Làng Phục Lễ bên cửa Lạch Trào

“Phấn Thổ Đại vương Thượng Đẳng Tối linh thần” Vũ Viết Thành được người dân Phục Lễ tôn làm Thành hoàng làng.

Làng Phục Lễ trước đây thuộc xã Hoằng Lưu (huyện Hoằng Hóa cũ), nay thuộc xã Hoằng Châu. Vùng đất này được hình thành do quá trình bồi tụ cát của luồng hải lưu, cùng quá trình lắng đọng lâu dài bởi phù sa sông Mã, sông Cung và cửa Lạch Trào. “... Sau các đợt bồi đắp, biển lùi, vùng đất này ra đời cùng với sự hình thành đồng bằng Hoằng Hóa vào cuối kỷ đệ tứ. Sau thời kỳ này nơi đây là những cồn cát hoang vắng, những bãi sình lầy sú vẹt, cỏ dại, cây cối um tùm, rậm rạp, là nơi sinh sống của nhiều loài muông thú” (sách Lịch sử Đảng bộ xã Hoằng Lưu).

Từ mảnh đất hoang vu “cồn cao bãi thổ” và “thung lũng lầy lội” qua thế hệ này đến thế hệ khác với sự say mê trong lao động cư dân đã chế ngự, cải tạo được thiên nhiên để lập ra những cánh đồng trồng màu và trồng lúa hai vụ... như đồng Báu, đồng Vĩnh... là cơ sở hình thành nên làng mạc trù phú. Nơi đây, ngoài cây lúa nước, ở những bãi bồi đất pha cát, người dân có truyền thống canh tác các cây rau màu, bầu, bí, khoai, lạc... hay ở những nơi nhiễm mặn, thường xuyên ngập nước, lại là lợi thế để nuôi trồng thủy sản.

Cũng bởi nằm gần cửa Lạch Trào - một đầu mối giao thông đường thủy trong lịch sử, nên từ khá sớm vùng đất cổ đã có con người đến sinh sống, lập nên xóm làng. Buổi ban đầu làng có tên Hữu Vĩnh Trang, rồi Hữu Vĩnh và ngày nay là Phục Lễ. Phấn Thổ Đại vương Vũ Viết Thành là người có công khai khẩn, lập làng, được dân làng tôn làm Thành hoàng làng.

Theo lưu truyền dân gian và thần phả kể rằng, vào thời nhà Lý, thế kỷ XII, vùng đất cổ gần cửa Lạch Trào dù đã có con người sinh sống song vẫn còn khá hoang vắng. Bấy giờ có ông Vũ Viết Thành vốn người Kinh Môn ngoài phía Bắc, võ nghệ cao cường, tài năng xuất chúng, đã có công giúp vua nhà Lý đánh giặc Ai Lao. Cũng bởi có công dẹp giặc, về sau ông được nhà vua cử vào vùng đất Cổ Đằng (huyện Hoằng Hóa cũ) đi kinh lý, khai khẩn đất hoang. Khi đến vùng này, thấy vị trí thuận lợi, đất đai rộng rãi, con người thuần hậu, vừa có sông, lại gần biển, ông đã quyết định dừng lại để lập đồn trại, gọi là Hữu Vĩnh trang (tức làng Phục Lễ ngày nay). Từ Hữu Vĩnh trang, về sau ông Vũ Viết Thành còn chiêu mộ dân lành đến sinh sống, lập nên Phượng Lịch trang và Triều Hải trang. Ba trang này về sau là ba xã Hội Triều, Phượng Lịch và Triều Âm. Người dân ba xã nhớ ơn người đã có công lập nên xóm làng nên đã cùng nhau đóng góp tiền bạc, dựng nghè thờ ông Vũ Viết Thành, gọi là nghè Ba Xã.

Đến thời Trần, vua Trần trên đường đi đánh dẹp giặc Chiêm Thành, khi qua vùng đất này, đêm xuống được thần mộng báo sẽ phù trợ đánh giặc. Thắng trận trở về, nhà vua sắc phong cho thần là “Uy Linh Đương cảnh Thành hoàng Phấn Lại Đại vương Thượng Đẳng thần”. Đến thời Nguyễn, vua ban sắc phong “Phấn Thổ Đại vương Thượng đẳng Tối linh thần”. Về sau, người dân các làng khi dựng đình tôn ông Vũ Viết Thành làm Thành hoàng.

