm, thổ nhưỡng và thời tiết phù hợp, bột gạo Sa Đéc từ lâu đã mang những giá trị riêng và khó có nơi nào sánh kịp. Trải qua bao biến cố, thăng trầm, Làng bột Sa Đéc vẫn không ngừng phát triển và lưu giữ được những giá trị văn hóa truyền thống của làng nghề, trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của TP Sa Đéc.
Người dân Làng bột Sa Đéc tham dự Hội thi kỹ năng tay nghề “bẻ bột gạo truyền thống” lần thứ I (Ảnh: Hoài Thảo)
Từ cuối tháng 4/2024, nghề làm bột gạo Sa Đéc ở xã Tân Phú Đông và Phường 2 được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Đây không chỉ là niềm vui, niềm tự hào của người dân làng nghề và của tất cả người dân thành phố mà còn là tiền đề để Làng bột Sa Đéc phát triển trong tương lai.
Từ làng nghề đến Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia là một hành trình dài của biết bao thế hệ người con Làng bột Sa Đéc đã ngày đêm cần mẫn với nghề. Qua hơn 100 năm, mỗi sản phẩm từ bột gạo là sự kết tinh của giá trị di sản văn hóa trường tồn với thời gian, đưa hình ảnh vùng đất Sa Đéc trù phú hiền hòa lan tỏa muôn nơi.
Cách đây hơn trăm năm, với sẵn nguồn nguyên liệu lúa gạo dồi dào, trong lúc nông nhàn, những nông dân Sa Đéc đã sáng tạo ra cách làm bột, để từ đó làm ra các loại bánh làm phong phú cho bữa ăn. Ban đầu, làng bột chỉ tập trung ở xã Tân Phú Đông, sau đó lan rộng ra Phường 2, phường An Hòa, xã Tân Quy Tây, Tân Khánh Đông...
Được xem là một trong những nghề truyền thống của Sa Đéc, nghề làm bột đã tạo nên danh tiếng và sự phồn thịnh cho quê hương. Những buổi đầu của làng nghề, bằng cách làm thủ công đơn giản với sức lao động của người thân trong gia đình, nguyên liệu chính là gạo, nếp cùng nguồn nước ngọt từ con sông Ngã Bát đã tạo nên chất lượng bột trắng phau, mịn nhuyễn cho bột gạo Sa Đéc mà khó nơi nào sánh kịp.
Nghề làm bột hiện nay đã tân tiến rất nhiều, các cơ sở, các hộ sản xuất bột áp dụng những thành tựu tiên tiến của khoa học công nghệ; đã cơ giới hóa, điện khí hóa trong nhiều khâu của quy trình sản xuất bột; đã có máy vo, máy nghiền, thiết kế giàn ép bột tươi, bồn lắng, hệ thống bơm, hút phụ phẩm.
Để thương hiệu làng nghề phát triển bền vững, việc xây dựng, phát triển thương hiệu làng nghề và sản phẩm Làng nghề bột Sa Đéc luôn được chú trọng thực hiện. Từ hiệu quả của chứng nhận nhãn hiệu tập thể “Hủ tiếu Sa Đéc” đã được Cục Sở hữu trí tuệ thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ công nhận, thành phố tiếp tục thực hiện hồ sơ để Cục Sở hữu trí tuệ xem xét cấp giấy chứng nhận về nhãn hiệu tập thể “Làng bột Sa Đéc” nhằm góp phần quảng bá và đưa thương hiệu sản phẩm bột Sa Đéc và các sản phẩm sau bột ngày càng vươn xa đến các thị trường trong và ngoài nước.
TP Sa Đéc hiện có trên 180 hộ, cơ sở, doanh nghiệp và hơn 2.000 lao động tham gia vào hoạt động sản xuất bột và sản phẩm sau bột. Bình quân sản xuất khoảng 95 tấn bột tươi/ngày (tương đương 50 tấn bột khô). Từ bột gạo, các cơ sở chế biến ra rất nhiều sản phẩm sau bột như: hủ tiếu, bánh canh, nui, phở, bún, bánh tầm, ống hút, snack và các loại bánh... Thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu sang một số nước, vùng lãnh thổ như: Nhật Bản, Hàn Quốc, một số nước Châu Âu, Trung Quốc, Đài Loan, Úc, Hồng Kông, Singapore, Canada, Mỹ, Đức, Campuchia, Lào thông qua các công ty, doanh nghiệp trên địa bàn. Doanh thu mang lại cho cơ sở, doanh nghiệp hàng năm đạt trên 1.500 tỷ đồng.
Trong giai đoạn 2020 - 2023, từ nguồn kinh phí khuyến công của tỉnh và thành phố trên 4 tỷ đồng, trên 30 doanh nghiệp, hộ sản xuất được hỗ trợ đầu tư máy móc, thiết bị công nghệ mới. Từ đó, giúp tăng hiệu quả về năng suất, chất lượng sản phẩm, tiết kiệm thời gian và giảm công đoạn tạo ra sản phẩm, giá thành sản phẩm cạnh tranh đáp ứng nhu cầu thị trường, an toàn vệ sinh thực phẩm được nâng lên, tạo điều kiện cho cơ sở phát triển và góp phần giải quyết việc làm, ổn định thu nhập cho lao động làng nghề.
