Lao hạch: Nguyên nhân, triệu chứng, phòng ngừa và điều trị

1. Nguyên nhân gây lao hạch

Bệnh lao hạch do trực khuẩn lao gây ra, trong đó chủng trực khuẩn phổ biến nhất là lao người (Mycobacterium tuberculosis). Thông thường khi nhắc đến bệnh lao, nhiều người thường nghĩ đến bệnh lao phổi nhưng bệnh lao không chỉ ở phổi, vi khuẩn lao có thể phát triển và lan tràn theo đường bạch huyết và đường máu tới các cơ quan khác và gây ra tổn thương lao tại nơi chúng lan tràn tới, lao ở các cơ quan này được gọi chung là lao ngoài phổi, mà tỉ lệ gặp nhiều nhất là lao hạch.

Trong cơ thể chúng ta luôn tồn tại các hạch bạch huyết nhỏ với kích thước thông thường dưới 1cm. Chúng là một bộ phận quan trọng của hệ miễn dịch, chúng giữ lại các tác nhân có hại khi các tác nhân này lưu hành trong dịch bạch huyết, kích hoạt miễn dịch của cơ thể chống lại các tác nhân này. Khi các hạch này bị nhiễm trực khuẩn lao sẽ dẫn đến hiện tượng viêm sưng, đau nhức tại vị trí hạch. Một số vị trí lao hạch thường xuất hiện trên cơ thể như cổ, mang tai, nách, bẹn,…và các vị trí này thường dễ phát hiện. Một số trường hợp khác có thể xuất hiện hạch ở nội tạng như hạch mạc treo, hạch trung thất,…các vị trí này thường khó sờ thấy, chúng chỉ gây ra các triệu chứng khi phát triển lớn và dây chèn ép các cơ quan xung quanh.

ThS.BSNT Phan Hữu Kiệm - Khoa Nội IV, Bệnh viện Phổi Hà Nội

2. Triệu chứng lao hạch

Lao hạch thường gặp ở nữ giới hơn so với nam giới. Đây là bệnh lý có thể gặp ở mọi lứa tuổi, do vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể từ niêm mạc mắt, mũi, miệng, tiếp xúc với người bị lao tuy nhiên thường gặp ở lứa tuổi thanh niên và trẻ em. Hệ thống miễn dịch sẽ chống chọi với các loại vi khuẩn để bảo vệ sức khỏe tuy nhiên không phải ai cũng có khả năng miễn nhiễm với chúng để tránh bệnh lao hạch.

Khi bị lao hạch người bệnh có thể không xuất hiện các triệu chứng toàn thân nhưng đa số sẽ gặp một trong các biểu hiện như:

Sốt nhẹ về buổi chiều
Sốt kéo dài
Người mệt mỏi, gầy sút cân, kém ăn
Có đến khoảng 40% các trường hợp lao hạch sẽ kèm theo các tổn thương lao tại các cơ quan khác.
Vị trí tổn thương hay gặp nhóm hạch ở cổ, trong khi hạch bẹn rất ít gặp. Hạch có đường kính khoảng một đến vài cm, chắc, di động, có thể hơi đau, đôi khi có viêm ở xung quanh hạch, thường bị một chuỗi hạch.

Các biểu hiện của lao hạch thường phát triển theo các giai đoạn tăng dần về kích thước hạch, tần suất cơn đau, trạng thái bên trong của hạch,… Đầu tiên, hạch sẽ có triệu chứng sưng to và các hạch kích thước còn tương đối nhỏ và mềm. Hầu hết ở giai đoạn này, người bệnh chưa có cảm giác đau nhức và chỉ khi ấn vào vị trí hạch sẽ cảm thấy khó chịu, đau nhẹ.

