Làng nghề Hà Nội sau khi gia nhập 'Thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu':Bảo tồn, phát triển gắn với du lịch và chuyển đổi số

Du khách chọn mua sản phẩm tại làng nghề gốm sứ Bát Tràng (xã Bát Tràng).

Nền tảng vững chắc song khó khăn vẫn còn

Hà Nội hiện là địa phương có số lượng làng nghề lớn nhất cả nước, với khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề; trong đó có 337 làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống đã được UBND thành phố công nhận. Đây là lực lượng sản xuất quan trọng, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân và giữ gìn bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Theo Trưởng phòng Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Hoàng Thị Hòa, các làng nghề của Thủ đô đã tham gia ngày càng sâu vào Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Đến nay, khoảng 100 làng nghề, làng có nghề đã có 929/3.463 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên. Thành phố cũng công nhận 10 mô hình trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu, quảng bá và bán sản phẩm OCOP gắn với du lịch cấp xã; hình thành 70 cụm công nghiệp, trong đó có 25 cụm công nghiệp làng nghề, thu hút hơn 4.000 cơ sở sản xuất và tạo việc làm cho gần 80.000 lao động.

Ở lĩnh vực du lịch, Hà Nội đã công nhận 55 điểm du lịch và khu du lịch cấp thành phố, trong đó có 26 điểm gắn với làng nghề; 7 làng nghề được công nhận là điểm du lịch làng nghề. Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Hà Nội hiện đã xuất khẩu tới 89 quốc gia và vùng lãnh thổ. Toàn thành phố có 351 nghệ nhân cùng mạng lưới các hội, hiệp hội, câu lạc bộ làng nghề hoạt động sôi nổi. Đặc biệt, việc hai làng nghề gốm sứ Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc chính thức trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu của Hội đồng Thủ công thế giới được xem là dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội lớn về quảng bá thương hiệu, xúc tiến thương mại và phát triển du lịch chất lượng cao. Hà Nội cũng đã chủ động đưa làng nghề ra thế giới thông qua các hội chợ quốc tế, Festival bảo tồn và phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 với sự tham gia của 30 quốc gia.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, phát triển làng nghề gắn với du lịch của Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế. Hạ tầng du lịch tại nhiều làng nghề chưa đồng bộ; sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ; thiếu liên kết chuỗi giá trị từ sản xuất, tiêu thụ, dịch vụ; nhận thức và kỹ năng làm du lịch của người dân còn hạn chế. Thực tế cho thấy, mới chỉ có một số làng nghề như Bát Tràng, Vạn Phúc, Hồng Vân bước đầu đầu tư bài bản và đạt được kết quả rõ nét.

Phó Chủ tịch UBND xã Bát Tràng Nguyễn Thành Thuận cho biết, sau khi sắp xếp đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, Bát Tràng có 3 làng gốm là Bát Tràng, Kim Lan, Giang Cao, tạo nên quần thể làng nghề giàu tiềm năng. Tuy nhiên, xã vẫn đối mặt với những “điểm nghẽn” như thiếu liên kết sản xuất, tiêu thụ; khả năng đầu tư của các hộ gia đình và xưởng nhỏ còn hạn chế, du lịch phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.

Đồng bộ các giải pháp

Nhiều ý kiến chuyên gia thống nhất cho rằng, để làng nghề Hà Nội phát triển bền vững trong giai đoạn mới, cần có các giải pháp đồng bộ, trong đó lấy bảo tồn giá trị truyền thống làm nền tảng, gắn với đổi mới sáng tạo, du lịch và chuyển đổi số. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Bát Tràng Nguyễn Thành Thuận, Bát Tràng cần nâng cao nhận diện sản phẩm, cải tiến cách thức gắn mã QR không chỉ trên bao bì, mà trực tiếp trên sản phẩm để tăng khả năng truy xuất nguồn gốc.

Nhấn mạnh yếu tố văn hóa, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh cho rằng, làng nghề rất cần những “người kể chuyện” chính là nghệ nhân, người dân địa phương, để truyền tải giá trị văn hóa một cách sinh động và chân thực.

Ở góc độ công nghệ, Giám đốc Điều hành Công ty A4I Vũ Tuấn Cương khẳng định, chuyển đổi số không phải là từ bỏ truyền thống, mà là công cụ để bảo tồn và phát triển bền vững. Việc số hóa sản phẩm, xây dựng cơ sở dữ liệu làng nghề, cá nhân hóa sản phẩm theo nhu cầu từng khách hàng sẽ giúp làng nghề thích ứng với xu hướng tiêu dùng mới.

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Thị Hoàng Yến cho rằng, danh hiệu thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu là “giấy thông hành” quan trọng để làng nghề Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường khó tính, như: Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản. Tuy nhiên, đây vừa là vinh dự, vừa là trách nhiệm đòi hỏi sự đồng lòng, đồng thuận và đổi mới không ngừng.

Trong khi đó, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam Lê Bá Ngọc lưu ý, danh hiệu của Hội đồng Thủ công thế giới sẽ được đánh giá lại định kỳ 4 năm một lần. Vì vậy, các làng nghề Hà Nội cần duy trì vững chắc các tiêu chí về bảo tồn, sáng tạo và phát triển bền vững. Ông Lê Bá Ngọc đề xuất xây dựng bảo tàng hoa văn gốm sứ, khuyến khích thế hệ trẻ sáng tạo hoa văn mới và tổ chức các cuộc thi gốm sứ từ cấp làng đến cấp quốc gia, nhằm khẳng định vị thế làng nghề Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Nguyễn Mai