Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô đen: Giữ gìn bản sắc, lan tỏa giá trị văn hóa nơi cực Bắc Tổ quốc

Theo phong tục, mỗi gia đình người Lô Lô đều có bàn thờ tổ tiên, nhưng lễ cúng chung chỉ được tổ chức tại nhà trưởng họ. Những năm gần đây, dưới sự chung tay của chính quyền và bà con, lễ cúng tổ tiên được phục dựng và tổ chức tập trung tại cộng đồng bản Lô Lô Chải, trở thành dịp để con cháu cùng hướng về nguồn cội, đồng thời giới thiệu nét đẹp văn hóa với du khách.

Nghi lễ chính của lễ cúng tổ tiên gồm ba phần: lễ hiến tế, lễ tưởng nhớ và lễ đưa tiễn. Lễ vật truyền thống thường có gà, xôi, rượu, hoa tươi, trái cây, tiền vàng… Người Lô Lô quan niệm tổ tiên có hai hệ: tổ tiên gần (dùy khế) gồm các thế hệ 3 – 4 đời, và tổ tiên xa (pờ xi) từ đời thứ 5 – 6 trở đi.

Lễ cúng tổ tiên của dân tộc Lô Lô đen (xã Lũng Cú) diễn ra vào buổi chiều ngày 13/9

Điểm độc đáo nhất trong lễ cúng tổ tiên là nghi thức “ma cỏ”. Trong đó, người dân hóa trang bằng những bộ trang phục làm từ cây su choeo (loại cỏ mọc trên núi), rồi cùng nhảy múa, đánh trống đồng, tái hiện mối giao hòa giữa con người, thiên nhiên và tổ tiên. Các điệu múa truyền thống cũng mang ý nghĩa gắn với cội nguồn, mùa vụ, nhà mới, mừng lúa mới… tạo nên một không gian tâm linh vừa trang nghiêm, vừa sống động.

Những bộ trang phục lạ mắt được làm từ cây su choeo, để hóa trang thành "ma cỏ"

Bên cạnh phần lễ, phần hội được tổ chức sôi nổi với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao và trò chơi dân gian như đẩy gậy, đá lợn – một trò chơi có nguồn gốc từ tập tục săn bắn xưa của người Lô Lô. Các hoạt động này không chỉ mang lại không khí đoàn kết, vui tươi, mà còn góp phần giới thiệu tới du khách những nét văn hóa độc đáo của đồng bào.

Ông Sình Dỉ Gai, Trưởng thôn Lô Lô Chải (xã Lũng Cú) chia sẻ: “Lễ cúng tổ tiên là nghi lễ vô cùng quan trọng, có lịch sử từ 300 đến 400 năm nay. Trong một thời gian dài, lễ này ít được tổ chức, nhưng từ năm 2018, chúng tôi cùng chính quyền địa phương đã phục dựng để gìn giữ bản sắc dân tộc. Đây không chỉ là niềm tự hào của người Lô Lô, mà còn là dịp để thế hệ trẻ thêm trân trọng, tiếp nối di sản văn hóa cha ông”.

Phần hội diễn ra với các trò chơi dân gian với sự tham gia của đông đảo người dân trong làng

Nhảy sạp hay múa sạp là một điệu nhảy hoặc múa trên những thanh tre. Đây là nét văn hóa của người dân các dân tộc phía Bắc

Nhiều người già và trẻ nhỏ trong những bộ trang phục truyền thống, sặc sỡ sắc màu của người Lô Lô đen

Cũng theo ông Gai, vài năm trở lại đây, đời sống bà con đã có nhiều đổi thay nhờ phát triển du lịch cộng đồng. Trước kia, việc đi lại khó khăn, bà con còn nghèo. Nay, nhờ mở cửa đón khách trong và ngoài nước, nhiều hộ dân đã thoát nghèo, thậm chí vươn lên khá giả. Chính quyền xã cũng quan tâm hỗ trợ vốn, cải tạo nhà cổ, tư vấn cách làm du lịch… nên ngày càng nhiều hộ tham gia, biến Lô Lô Chải trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch cực Bắc.

Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô đen không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, mà còn góp phần làm phong phú đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng. Việc phục dựng, tổ chức nghi lễ thường xuyên cùng với phát triển du lịch đã giúp di sản được lan tỏa rộng rãi, trở thành nguồn lực thúc đẩy kinh tế – xã hội, nâng cao đời sống cho bà con.

Người Lô Lô Đen, một nhánh thuộc dân tộc Lô Lô, đã cư trú lâu đời tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang (nay là xã Lũng Cú, tỉnh Tuyên Quang). Họ là một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa đa sắc màu của vùng cao biên giới, với những dấu ấn sâu đậm về lịch sử, tín ngưỡng và phong tục tập quán

Từ Lũng Cú – nơi địa đầu cực Bắc thiêng liêng của Tổ quốc, lễ cúng tổ tiên của dân tộc Lô Lô thêm một lần khẳng định sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống, là minh chứng cho tinh thần đoàn kết, bền bỉ và lòng biết ơn nguồn cội của đồng bào các dân tộc Việt Nam.

Ngọc Quang