Ở giai đoạn viêm hạch và viêm quanh hạch. Lúc này, các mô bên trong hạch bắt đầu rơi vào tình trạng viêm và phát triển chằng rễ nên hạch sẽ có dấu hiệu cứng và cố định ở vị trí dưới da. Ở giai đoạn này thì chúng ta dễ dàng quan sát thấy vì chúng hình thành rõ nét dưới da và có hiện tượng sưng tấy đỏ. Người bệnh cũng bắt đầu cảm nhận được sự đau nhức, ê ẩm kéo dài hơn bình thường. Kèm theo đó có thể sẽ xuất hiện triệu chứng sốt cao, chán ăn, mệt mỏi,…

Giai đoạn 3 là giai đoạn phát triển. Giai đoạn nhuyễn hóa là khi hạch mềm, vùng da chỗ đó có sưng đỏ nhưng không đau, không nóng. Trong một số trường hợp ở giai đoạn này sẽ bị rò rỉ dịch, mủ, miệng lỗ rò sẽ tím ngắt và có thể tạo thành sẹo. Điều này dễ gây ra tình trạng nhiễm trùng nếu không được giải quyết triệt để cũng như lan tràn đến các bộ phận khác trong cơ thể.

Một trường hợp lao hạch trung thất.

3. Lao hạch có lây không?

Lao hạch đơn thuần không thể lây từ người này sang người khác. Không giống như lao phổi, trường hợp bệnh nhân lao hạch, do vi khuẩn lao chỉ khu trú trong hạch gây viêm và không rò rỉ ra bên ngoài, do đó, bệnh lao hạch không lây truyền trực tiếp từ người sang người.

4. Phòng ngừa lao hạch

Mọi người có thể chủ động phòng ngừa lao hạch bằng cách:

Tiêm phòng lao bằng vaccine BCG cho trẻ em đầy đủ, đúng kỹ thuật.
Nâng cao sức đề kháng bằng cách có chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý, nhất là đối với trẻ em. Vệ sinh răng miệng thường xuyên, sạch sẽ.
Tập thể dục đều đặn để nâng cao thể trạng.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc bất kỳ khi nào có dấu hiệu bất thường.
Khi đã được chẩn đoán lao hạch, bệnh nhân cần tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa lao.

Hình ảnh lâm sàng của bệnh nhân lao hạch.

5. Cách điều trị lao hạch

Lao hạch bạch huyết nếu được chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời, đúng nguyên tắc sẽ khỏi bệnh hoàn toàn và không để lại di chứng. Ngược lại, điều trị bệnh sẽ gặp nhiều khó khăn và có nhiều biến chứng: hạch to nhuyễn hóa, rò mủ kéo dài, dễ tái phát; hạch dính với nhau thành đám, chèn ép vào thần kinh; có thể gây lao lan tràn đến các cơ quan khác.

Khi người bệnh mắc lao hạch, các bác sĩ sẽ căn cứ vào tình trạng bệnh để đưa ra phác đồ điều trị cho từng trường hợp. Hiện nay, bệnh lao hạch đã có các phương pháp điều trị tiên tiến tại Việt Nam giúp người bệnh có thể chữa khỏi trong vòng từ 7 - 12 tháng tùy thuộc vào trạng thái phát hiện bệnh. Một số phương pháp điều trị lao hạch bao gồm:

Điều trị nội khoa: Bệnh nhân mắc lao hạch được điều trị nội khoa là chính, phối hợp các thuốc chống lao, điều trị đủ liều, đủ thời gian, chia hai giai đoạn tấn công và duy trì, điều trị có kiểm soát.
Phối hợp các thuốc nâng cao thể trạng, chế độ nghỉ ngơi hợp lý, ăn uống đảm bảo dinh dưỡng.
Điều trị ngoại khoa trong trường hợp hạch to vỡ, hạch to gây chèn ép mạch máu, thần kinh gây đau; hạch to gây dính, hạch hóa mủ và có khả năng vỡ mủ.
Lao hạch thể bã đậu khi chưa vỡ mủ, có thế dùng kim chọc hút mủ (kim đi từ vùng da lành vào, để tránh rò) sau đó bơm thuốc.

Người bệnh lưu ý không nên chủ quan khi có những dấu hiệu bất thường vì có thể các lao hạch không được chữa trị đúng cách và điều trị sớm ở các giai đoạn đầu có thể sẽ trở thành khối u ác tính hay còn gọi ung thư. Chính vì thế, khi có các triệu chứng hạch bất thường trên cơ thể thì chúng ta cần thực hiện các xét nghiệm để tầm soát cũng như điều trị kịp thời.

ThS.BSNT Phan Hữu Kiệm