Trong hàng trăm sản phẩm sau bột, ống hút từ bột gạo ra đời vào năm 2019 được đánh giá là sản phẩm độc đáo, khác biệt so với những thực phẩm được chế biến sau bột có mặt trên thị trường trước đây, bởi rất thân thiện với môi trường. Ống hút từ bột gạo được đưa vào chuỗi quán ăn, nhà hàng thay thế ống hút nhựa, giúp giảm thải nhựa ra môi trường nên được thị trường đón nhận nhanh chóng.
Ngoài ống hút gạo, một sản phẩm mới khác đang tạo sự chú ý với nhiều khách hàng chính là hủ tiếu và bánh phồng tôm đa sắc. Dọc theo những con đường cặp sông Ngã Bát ở Phường 2 và xã Tân Phú Đông, nhiều người sẽ cảm thấy thú vị khi nhìn thấy những sợi hủ tiếu đầy sắc màu được cuộn tròn và sắp xếp ngay hàng thẳng lối trên những vỉ phơi. Sản phẩm này hiện nay không chỉ là nguyên liệu chế biến ra nhiều món ăn mà còn trở thành quà tặng khi khách tham quan có dịp ghé qua TP Sa Đéc.
Hiện thành phố đã có hơn 200 sản phẩm sau bột được các cơ sở sản xuất cung cấp cho thị trường. Các sản phẩm ngày càng đa dạng hóa về chủng loại, từ những sản phẩm qua chế biến cho đến những sản phẩm ăn liền như: bánh tráng xoài, bánh ướt tươi, bánh hỏi khô... Bên cạnh đa dạng chủng loại sản phẩm, việc đầu tư nâng cao chất lượng, ứng dụng công nghệ vào dây chuyền sản xuất hoặc thay đổi bao bì, nhãn mát cũng được các cơ sở kinh doanh chú trọng, qua đó đã có nhiều sản phẩm đạt chất lượng sản phẩm OCOP từ 3 - 4 sao.
Với việc tạo ra các sản phẩm mới sau bột đã phần nào cho thấy sự sáng tạo của người dân làng bột, không chỉ tạo nên “làn gió mới” cho làng nghề mà còn giúp nâng cao giá trị các sản phẩm, tăng thu nhập cho cơ sở sản xuất và hơn hết là từng bước góp phần khẳng định thương hiệu “Bột gạo Sa Đéc” trên thị trường trong nước và quốc tế.
Để những giá trị văn hóa của di sản làng nghề ngày càng hội tụ và lan tỏa nhiều hơn, từ năm 2017 đến nay, Hội quán Làng bột Sa Đéc trở thành địa chỉ tin cậy để người làm bột “Nói nhau nghe và nghe nhau nói”. Cứ vào ngày 29 hàng tháng, hơn 50 thành viên cùng nhau gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm sản xuất, thông tin về thị trường tiêu thụ sản phẩm, những cách thức thay đổi máy móc công nghệ sản xuất; những điều hay được chia sẻ, những điều còn hạn chế dần được tháo gỡ, ai nấy đều phấn khởi.
Nét độc đáo từ Làng bột Sa Đéc không chỉ dừng lại ở việc tạo ra những sản phẩm bột gạo mang lại giá trị kinh tế cho địa phương mà các sản phẩm sau bột còn trở thành một sản vật của địa phương, một sản phẩm du lịch độc đáo để lại ấn tượng với nhiều du khách khi có dịp đặt chân đến vùng đất Sa Đéc.
Hủ tiếu Sa Đéc trứ danh, cùng hàng chục loại bánh dân gian khác nhau, từ các loại bánh ngọt như: bánh bèo, bánh lọt, bánh chuối, bánh da lợn, bánh đúc, bánh bò, bánh lá mít, bánh ít, bánh cúng... cho đến những loại bánh mặn như: bánh xèo, bánh tằm bì, bánh canh, bánh ướt, bánh khọt, bánh cuốn, bánh giò... Những món ăn từ bột gạo Sa Đéc không chỉ đẹp về hình thức mà còn tạo ấn tượng về hương vị, những ai đã thưởng thức luôn nhớ mãi và ai chưa nếm thử sẽ phải tò mò tìm hiểu.
Sự ưu đãi của tự nhiên, bằng kinh nghiệm, bí quyết sản xuất gia truyền đặc biệt mà sản phẩm bột gạo Sa Đéc mang những giá trị riêng, đặc sắc hơn so với nhiều nơi khác. Những tâm huyết giữ lửa làng nghề của nhiều thế hệ làng bột sẽ mãi là ngọn lửa hun đúc, truyền lưu những giá trị di sản văn hóa phi vật thể tinh túy bất tận để bột gạo Sa Đéc mãi vươn xa.
“Sông Ngã Bát huyền thoại thêm vĩnh viễn
Rạch Ngã Cạy lung linh mãi trường tồn”
