Lãnh đạo thấu cảm: Dẫn dắt bằng trái tim trong thời đại lý trí (Bài 4)

Trong kỷ nguyên VUCA - nơi mọi thứ trở nên biến động (Volatility), bất định (Uncertainty), phức tạp (Complexity) và mơ hồ (Ambiguity), mô hình lãnh đạo dựa trên quyền lực hay mệnh lệnh đã không còn phù hợp. Và trong thời đại của trí tuệ nhân tạo (AI), khi máy móc dần thay thế con người ở những nhiệm vụ kỹ thuật, năng lực “rất người” như sự thấu cảm càng trở nên không thể thay thế.

Sự thật là, khả năng cảm nhận thế giới từ góc nhìn của người khác để hiểu, để kết nối, để truyền cảm hứng là “năng lực chiến lược” mà người lãnh đạo hiện đại cần nuôi dưỡng và hành động mỗi ngày. Vì đến cuối cùng, con người không rời bỏ tổ chức, họ chỉ rời bỏ những người lãnh đạo không thấu cảm.

Lãnh đạo thấu cảm không phải là mềm mỏng hay dễ dãi

“Mềm mỏng” hay “dễ dãi” là những hiểu lầm phổ biến về một nhà lãnh đạo thấu cảm. Trên thực tế, lãnh đạo thấu cảm là khả năng cảm nhận được nơi người khác những điều chưa được nói ra, như nỗi sợ, động lực thầm kín, sự tổn thương… để từ đó đưa ra hành động phù hợp.

Đối với tôi, có ba năng lực quan trọng nhất tạo nên một nhà lãnh đạo thấu cảm. Một là khả năng lắng nghe sâu, tức là lắng nghe mà không phán xét. Hai là khả năng tạo được sự kết nối chân thật. Và ba là gây dựng được sự tin cậy lâu dài nơi đội ngũ.

Ba năng lực quan trọng của lãnh đạo thấu cảm

Chính trí tuệ cảm xúc mới là thứ giúp người lãnh đạo cân bằng được giữa lòng trắc ẩn và kỷ luật, giữa sự thấu hiểu và trách nhiệm. Điều đó đặc biệt đúng trong môi trường làm việc đa văn hóa, đa thế hệ - nơi sự gắn kết không đến từ khẩu hiệu mà từ trải nghiệm thực tế đa dạng.

Làm sao thực hành lãnh đạo thấu cảm?

Dưới đây là những gì mà tôi, trong vai trò lãnh đạo đơn vị hợp tác quốc tế trong một tổ chức giáo dục đã và vẫn đang thực hành mỗi ngày.

1. Tạo không gian kết nối chân thành và hiệu quả

Chúng tôi thường tổ chức họp đầu tuần, nhưng không phải để giao việc mà để mọi người chia sẻ: Tuần qua tôi đã làm gì? Tôi cần giúp gì? Có điều gì khó khăn?... Chúng tôi ăn trưa cùng nhau vài lần mỗi tuần và tổ chức chia sẻ theo chủ đề đang được quan tâm, từ AI, chăm sóc da cho đến đời sống sinh hoạt ở Hàn Quốc… Mục đích là để mở rộng kết nối vượt ra ngoài công việc.

Tôi cũng khuyến khích team làm các bài trắc nghiệm phù hợp để hiểu cách mỗi người cảm thấy được công nhận. Theo đó, có người thích thử thách, người cần lời động viên, người yêu cầu rõ ràng… Nếu hiểu đúng thì giao việc đúng và công nhận đúng, hiệu quả sẽ tự nhiên đến.

2. Không loại trừ kỷ luật

Thấu cảm không có nghĩa là buông lỏng. Người lãnh đạo phải giữ được ranh giới giữa sự linh hoạt và tính kỷ cương. Bạn có thể làm việc từ xa, linh hoạt giờ giấc nhưng đi kèm là sự tin tưởng và trách nhiệm với kết quả.

Trong đội ngũ của tôi có nhân viên làm việc với đối tác ở Úc, múi giờ chênh lệch nên bạn thường vào làm sớm và ra về lúc 4 giờ chiều. Lại cũng có bạn làm việc với châu Âu thì bắt đầu muộn hơn. Tôi không áp đặt giờ giấc cố định, nhưng mọi người đều hiểu rằng sự linh hoạt đi kèm với trách nhiệm. Chúng tôi cũng cho phép làm việc từ xa vài ngày mỗi tuần, nhưng thật bất ngờ là... chẳng ai thực sự muốn work-from-home cả. Vì họ cảm thấy gắn bó, thấy văn phòng như một gia đình, nơi họ được kết nối, chia sẻ và hợp tác mỗi ngày.

Điều này cho thấy, khi sự thấu cảm được đặt trong khuôn khổ hợp lý thì nó không những không làm suy yếu kỷ luật mà ngược lại, tăng cường sự tự giác và gắn bó nội tại trong mỗi cá nhân.

3. Lãnh đạo bằng giá trị, không chỉ công việc

Khi đội ngũ thấy rõ ý nghĩa công việc mình làm, động lực sẽ đến từ bên trong. Tôi đã từng chứng kiến sự “lột xác” của những nhân viên làm công việc xét tuyển.

Ban đầu, họ tưởng mình đang làm công việc máy móc lặp đi lặp lại, nhưng rồi sau đó nhờ được truyền động lực, họ nhận ra mình đang góp phần chọn ra những sinh viên xứng đáng nhất cho một trường đại học danh tiếng toàn cầu. Nhờ nhìn thấy ý nghĩa to lớn đó, họ đã bắt đầu làm việc một cách đầy cảm hứng với tâm thế hoàn toàn mới.

4. Thực hành lòng trắc ẩn với chính mình

Tôi từng tổ chức khóa “Search Inside Yourself” (Tìm kiếm bên trong chính mình) -chương trình phát triển lãnh đạo của Google cho nhân viên mình. Bởi tôi luôn tin rằng, trước khi có thể thấu cảm người khác, bạn phải biết đối xử dịu dàng với chính mình, hiểu rằng lỗi lầm là một phần của trải nghiệm làm người, và mỗi sai sót đều là cơ hội trưởng thành.

Khi mình còn khắc nghiệt với chính mình thì rất khó để thật sự thấu cảm người khác.

Một nơi chỉ để làm việc hay một nơi để thuộc về?

Tôi từng có thực tập sinh sau khi kết thúc kỳ làm việc đã nói với tôi rằng, em rất yêu quý văn hóa đội nhóm của phòng mình. Vì ra ngoài làm, em mới thấy nơi khác không có được sự kết nối, lắng nghe và tin tưởng như ở đây.

Khi toàn bộ tổ chức cùng thực hành thấu cảm, điều đầu tiên có được là một môi trường an toàn tâm lý, nơi mọi người sẵn sàng nói ra “Tôi không biết”, “Tôi đang gặp khó khăn” hay “Tôi cần hỗ trợ”.

Sự chân thành ấy giúp hóa giải mâu thuẫn trước khi chúng trở thành xung đột. Niềm tin, sự kết nối và năng lượng tích cực sẽ trở thành chất keo gắn kết, từ đó hiệu suất làm việc đến một cách tự nhiên, không cần thúc ép.

Chúng ta dành ít nhất 8-10 tiếng mỗi ngày ở nơi làm việc nhiều hơn cả thời gian dành cho gia đình. Vậy tại sao nơi đó lại không thể là một nơi tử tế, nhân văn và đáng gắn bó?

(*) Chuyên gia Giáo dục quốc tế và Lãnh đạo phát triển con người

ThS. Nguyễn Tường Oanh (*)