Cuối thời Trần, vì loạn lạc, chiến tranh nhiều dòng họ từ ngoài Bắc vào, Nghệ An ra đã tìm về Phục Lễ để lập nghiệp. Khi Bình Định vương Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh, lập nên nhà Lê, vùng đất bên cửa Lạch Trào, trong đó có Phục Lễ lại trở thành chốn tìm về của nhiều dòng họ... Đến nay, họ Nguyễn Văn, Nguyễn Đình, Lê, Hoàng, Lường, Trương... được biết đến là những dòng họ đã sinh sống lâu đời ở Phục Lễ. Đi qua thời gian, trải qua những biến động, thăng trầm của lịch sử, các dòng họ trên đất làng Phục Lễ luôn coi trọng tình làng nghĩa xóm, sự cố kết - đoàn kết cộng đồng.

Cùng với nỗ lực mưu sinh, người dân Phục Lễ còn chú trọng đến việc xây dựng các công trình văn hóa, kiến trúc. Trên đất làng Phục Lễ từng có sự hiện hữu của nhiều công trình kiến trúc. Là đình làng cổ kính, chùa làng tĩnh tại...

Lại nói, với công lao to lớn, Thành hoàng làng Vũ Viết Thành là vị nhân thần được dân làng tôn quý. Chuyện kể rằng, ông là người giỏi võ nghệ, yêu thích săn bắn. Vào ngày 2 tháng 2 (âm lịch) trong một lần đi săn ông chẳng may gặp phải hổ dữ... về sau dân làng Phục Lễ tìm thấy thi thể ông... Đình Phục Lễ được khởi dựng thờ Thành hoàng làng Vũ Viết Thành cũng là do người dân “bát thôn” cùng chung tay đóng góp kinh phí dựng nên.

Đình (đền) thờ Thành hoàng làng Vũ Viết Thành được tôn tạo khang trang từ nguồn xã hội hóa.

“Đình Phục Lễ từng là một công trình kiến trúc gỗ nhiều giá trị. Đặc biệt, trong những năm tháng tiền khởi nghĩa và hai cuộc chiến tranh vệ quốc của dân tộc, tại đình Phục Lễ đã diễn ra các cuộc hội họp của tổ chức Đảng và luyện tập của dân quân tự vệ. Tuy nhiên do thời gian, chiến tranh tàn phá và những biến động của lịch sử khiến nhiều công trình kiến trúc của làng chỉ còn được nhắc nhớ trong chuyện kể của các bậc cao niên” - ông Lê Xuân Hải, bí thư chi bộ thôn Phục Lễ cho biết.

Dẫu vậy, mạch nguồn văn hóa như “sợi chỉ đỏ” xuyên suốt, vẫn âm thầm chảy trong đời sống của đất và người Phục Lễ. Bởi vậy, đầu những năm 2000, đình làng văn hóa Phục Lễ đã được xây dựng, vừa là nơi thờ Thành hoàng làng Vũ Viết Thành, cũng là không gian sinh hoạt cộng đồng. Đặc biệt, năm 2023 với sự đoàn kết và tấm lòng thành kính, người dân các làng trong vùng và con cháu xa quê đã cùng nhau đóng góp kinh phí xây dựng đình (đền) thờ Thành hoàng làng Vũ Viết Thành khang trang.

“Đã thành truyền thống, hằng năm vào ngày mùng 2 tháng 2 (âm lịch) là ngày kỵ (giỗ) Phấn Thổ Đại vương Thượng Đẳng Tối linh thần - Thành hoàng làng Vũ Viết Thành, người dân trong vùng tập trung về đình Phục Lễ tổ chức lễ hội. Bên cạnh các nghi thức tế lễ thành kính, tôn nghiêm là phần hội rộn ràng bởi các trò chơi, trò diễn dân gian. Đặc biệt, đã thành thông lệ, vào ngày chính hội cả làng sẽ “tắt bếp” để cùng nhau ăn cơm đoàn kết. Vừa để ôn lại truyền thống làng quê, cũng là dịp để cố kết, tăng tình làng nghĩa xóm” - ông Nguyễn Chí Thanh, thủ từ đình (đền) thờ Thành hoàng làng Vũ Viết Thành chia sẻ.

Trong nhịp chảy trôi của thời gian, như nhiều làng quê Việt, Phục Lễ hôm nay cũng đang từng ngày đổi thay, phát triển. Dẫu vậy, giữa hối hả của đời sống hiện đại, những truyền thống văn hóa tốt đẹp vẫn được người dân nơi đây coi trọng, gìn giữ.

(Bài viết có tham khảo, sử dụng nội dung trong sách Lịch sử Đảng bộ xã Hoằng Lưu (NXB Thanh Hóa, 2023) và một số tài liệu lưu giữ tại địa phương).

Bài và ảnh: Khánh Lộc